لزوم بهره‌گیری از روش‌های نوین سرمایه‌گذاری در صنایع منبع محور

اکبر محمدی *
با بروز تحولاتی که در بستر اقتصاد دیجیتال و دستاوردهای انقلاب صنعتی چهارم به وقوع پیوسته، صنایع مختلف وارد فاز جدیدی از تغییرات شده‌اند که فناوری‌های نوین و دیجیتال به عنوان پیشران این تغییرات هستند. این تحولات نه‌تنها بر فرآیندهای تولید و مدیریت آنها تاثیر گذاشته بلکه منجر به تغییرات عمیق در روش‌های جذب منابع و تامین مالی به ویژه در صنایع منبع‌محور شده است. در این راستا کشور ایران با برخورداری از منابع غنی و پتانسیل‌های بالا می‌تواند جذابیت بسیاری برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی ایجاد کند اما در عمل، عدم استفاده از ابزارها و روش‌های نوین تامین مالی – به ویژه آنهایی که مبتنی بر ظرفیت بازار سرمایه هستند- روند جذب سرمایه تاثیر منفی گذاشته و برای توسعه و رشد صنایع محدودیت‌های مالی جدی ایجاد می‌کند.
تحلیل دقیق وضعیت کنونی نشان می‌دهد که مشکلات سیاسی و اقتصادی کلان تنها بخشی از چالش‌های موجود را شامل می‌شود. بخش بزرگ‌تری از این چالش‌ها به عدم شناخت و آشنایی کافی با روش‌های نوین جذب منابع و ابزارهای سرمایه‌گذاری مربوط می‌شود. در حال حاضر بسیاری از روش‌های موفق در کشورهای دیگر، به ویژه در حوزه تامین مالی پروژه‌های معدنی، می‌توانند به عنوان الگو برای ایران عمل کنند. ابزارهای متنوع بازار سرمایه می‌توانند به عنوان محور اصلی تامین مالی بلندمدت شرکت‌ها و پروژه‌ها در نظر گرفته شوند. ابزارهای نوینی نظیر انتشار اوراق قرضه، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و پروژه‌های مشارکتی با روش‌های نوین می‌توانند با جذب سرمایه از سطوح مختلف جامعه، شرایطی مناسب برای تامین مالی پروژه‌های صنعتی و معدنی در کشور فراهم کنند. توجه به نیازهای سرمایه‌گذاران و شناسایی سلیقه‌های مختلف آنان مهم‌ترین اقدام برای احیای جذابیت سرمایه‌گذاری در بازار خواهد بود. در کنار استفاده از ابزارهای متنوع بازار سرمایه، به‌کارگیری روش‌های نوین جمع‌سپاری نیز می‌تواند به عنوان یک راهکار کلیدی برای رشد و توسعه صنایع منبع‌محور در کشور مدنظر قرار گیرد. با این حال، وضعیت کنونی نشان می‌دهد که هنوز بسیاری از صنایع و سرمایه‌گذاران از این ظرفیت‌های بالقوه بهره‌برداری نکرده‌اند. جمع‌سپاری به عنوان یک روش تامین مالی مشارکتی می‌تواند فرصت‌های بی‌نظیری برای جذب منابع از اقشار مختلف جامعه فراهم کند اما فقدان فرهنگ‌سازی مناسب و عدم آگاهی نسبت به این روش‌ها موجب شده است که بسیاری از فعالان صنعت از پتانسیل‌های آن غافل بمانند. در حالی که امروزه بسیاری از کشورها با موفقیت از جمع‌سپاری برای تامین مالی پروژه‌های بزرگ و نوآورانه خود استفاده می‌کنند، ایران هنوز در مراحل ابتدایی این رویکرد قرار دارد و لازم است که سیاستگذاران و فعالان اقتصادی به اهمیت و کارایی این ابزار در تامین مالی صنایع منبع‌محور و از جمله پروژه‌های معدنی توجه ویژه‌ای داشته باشند. در غیر این صورت، عدم بهره‌برداری از این روش می‌تواند به کاهش قدرت رقابتی کشور در بازارهای بین‌المللی منجر شود و رشد و توسعه این صنایع را با چالش‌های جدی مواجه کند.
