زخم کهنه میراث 6هزار ساله خلیج فارس

نادر نینوایی- «در زندگی زخم‌هایی هست که مثل خوره به جان آدم می‌افتد و روح را در انزوا می‌خورد و می‌تراشد» این بار اما سخن از تاملات فلسفی «صادق هدایت» نیست؛ حرف از درد کم‌توجهی‌ها به میراث فرهنگی کشور است، از بودجه قطره‌چکانی برای حفاظت از میراث تاریخی و از محوطه‌های تاریخی که حتی تامین نگهبان 24‌ساعته برای حفاظت از آنها تبدیل به چالشی حل‌نشدنی و گرهی کور شده است.
محوطه باستانی چگاسفلی که به تعبیر مرحوم فرهاد نظری، متخصص و مرمتگر اشیای تاریخی، گواهی بر مالکیت چندهزارساله ایران بر خلیج‌فارس است؛ مدت‌ها است که انجام کاوش‌های آن به تعویق افتاده است و استقرار ادامه‌دار روستایی در حریم این اثر تاریخی، مخاطراتی جدی را برای آثار باستانی خفته در دل خاک ایجاد کرده است. از دیگر سو در سال‌های گذشته انجام عملیات عمرانی و کندن زمین برای لوله‌کشی گاز و کانال‌کشی در این منطقه، بیم آن را ایجاد کرده که نشانه‌های تاریخی و آثار به جا مانده از گذشتگان رفته‌رفته نیست و نابود شده و برای همیشه از دست برود.
باستان‌شناسی که کاوش‌های چگاسفلی را در دهه1390 به انجام رسانده است، پیش‌تر اذعان داشته که این محوطه تاریخی هنوز اسرار سر به مهر زیادی دارد و در صورت کاوش دقیق و جابه‌جایی روستا می‌توان نشانه‌های دقیق‌تری از تمدن پیشاعیلامی که حدود 6هزار سال پیش در ساحل خلیج‌فارس حکم می‌راند، یافت. باوجود آنکه در اواسط دهه90 طرحی برای جابه‌جایی روستا ارایه شده است اما حدود یک دهه است که این جا‌‌به‌جایی محقق نشده است و وزارت میراث فرهنگی در این سال‌ها نتوانسته در رایزنی‌هایی که با وزارت راه و شهرسازی داشته، زمینه اعطای اراضی جدید به اهالی و جابه‌جایی روستا را فراهم کند.
در نتیجه این وضعیت، روستایی که باید با هدف حفظ آثار تاریخی با اقدامی عاجل جابه‌جا می‌شد، همچنان بر سر جای خود باقی مانده است و تو گویی که محوطه باستانی چگاسفلی به کل به حال خود رها شده است. در این شرایط و در زمانه‌ای که محوطه‌های تاریخی کشور با تهدید جدی حفاران غیرمجاز مواجهند، چگاسفلی هم با مخاطره‌ای جدی روبه‌رو است و بیم آن می‌رود که دیر یا زود صدای کلنگ گنج‌یابان در این محوطه باستانی هم شنیده شده و لرزه بر اندام دوستداران میراث و تمدن ایران‌زمین بیندازد.
از وعده پیگیری کاوش‌ها تا امید
به حل معارضات
چگاسفلی افزون‌بر لزوم حل معارضات و حفاظت موثر از آثار آن، نیازمند تداوم کاوش‌ها است تا رمز و رامزهای یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های تاریخی در فلات ایران را بازگو کند.
مصطفی ده‌پهلوان، رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی در پاسخ به پرسش «جهان‌صنعت» در مورد زمان ادامه کاوش‌ها در چگاسفلی گفت: در تلاشیم که بتوانیم امسال دوباره کاوش‌های چگاسفلی را آغاز کنیم و دستور جناب وزیر و آقای دکتر دارابی وزیر میراث فرهنگی کشور این است که بتوانیم کاوش‌های محوطه‌های اصلی چگاسفلی و همچنین شهر سوخته را از سربگیریم.
وی افزود: این مهم به کمک تخصیص اعتباراتی که امسال پیش‌بینی شده است، انجام خواهد گرفت.
این مقام مسوول البته پاسخگویی درخصوص معارضات و مخاطرات عرصه و حریم چگاسفلی را به مدیر اداره‌کل امور پایگاه‌های میراث ملی و جهانی وزارت میراث فرهنگی واگذار کرد.
