امواج تغییر در بورس کالا

در شرایط کنونی که بسیاری از واحدهای تولیدی با مشکلات مالی و نقدینگی مواجه‌اند، بورس کالا در ایران با راه‌اندازی یک طرح جدید، تحولی مهم در عرصه معاملات و تامین مالی به وجود آورده است. این طرح با استناد به ماده‌۲۰ قانون تامین مالی تولید و زیرساخت اجرایی شده و با هدف ایجاد فضای مالی جدید و کاهش فشارهای نقدی در زنجیره تولید طراحی شده است. این تحول به واحدهای تولیدی این امکان را می‌دهد که از ابزارهای مالی غیرنقدی بهره‌مند شوند و به این ترتیب، نیاز به پرداخت‌های نقدی فوری را از میان بردارند.
مفهوم ابزارهای مالی غیرنقدی و مزایای آنها در بورس کالا
این طرح که از ابزارهای مالی متعددی مانند اوراق گام، ال‌سی داخلی و برات الکترونیکی بهره می‌گیرد، براساس الگوهای موفق در کشورهای توسعه‌یافته طراحی شده است. استفاده از این ابزارها در بورس کالا باعث می‌شود معاملات به صورت آنلاین و غیرنقدی انجام شوند و واحدهای تولیدی بتوانند بدون نیاز به پرداخت نقدی، کالا و مواد اولیه مورد نیاز خود را از بورس کالا تامین کنند. این رویکرد نه‌تنها به روان‌سازی فرآیندهای تجاری کمک می‌کند، بلکه با کاهش فشارهای نقدی، مانع از کاهش ظرفیت تولیدی واحدهای کوچک و متوسط نیز می‌شود. به عنوان مثال، اوراق گام که به عنوان گواهی اعتبار مولد شناخته می‌شود، به تولیدکنندگان این امکان را می‌دهد که بدون نیاز به پرداخت نقدی فوری، اعتبار لازم را برای خرید کالاهای خود دریافت کنند. این اوراق نقش مهمی در تامین نقدینگی واحدهای تولیدی ایفا می‌کند و در عین حال به بازار بورس کالا امکان می‌دهد که همچنان یک بستر معتبر و امن برای معاملات فراهم کند.
ال‌سی داخلی و برات الکترونیکی: ابزارهای مالی موثر در کاهش نیاز به نقدینگی فوری
یکی دیگر از ابزارهای مهم در این طرح، ال‌سی داخلی یا اعتبارنامه داخلی است. این ابزار که به ‌عنوان یکی از گزینه‌های محبوب در سیستم‌های بانکی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به واحدهای تولیدی کمک می‌کند که بدون نیاز به پرداخت نقدی فوری، کالا و خدمات مورد نیاز خود را تامین کنند. در این روش، بانک به‌ عنوان یک میانجی عمل می‌کند و از طرف تولیدکننده مبلغ معامله را به فروشنده پرداخت می‌کند سپس تولیدکننده موظف به بازپرداخت اعتبار خود در دوره‌های زمانی مشخص خواهد بود.
این رویکرد به کاهش فشار نقدینگی در لحظه انجام معاملات کمک می‌کند و به شرکت‌ها اجازه می‌دهد منابع مالی خود را به دیگر بخش‌های حیاتی تولیدی اختصاص دهند.
ابزار دیگری که در طرح بورس کالا به ‌کار گرفته شده، برات الکترونیکی است. برات الکترونیکی به‌ عنوان یک سند مالی معتبر در دنیای دیجیتال، این امکان را برای تولیدکنندگان فراهم می‌کند که تعهد پرداخت وجه کالا را به‌ صورت الکترونیکی و برای یک زمان مشخص در آینده ثبت کنند. به این ترتیب، واحدهای تولیدی می‌توانند به‌ جای تسویه نقدی فوری، با ایجاد تعهد مالی برای پرداخت در آینده، معاملات خود را انجام دهند و نیازهای نقدی خود را به حداقل برسانند. برات الکترونیکی نه‌تنها باعث شفافیت و اطمینان بیشتر در فرآیند تسویه‌حساب می‌شود، بلکه به تولیدکنندگان امکان می‌دهد که از امکانات بانکی و اعتباری بهره‌مند شوند و عملیات خرید خود را تسهیل کنند.