تامین مالی از طریق بازار سرمایه به عنوان یک راهبرد اساسی می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در بهبود و توسعه صنایع منبع‌محور ایفا کند. مزایای قابل‌توجه بازار سرمایه همچون امکان تامین مالی با حجم بالا، مشارکت سرمایه‌گذاران خرد و مدیریت نقدینگی برای بانک‌ها و مؤسسات مالی باید به عنوان فرصتی مغتنم برای تامین مالی پروژه‌ها در نظر گرفته شود اما وضعیت موجود نشان می‌دهد که فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران هنوز به مقدار کافی با این ابزارها آشنا نیستند و نتوانسته‌اند از پتانسیل‌های موجود بهره‌برداری کنند. به این ترتیب در غیاب یک رویکرد منسجم و تعریف‌شده برای ترویج فرهنگ سرمایه‌گذاری و افزایش آگاهی نسبت‌به تامین مالی مبتنی بر بازار سرمایه، امکان پیشرفت و توسعه پایدار در صنایع منبع‌محور با چالش‌های جدی مواجه خواهد بود.
برای بهبود اوضاع تامین مالی پروژه‌های ملی و استفاده بهتر از ظرفیت‌های موجود پیشنهاد می‌شود که به تاسیس شرکت‌های سهامی عام توسعه پروژه توجه ویژه‌ای شود. این شرکت‌ها به‌طور خاص می‌توانند با تمرکز بر پروژه‌های دارای توجیه اقتصادی و پیشرفت قابل قبول، مشارکت عمومی را تسهیل کنند.ایجاد صندوق‌های پروژه به عنوان یک بستر مشخص برای جمع‌آوری سرمایه از عموم مردم و تخصیص آن به پروژه‌های خاص همچنین می‌تواند نقش موثری در تامین مالی داشته باشد.
با استفاده از مشاوران خبره در زمینه جذب سرمایه و تشخیص پروژه‌های مناسب، این شرکت‌ها می‌توانند منابع مالی لازم را به‌صورت بهینه تامین و به بهترین نحو پروژه‌ها را مدیریت و اجرایی کنند. این مشاوران، با درک عمیق از بازار سرمایه و نیازهای سرمایه‌گذاران، می‌توانند استراتژی‌های جذاب و مناسبی برای سرمایه‌گذاری و مشارکت ایجاد کنند. با اجرای این راهکار، نه‌تنها امکان تامین مالی پروژه‌های کلان وجود خواهد داشت بلکه فرهنگ مشارکت عمومی نیز در کشور تقویت می‌شود و عموم مردم نیز از منافع اقتصادی این پروژه‌ها بهره‌مند خواهند شد. این امر می‌تواند به بهبود شرایط اقتصادی کشور و افزایش اعتبار سرمایه‌گذاری در صنایع مختلف منجر شود و در نهایت، شاهد رشد و توسعه پایدار در مناطق مختلف کشور خواهیم بود.
با توجه به روش‌های تامین مالی پروژه‌ها و استفاده از تجارت متقابل، توسعه شبکه‌های تجاری بین‌المللی نیز می‌تواند به بهبود تامین مالی و بهره‌برداری از تجهیزات و فناوری‌های مورد نیاز کمک کند. ایجاد و تقویت همکاری با کشورهای مختلف، به ویژه کشورهای همسایه، می‌تواند به برقراری قراردادهای موثر با استفاده از معاملات تهاتری و خرید متقابل منجر شود. در این راستا شرکت‌های سرمایه‌گذار می‌توانند با بهره‌گیری از قراردادهای بیع متقابل، علاوه بر تامین مالی پروژه‌ها، کنترل بیشتری بر تولید و نظارت بر فرآیندها داشته باشند. این نوع قراردادها به آنها این امکان را می‌دهد که از بازگشت سرمایه خود در طول زمان اطمینان حاصل کنند و همزمان به فناوری و تجهیزات مورد نیاز دسترسی یابند.
در این میان، جذب سرمایه‌گذاران خارجی با کمک مشاوران حرفه‌ای نیز می‌تواند به شناسایی فرصت‌های جدید و طراحی مدل‌های تامین مالی جذاب و کارآمد منجر شود. مشاوران خبره می‌توانند در طراحی قراردادهای پیچیده تجارت متقابل و بیع‌متقابل نقش مهمی ایفا کرده و فرآیندهای مذاکره را تسهیل کنند. توسعه مدل‌های مالی نوین و منعطف، مانند استفاده از فناوری‌های بلاکچین برای تامین مالی و جذب سرمایه‌گذاری‌های خرد نیز می‌تواند به افزایش شفافیت و امنیت معاملات کمک کند. این مجموعه اقدامات، بسترهای لازم برای همکاری‌های بین‌المللی و ایجاد کشش اقتصادی در داخل کشور را فراهم خواهد کرد.
* هیات علمی دانشکدگان مدیریت دانشگاه تهران