3 - 02 - 2025
تشدید ناترازی صندوق‌های بازنشستگی
«جهان‌صنعت»- ناترازی صندوق‌های بازنشستگی در ایران دست‌کم قدمتی به اندازه یک‌ربع قرن دارد اما طی سال‌های اخیر، این بحران بیشتر در کانون توجه محافل کارشناسی و رسانه‌ای قرار گرفته است. در تازه‌ترین گزارش پژوهشی مرتبط با این موضوع، مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرده که حدود یک‌پنجم بازنشستگان تامین‌اجتماعی، کارگران مشاغل سخت و زیان‌آور بوده‌اند و همین مساله منجر‌به تضعیف صندوق تامین اجتماعی شده و حالا باید قوانین اصلاح شود. این گزارش در شرایطی منتشر شده است که بنا به روایت‌های مختلف دولت مبلغی در حدود 600 تا 900 همت (با توجه به به‌روزشدن بدهی دولت در پایان هر ماه، میزان بدهی هم اینک احتمالا از 1000 همت فراتر رفته است) به سازمان تامین‌اجتماعی بدهی دارد. مبلغی که به طور قطع اثر قابل‌توجهی در تضعیف بنیه مالی سازمان تامین اجتماعی برجای گذاشته و از همین رو، چشم‌انداز آینده شاغلان امروز را تیره و تار کرده است.
کارنامه سالم‌سازی محیط کار
آنگونه که بازوی پژوهشی مجلس گزارش کرده، با توجه به پیشرفت‌های فناورانه تمرکز بسیاری از کشورها در موضوع مشاغل سخت و زیان‌آور بر سالم‌سازی محیط کار و رفع عوامل سخت و زیان‌آور از محیط کار قرار گرفته است. در موضوع مشاغل سخت و زیان‌آور تکلیف اصلی قانونگذار، سالم‌سازی محیط کار و رفع عوامل زیان‌آور است که این موضوع در عمل محقق نشده است. براساس آمار ارائه‌شده توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از بین کارگاه‌هایی که تکلیف به سالم‌سازی محیط کار داشته اند، تنها حدود ۳درصد نسبت‌به سالم‌سازی اقدام کرده‌اند. عدم پیش‌بینی ضمانت اجرایی در قانون و در برخی موارد هزینه‌های بالای سالم‌سازی محیط کار از جمله موانع موجود محسوب می‌شوند.
مطابق آخرین آمارهای منتشره، تعداد کل بازنشستگان مشاغل سخت و زیان‌آور تا پایان سال۱۴۰۱ برابر با 550هزار و 450 نفر بوده که حدود ۲۱درصد از بازنشستگان سازمان تامین اجتماعی را تشکیل می‌دهد. این مقدار حدودا ۵ برابر میانگین سایر کشورهاست.
بازنشستگی در سن پایین و حفظ توانایی کار، تجربه بالاتر نسبت‌به نیروی کار جدید و هزینه کمتر برای کارفرما در کنار عدم کفایت مستمری باعث می‌شوند که بخشی از بازنشستگان این مشاغل دوباره وارد بازار کار شوند این امر موجب تهدید فرصت‌های شغلی برای افراد جوان و کم‌تجربه است.
هزینه‌های مالی برای بیمه‌گر
این گزارش حاکی است، علاوه‌بر عدم تحقق سالم‌سازی محیط کار و گسترش بی‌ضابطه دامنه این مشاغل که مهم‌ترین آسیب‌های قانون فعلی هستند، می‌توان به ایجاد هزینه‌های مالی و اجرایی برای سازمان‌های بیمه‌گر و دستگاه‌های اجرایی قضایی تبعیض بین بخش‌های مختلف در دریافت مزايا، عدم لحاظ شدت مشاغل سخت و زیان‌آور در اعطای سنوات ارفاقی، موکول شدن احراز مشاغل سخت و زیان‌آور به پایان اشتغال فرد اشاره کرد.