مقایسه با تجربیات بین‌المللی
در زمینه تامین مالی غیرنقدی
استفاده از ابزارهای مالی غیرنقدی برای تامین مالی زنجیره تولید، یک روش موثر و آزموده شده در بسیاری از کشورهای توسعه ‌یافته است. چین یکی از پیشگامان در این زمینه بوده و با توسعه سیستم اعتباردهی زنجیره‌ای و ابزارهایی مانند برات و اعتبارنامه‌های داخلی، توانسته است به رشد سریع اقتصادی در صنایع مختلف دست یابد. در سیستم‌های تجاری چین، تولیدکنندگان می‌توانند بدون نیاز به نقدینگی فوری، مواد اولیه و کالاهای مورد نیاز خود را از طریق ابزارهای مالی غیرنقدی تامین کنند. این ابزارها به واحدهای تولیدی این امکان را می‌دهند که بدون تحمل فشارهای مالی زیاد، به فعالیت‌های خود ادامه دهند و با انعطاف بیشتری در زنجیره تامین مشارکت کنند.
در کشورهای اروپایی نیز، ابزارهایی مانند فاکتورینگ و اوراق اعتباری به‌ عنوان روشی برای تسهیل تامین مالی زنجیره‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند. این ابزارها به شرکت‌ها امکان می‌دهند که تعهد مالی خود را به جای پرداخت نقدی فوری به تعویق بیندازند و به‌ این ترتیب نقدینگی خود را در حوزه‌های دیگر به ‌کار گیرند. استفاده از فاکتورینگ و برات الکترونیکی در کشورهای اروپایی به شرکت‌ها کمک کرده که انعطاف‌پذیری بیشتری در مدیریت منابع مالی خود داشته باشند و برای رقابت در بازارهای داخلی و خارجی از این منابع بهره بگیرند.
فواید و اثرات طرح تامین مالی غیرنقدی بورس کالا در ایران
اجرای این طرح در بورس کالا می‌تواند تاثیرات مثبت و گسترده‌ای در ایران داشته باشد. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این طرح، کاهش فشار نقدینگی بر واحدهای تولیدی است، به‌ویژه برای آن دسته از واحدهایی که با مشکلات تامین نقدینگی مواجه‌اند. این طرح به تولیدکنندگان کمک می‌کند تا بدون نیاز به پرداخت نقدی، کالاها و مواد اولیه را تامین کنند و از این طریق به روند تولید خود پیوستگی و پایداری بیشتری ببخشند.
افزایش بهره‌وری و رونق تولید یکی از اصلی‌ترین نتایج این طرح خواهد بود. واحدهای تولیدی، به‌ویژه شرکت‌های کوچک و متوسط که عموما توانایی کمتری برای تامین نقدینگی دارند، می‌توانند با استفاده از ابزارهای مالی غیرنقدی، نقدینگی خود را در حوزه‌های دیگری که نیاز بیشتری دارند، به ‌کار بگیرند. این رویکرد به آنها امکان می‌دهد که ظرفیت تولیدی خود را حفظ کنند و حتی در مواقعی که بازار با نوسانات مالی مواجه است، به فعالیت‌های تولیدی خود ادامه دهند.
کمک به رفع موانع در زنجیره تامین یکی دیگر از مزایای این طرح است. با توجه به کاهش نیاز به نقدینگی فوری، زنجیره‌های تامین در صنایع مختلف با روانی بیشتری عمل می‌کنند و واحدهای تولیدی و تامین‌کنندگان مواد اولیه می‌توانند با اطمینان بیشتری به تجارت بپردازند. این رویکرد باعث کاهش موانع معاملاتی و ارتباطات تجاری در زنجیره تامین می‌شود و بهبود تعاملات بین تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان را فراهم می‌کند.
ایجاد شفافیت و امنیت در معاملات نیز از دستاوردهای مهم این طرح به ‌شمار می‌آید. برات الکترونیکی و سایر ابزارهای مالی غیرنقدی در بستری شفاف و قابل اعتماد ارائه می‌شوند که به تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان اطمینان می‌دهد تعهدات مالی به ‌صورت قانونی و شفاف ثبت و تضمین می‌شوند. این شفافیت در معاملات، به کاهش ریسک‌های تجاری کمک کرده و اعتماد بیشتری بین طرفین معامله ایجاد می‌کند.
این طرح همچنین تاثیرات مثبت بر بخش‌های اقتصادی کلان خواهد داشت. با افزایش نقدینگی در زنجیره‌های تولید و کاهش وابستگی به منابع نقدی، انتظار می‌رود نرخ رشد اقتصادی در کشور افزایش یابد و سرمایه‌گذاری در بخش‌های تولیدی افزایش پیدا کند. اجرای این طرح و استفاده از ابزارهای مالی غیرنقدی می‌تواند اقتصاد ایران را به سمت توسعه و خودکفایی بیشتر هدایت کند و از تاثیرات نوسانات اقتصادی بکاهد و زمینه‌ساز رشد پایدار شود.

راه نجات بورس کالا
در شرایط اقتصادی کنونی که بسیاری از بنگاه‌های تولیدی با مشکلات نقدینگی و کمبود سرمایه در گردش روبه‌رو هستند، تامین مالی غیرنقدی به عنوان یکی از مهم‌ترین نیازهای تولیدکنندگان به چشم می‌خورد. علی بخشنده، کارشناس بورس کالا در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» از چالش‌های موجود در بازار بورس کالا و اهمیت ورود ابزارهای مالی مانند ال‌سی و اعتبار اسنادی در معاملات صحبت کرده و تاثیرات این ابزارها بر رونق و پایداری زنجیره‌های تولید را مورد بررسی قرار داده است.
وی در توضیح این چالش گفت: «در حال حاضر، بسیاری از تولیدکنندگان با مشکلات زیادی برای تامین سرمایه در گردش خود مواجه‌اند و نقدینگی کافی برای پرداخت‌های نقدی فوری در معاملات ندارند. بازار بورس کالا نیز اغلب براساس معاملات نقدی بنا شده است. این شرایط به این معناست که خریداران موظف هستند ظرف سه روز پس از خرید، کل مبلغ معامله و مالیات بر ارزش‌افزوده را پرداخت کنند که این موضوع فشار مضاعفی بر تولیدکنندگان وارد می‌کند.»
وی افزود: «یکی از راه‌حل‌هایی که می‌تواند به حل این مشکل کمک کند، ورود ابزارهای تامین مالی غیرنقدی نظیر ال‌سی‌ها و سایر اعتبارات است. اگر تولیدکنندگان بتوانند با استفاده از این ابزارها بدون نیاز به پرداخت نقدی، مواد اولیه و کالاهای مورد نیاز خود را تامین کنند، فشار نقدینگی به طور چشمگیری کاهش می‌یابد و آنها می‌توانند نقدینگی خود را برای توسعه و بهبود فرآیندهای تولید اختصاص دهند. این امر باعث می‌شود حجم معاملات در بورس کالا افزایش یابد و رونق بیشتری در بازار ایجاد شود.»
بخشنده همچنین به تجربه‌های مشابه در دیگر بازارها اشاره کرد و گفت: «به عنوان مثال، در بازار محصولات پتروشیمی، عرضه و تقاضا تقریبا در تعادل قرار دارد و با ورود ابزارهای تامین مالی، انتظار نداریم حجم معاملات افزایش زیادی یابد. با این حال، ورود این ابزارها می‌تواند به تسهیل معاملات کمک کند و فضای امن‌تری را برای تولیدکنندگان و خریداران فراهم سازد. البته نرخ‌های تامین مالی نیز در این زمینه تاثیرگذار هستند. در حال حاضر نرخ‌های ماهانه تامین مالی حدودا ۳‌درصد است، بنابراین نرخ‌هایی که برای ال‌سی‌های جدید در نظر گرفته می‌شود، می‌تواند به‌طور مستقیم بر جذابیت و رونق معاملات تاثیر بگذارد.»
بخشنده درخصوص انواع و شرایط ال‌سی‌ها و مدت زمان آنها در بورس کالا توضیح داد و گفت: «ال‌سی‌های مورد استفاده در بورس کالا معمولا از یک ماهه تا 6ماهه متفاوت هستند و این مدت زمان به عواملی مانند نوع بانک، سطح اعتبار و رتبه مشتری نزد بانک بستگی دارد. در عین حال، اکثر ال‌سی‌ها به‌طور معمول سه‌ماهه هستند که این مدت زمان، تعادلی بین نیاز به نقدینگی و تامین مالی تولیدکنندگان ایجاد می‌کند.»
این کارشناس بورس کالا با اشاره به اینکه استفاده از ابزارهای تامین مالی می‌تواند به رفع موانع در زنجیره‌های تولید کمک کند، اضافه کرد: «یکی از مهم‌ترین اثرات این ابزارها، کاهش موانع و معضلات نقدینگی است. در شرایط فعلی، بسیاری از تولیدکنندگان کوچک و متوسط با مشکل تامین سرمایه در گردش مواجه‌اند و استفاده از اعتبارهای اسنادی و سایر ابزارهای غیرنقدی می‌تواند به این واحدها کمک کند تا بدون نیاز به نقدینگی فوری، مواد اولیه و محصولات مورد نیاز خود را تهیه کنند. این تسهیلات به‌ویژه در شرایطی که دسترسی به نقدینگی دشوار است، می‌تواند بقای این واحدها را تضمین کند.»
بخشنده همچنین درباره تاثیر ورود بانک‌ها در این فرآیند توضیح داد: «بانک‌ها نقش مهمی در این سیستم ایفا کرده و به عنوان واسطه بین تولیدکننده و تامین‌کننده عمل می‌کنند. آنها با ارائه ال‌سی‌ها و اعتبارنامه‌های اسنادی، به تولیدکنندگان این امکان را می‌دهند که بدون نیاز به پرداخت نقدی فوری، به تامین مالی خود بپردازند. بانک‌ها در این فرآیند تضمین می‌دهند که هزینه‌های معامله به ‌موقع و براساس شرایط تعیین شده پرداخت خواهد شد و این امر اطمینان بیشتری را در بازار ایجاد می‌کند.»
وی در ادامه بیان کرد: «بهبود شرایط تامین مالی و ورود ابزارهایی مثل ال‌سی‌ها می‌تواند زمینه‌ساز جذب سرمایه‌های جدید به بورس کالا شود و در نهایت، از افت و رکود بازار جلوگیری کند. تولیدکنندگان می‌توانند از این ابزارها برای تامین نیازهای مالی خود در کوتاه‌مدت استفاده کرده و از طریق مدیریت منابع مالی به سمت توسعه و رشد حرکت کنند.»
این کارشناس در پایان به اهمیت حمایت از تولیدکنندگان کوچک و متوسط اشاره کرد و گفت: «این ابزارها می‌توانند به تولیدکنندگان کوچک و متوسط کمک کنند که در برابر نوسانات اقتصادی و مشکلات نقدینگی مقاومت بیشتری داشته باشند. این گروه از تولیدکنندگان که معمولا به منابع مالی کمتری دسترسی دارند، با استفاده از ال‌سی‌ها و اعتبارنامه‌های اسنادی می‌توانند به تامین مالی خود پرداخته و در عین حال، تمرکز بیشتری بر بهبود و توسعه کسب‌وکار خود داشته باشند.»

وزیر امور اقتصادی و دارایی چهارشنبه (9آبان‌ماه) در مراسم رونمایی از «دستورالعمل تامین مالی در زنجیره تامین به پشتوانه اسناد اعتباری در بورس‌های کالایی» در حاشیه ششمین جلسه شورای ملی تامین مالی، با بیان اینکه «تامین مالی در زنجیره تامین به پشتوانه اسناد اعتباری در بورس‌های کالایی» یک طرح غیر‌تورمی برای افزایش تولید است، گفت: این ابزار راهکار خوبی برای آن دسته از واحدهای تولیدی است که نیاز به نقدینگی دارند اما تاکنون نتوانسته‌اند این نقدینگی را از بانک‌ها دریافت کنند.
عبدالناصر همتی با بیان اینکه رونمایی در جهت روان‌سازی معاملات بورس کالا است، توضیح داد: پیش از این تقریبا 50‌درصد معاملات بورس کالا به صورت نقدی و 50‌درصد به صورت غیرنقدی انجام می‌شد.
وزیر اقتصاد تاکید کرد: رونمایی که بر مبنای ‌«ماده 20‌قانون تامین مالی تولید و زیرساخت» صورت گرفت، این اجازه را می‌دهد تا بورس کالا بتواند از ابزارهایی استفاده کند که این مبادلات به صورت غیرنقدی اما آنلاین انجام شود.
همتی با بیان اینکه سه ابزار مالی «اوراق گام»، «ال.سی داخلی» و «برات الکترونیک» به عنوان پشتوانه معاملات بورس کالا داریم، اضافه کرد: اوراق گام چند سال پیش ایجاد شده و در بانک‌ها منتشر می‌شود و اکنون نیز در حال استفاده در بورس کالا است. او با اشاره به اینکه ال‌سی داخلی نیز توسط بانک‌ها صادر می‌شود، ادامه داد: سامانه برات الکترونیکی نیز در وزارت اقتصاد است.
وزیر اقتصاد یادآور شد: با ابلاغ «دستورالعمل تامین مالی در زنجیره تامین به پشتوانه اسناد اعتباری در بورس‌های کالایی»، معاملات در بورس کالا بسیار روان شده و براساس تضمین‌هایی که داده می‌شود دیگر نیازی به انجام نقدی معاملات نیست و به این ترتیب تحول مهمی در معاملات بورس کالا رخ می‌دهد.
همتی درباره مزایای این نوع تامین مالی برای بخش تولید گفت: این ابزار می‌تواند به رفع مشکل تامین مالی زنجیره تولید کمک کند.
او با یادآوری اینکه مشکل واحدهای تولیدی ما معضل نقدینگی است، ادامه داد: این ابزار مالی که اکنون رونمایی شد، کمک زیادی به رونق تولید می‌کند، زیرا افرادی که در زنجیره تولید، نیاز به تامین مالی دارند می‌توانند از این ابزارها استفاده کنند.
وزیر اقتصاد تاکید کرد: ابزاری که رونمایی شد، یک اقدام غیر‌تورمی برای افزایش تولید بوده که بسیار برای بخش تولید کشور مفید است.
آینده و چشم‌انداز طرح تامین مالی غیرنقدی بورس کالا
طرح تامین مالی غیرنقدی در بورس کالا، یک گام مهم در توسعه و تقویت زنجیره‌های تولید در ایران است. اگر این طرح موفقیت‌آمیز باشد، پیش‌بینی می‌شود که از مزایای آن نه‌تنها در بورس کالا، بلکه در سایر بخش‌های تولیدی و صنعتی کشور نیز بهره‌برداری شود. این ابزارهای مالی، مانند اوراق گام و برات الکترونیکی، امکان مدیریت منابع مالی را به واحدهای تولیدی می‌دهند و موجب می‌شوند تولیدکنندگان با منابع نقدی کمتر، تولیدات خود را به ‌طور پیوسته ادامه دهند و حتی به گسترش فعالیت‌های خود بیندیشند.
در کشورهای توسعه‌یافته، استفاده از ابزارهای مالی غیرنقدی در صنایع مختلف به کاهش وابستگی به منابع نقدی و افزایش انعطاف‌پذیری در تامین مالی منجر شده است. چنین تجربه‌ای می‌تواند راهنمایی برای ایران باشد تا از این طرح در بخش‌های دیگر نیز بهره بگیرد و به ‌ایجاد یک زنجیره تامین پایدارتر و باثبات‌تر بپردازد. با توجه به اهمیت حمایت از واحدهای کوچک و متوسط، اجرای موفقیت‌آمیز این طرح می‌تواند زمینه‌ساز تحولات مثبت در اقتصاد ایران و حمایت از بنگاه‌های تولیدی کوچک و متوسط شود که با مشکلات نقدینگی مواجه‌اند.
چه خواهد شد؟
طرح جدید تامین مالی غیرنقدی بورس کالا، با استفاده از ابزارهایی نظیر اوراق گام، ال‌سی داخلی و برات الکترونیکی، گامی بزرگ در جهت بهبود زنجیره‌های تامین و تولید در ایران است. این طرح به واحدهای تولیدی کمک می‌کند تا نیاز به پرداخت نقدی فوری را کاهش دهند و به‌ جای آن از ابزارهای مالی غیرنقدی برای معاملات خود استفاده کنند. این رویکرد به‌ویژه در شرایط اقتصادی کنونی که بسیاری از واحدهای تولیدی با محدودیت‌های نقدینگی مواجه‌اند، بسیار موثر و کارآمد خواهد بود.
از آنجا که این طرح براساس تجربیات موفق کشورهای توسعه‌یافته طراحی شده است، می‌تواند به الگو و مدلی برای توسعه سایر بخش‌های اقتصادی کشور تبدیل شود. انتظار می‌رود با گسترش این طرح به صنایع دیگر و حمایت از بنگاه‌های تولیدی، اقتصاد ایران به سمت رشد پایدار و متوازن حرکت کند و وابستگی به نقدینگی کاهش یابد. این تحول در بورس کالا، نه‌تنها به واحدهای تولیدی کمک می‌کند تا بهره‌وری خود را افزایش دهند، بلکه به توسعه پایدار اقتصاد ملی نیز کمک می‌کند و می‌تواند راهگشای مسیر توسعه و خودکفایی اقتصادی کشور باشد.