مصطفی پورعلی، مدیر اداره‌کل امور پایگاه‌های میراث ملی و جهانی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اما درخصوص برنامه‌هایی که برای جابه‌جایی روستای واقع‌شده در حریم چگاسفلی و حل معارضات این محوطه باستانی وجود دارد به «جهان‌صنعت» گفت: انصافا هم آقای ضرغامی وزیر پیشین میراث فرهنگی، هم دکتر دارابی معاون میراث فرهنگی کشور و هم وزیر محترم فعلی دکتر سیدرضا صالحی امیری، درخصوص معارضاتی که در مورد حرایم محوطه‌های تاریخی وجود دارد، بسیار حساسیت نشان داده‌اند.
وی در تشریح اقدامات انجام‌شده برای حل مشکل معارضات چگاسفلی و محوطه‌های تاریخی دیگر گفت: خوشبختانه در برنامه هفتم این موضوع به‌عنوان یکی از احکام برنامه هفتم توسعه آمده است و در همین راستا با مشارکت وزارت راه و شهرسازی، آیین‌نامه اراضی معوض تصویب خواهد شد و درخصوص چگاسفلی پس از تصویب آیین‌نامه مذکور اقدامات پیش خواهد رفت.
لزوم تحقق عملی وعده‌ها
اگرچه این وعده‌ها می‌تواند نشانه‌هایی مثبت برای حل مشکل ادامه‌دار چگاسفلی تلقی شود، اما تداوم مشکلات این محوطه در یک دهه اخیر نشان داده که نباید خیلی به وعده و وعید صرف خوشبین بود، بلکه باید چشم به اقداماتی دوخت که در عمل انجام می‌گیرد.
عباس مقدم، باستان‌شناسی که پیش از این کار کاوش چگاسفلی را به انجام رسانده در پاسخ به این پرسش که نظرش در مورد وعده‌های مطرح‌شده برای حل مشکلات چگاسفلی چیست، به «جهان‌صنعت» گفت: من دیگر یاد گرفته‌ام که تا چیزی را نبینم آن را باور نکنم.
وعده‌ها خیلی زیاد است و باید محقق شوند که آدم آنها را باور کند و این درسی است که آموخته‌ام. صحبت‌های زیادی می‌شود و قول‌های زیادی داده می‌شود اما هیچ اتفاقی نمی‌افتد. در نهایت چنانچه این وعده‌ها محقق شد، تشکر می‌کنیم که برای ایران کار کرده‌اند.
وی در پاسخ به این پرسش که وضعیت کنونی چگاسفلی را چگونه ارزیابی می‌کند و آیا مشکلات سریالی که این محوطه تاریخی با آنها مواجه بوده حل شده است یا خیر، گفت: خواست حل مشکلات وجود دارد و می‌خواهند که از محوطه نقشه‌برداری کنند و مسوولان استانی هم پیگیر هستند اما تا جایی که می‌دانم هنوز اتفاقی نیفتاده است.
ارجح بودن اجرای ضوابط بر تصویب آیین‌نامه
همان‌طورکه پیشتر ذکر شد، مديركل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی، حل معارضات چگاسفلی را مشروط به تصویب آیین‌نامه مرتبط کرده است.
محمد سپنجی، کارشناس مطلع حفظ و احیای بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی اما در این خصوص به «جهان‌صنعت» گفت: نوشتن قانون آسان است و این اجرای قانون است که دشوار است. به نظرم نوشتن ضوابط این حوزه به تنهایی کافی نیست و حفاظت از این محوطه تاریخی نیازمند اجرای ضوابط در عمل است. به نظرم چگاسفلی اثری بسیار باارزش است و تعیین حریم نیز شده است اما انجام ضوابط حرایم آن شرط مهمی است که باید به آن توجه شود.
وی درخصوص ریشه مشکلات محوطه‌های تاریخی نظیر چگاسفلی نیز گفت: به نظرم اولین مشکلی که به‌طور کلی درخصوص حوزه میراث فرهنگی وجود دارد ادغام این حوزه مهم با دو حوزه گردشگری و صنایع‌دستی در وزارتخانه مربوطه است. در نظر داشته باشید که میراث فرهنگی یک بحث علمی-اجرایی است اما با دو حوزه نامرتبط ادغام شده و همین امر مشکل بزرگی را برای میراث فرهنگی به وجود آورده است.
این فعال میراث فرهنگی تاکید دارد که اگر حوزه تخصصی میراث فرهنگی در ساختاری مستقل و جدای از دو حوزه صنایع‌دستی و گردشگری دیده شود و در مرحله بعد نیز استفاده از نیروهای متخصص در حوزه میراث فرهنگی طرف توجه قرار گیرد، می‌توان در آینده به حل مشکلات محوطه‌هایی نظیر چگاسفلی بیشتر
خوشبین بود.