به‌صورت میانگین سنوات ارفاقی برای بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور در سازمان تامین اجتماعی برابر با هشت‌سال است. براساس برآوردهای صورت‌گرفته هزینه ایجادشده بابت هر فرد بازنشسته مشاغل سخت و زیان‌آور در سال۱۴۰۳ برابر با 7/1میلیارد تومان است که از محل کاهش میزان حق بیمه پرداختی به صندوق و افزایش سنوات بهره‌مندی از مستمری بازنشستگی ایجاد می‌شود.
راهکارهای پیشنهادی
مرکز پژوهش‌های مجلس تصریح کرده، با توجه به آنچه بیان شد ضروری است در قانون و آیین‌نامه‌های مربوطه اصلاحات لازم صورت پذیرد. از مهم‌ترین اصلاحات پیشنهادی می‌توان به ایجاد سازوکار مشترک تشخیص و ابلاغ مشاغل سخت و زیان‌آور به کارفرمایان، ایجاد ضمانت اجرایی برای سالم‌سازی محیط کار در کنار ایجاد سازوکار حمایت‌های مشروط، سامانه محوری در فرآیند تعیین مشاغل سخت و زیان‌آور به جای کمیته محوری، اصلاحات سنجه‌ای، اصلاح در فرآیندهای احراز و تایید مشاغل سخت و زیان‌آور همچون اصلاح زمان احراز شغل سخت و زیان‌آور، درجه‌بندی مشاغل سخت و زیان‌آور و تنوع‌بخشی به روش‌های حمایت به جای بازنشستگی پیش از موعد اشاره کرد.
تجربه دیگران
براساس این گزارش، تجربه سایر کشورها در حوزه مشاغل سخت و زیان‌آور نشان می‌دهد که به منظور جبران لطمات ناشی از شرایط شغلی یا حفظ و تقویت جایگاه برخی از این مشاغل در تعدادی از کشورها مقررات بازنشستگی مطلوب‌تری از جمله تخصیص مزایای بازنشستگی یا دسترسی به مقدار کامل حقوق بازنشستگی قبل از رسیدن به سن قانونی بازنشستگی در نظر گرفته شده است اما در سال‌های اخیر سیستم‌های بازنشستگی با توجه به افزایش سن جمعیت، محدودیت‌های مالی و اصول حاکم بر پایداری صندوق‌ها در حال تغییر به سمت زندگی کاری طولانی‌تر و به تعویق انداختن بازنشستگی هستند. به همین سبب، اتخاذ سیاست‌هایی همچون افزایش سن قانونی بازنشستگی، محدود‌سازی راه‌های بازنشستگی پیش از موعد و توجه و تاکید فزاینده بر راه‌های جایگزینی بازنشستگی پیش از موعد حتی برای مشاغل سخت و زیان‌آور به چشم می‌خورد.
در تجربه تقنین داخل کشور نیز مشاهده می‌شود که در ابتدای امر حمایت‌های صورت‌گرفته در مشاغل سخت و زیان‌آور با محوریت حفظ سلامتی نیروی کار و جلوگیری از فرسایش جسمی و روحی وی، محدودیت مدت‌زمان اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور و ممنوعیت‌های اضافه‌کاری و شب‌کاری ایجاد شده اما این شیوه از حمایت در اصلاحیه‌های بعدی قانون کمرنگ‌تر شده و در عمل حمایت از نیروی کار به وسیله بازنشستگی زودتر از موعد حتی با وجود به خطر افتادن سلامتی وی صورت پذیرفته است. از این رو، با گسترش روز افزون مشاغل سخت و زیان‌آور شاهد شکل‌گیری روند فزاینده بازنشستگی در این مشاغل هستیم به نحوی که حدود یک‌پنجم بازنشستگان سازمان تامین اجتماعی تحت عناوین مشاغل سخت و زیان‌آور بازنشسته شده‌اند. از مهم‌ترین دلایل گسترش مشاغل سخت و زیان‌آور می‌توان به نظام انگیزشی معیوب قانون در ارتباط با بازیگران مختلف، ضعف‌های فرآیندی احراز مشاغل سخت و زیان‌آور از جمله عدم احراز سخت و زیان‌آور در حين اشتغال، فرآیند نامناسب پرداخت حق بیمه سهم کارفرما، رویه‌های سنجش‌ناپذیر و غیرقابل نظارت نااطمینانی در صحت گزارش‌های آلاینده‌سنجی و وجود چانه‌زنی‌های سیاسی در تعیین مشاغل سخت و زیان‌آور، نبود بانک اطلاعاتی و عدم تولید و ثبت داده در مشاغل سخت و زیان‌آور و عدم برقراری مدیریت ریسک در مشاغل سخت و زیان‌آور اشاره کرد.
تعریف شغل زیان‌آور؟
به گزارش بازوی پژوهشی مجلس، در تعریف مشاغل سخت و زیان‌آور بیان می‌شود، «مشاغلی که فرد را در مواجه با یک یا چند عامل مخرب سلامتی برای مدت نسبتا طولانی قرار می‌دهد و در نهایت آثار بلندمدت و جبران‌ناپذیری بر سلامتی وی می‌گذارد مشاغل سخت و زیان‌آور گفته می‌شود» این عوامل مخرب بر سلامتی به عوامل فیزیکی، شیمیایی مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار غیراستاندارد مربوط می‌شود. این یک واقعیت شناخته‌شده است که برخی بخش‌ها و مشاغل خطرناک‌تر از سایرین هستند بنابراین حفاظت از کارگران در شرایط خطرناک در مشاغلی که اغلب به‌عنوان مشاغل سه‌بعدی کثیف دشوار و خطرناک شناخته می‌شود موضوع بسیار مهمی است.
حوادث و بیماری‌های ناشی از کار به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه در جایی که تعداد زیادی از کارگران در فعالیت‌های اولیه تولید و استخراج متمرکز شده‌اند، خسارت‌های سنگینی وارد می‌کند. اغلب اتفاق می‌افتد که این کشورها فاقد ظرفیت‌های فنی و اقتصادی کافی برای ارائه سیستم‌های موثر بهداشت و سلامت ملی به‌ویژه مکانیسم‌های نظارتی و اجرایی هستند.
مطابق ادبیات این حوزه در مشاغل سخت و زیان‌آور به‌سبب کار پر خطر یا سخت نرخ مرگ و میر افزایش یافته و امید به زندگی کاهش پیدا می‌کند. در نتیجه احتمال کاهش زمان بهره‌مندی از مزایای بازنشستگی افزایش می‌یابد. ازاین‌رو، نیروی کار فعال در این حوزه واجد شرایط دسترسی زودهنگام به مزایای بازنشستگی نسبت‌به سایر افراد در طرح بازنشستگی آن کشور می‌شود.
به بیان دیگر کار سخت به معنای کار دشوار یا طاقت‌فرساست که به تلاش و انرژی جسمی یا ذهنی بالایی نیاز دارد. طبقه‌بندی یک فعالیت خاص به عنوان سخت و زیان‌آور مستلزم مقایسه بین فعالیت سخت و فعالیت‌هایی است که دارای شدت تلاش و انرژی استاندارد است. معیارهای عینی برای اندازه‌گیری تلاش و انرژی صرف‌شده در حین کار وجود دارد مانند کالری مصرف‌شده در هر ساعت کار، در حالی که کار پشت میز نشسته ۹۲ کیلو کالری در ساعت مصرف می‌کند، کار روی خط مونتاژ خودرو ۱۷۶، باغبانی۳۲۳، استخراج زغال‌سنگ4۲۵ و بارگیری کامیون ۴۳۵ کیلو کالری مصرف می‌کند.
با وجود تعاریف بیان‌شده طبقه‌بندی یک شغل به‌عنوان کار سخت همواره موضوع بحث است. برای مثال، یک کارگر چقدر کالری بیشتری باید مصرف کند تا یک شغل در مقایسه با شغل دیگر سخت تلقی شود. در ایران نیز گروهی از مشاغل به‌عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور شناخته می‌شوند. در تعریف قانونی این مشاغل بیان می‌شود «کارهای سخت و زیان‌آور، کارهایی است که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی، بیولوژیکی محیط کار غیراستاندارد بوده و در اثر اشتغال بیمه شده تنشی به‌مراتب بالاتر از ظرفیت‌های طبیعی جسمی و روانی در وی ایجاد می‌شود که نتیجه آن بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن باشد.»
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد