چهارضلعی ایران، هند، چین و پاکستان

ایلیا حسینی- با گسترش کریدورهای حمل‌ونقل بین آسیا و اروپا و توسعه راه‌های ترانزیتی، چهار کشور اصلی منطقه یعنی چین، هند، ایران و پاکستان، در رقابتی پیچیده و چندلایه برای بهره‌گیری از فرصت‌های اقتصادی و ژئوپلیتیک قرار گرفته‌اند. توسعه این کریدورها تحت تاثیر رقابت اقتصادی بین چین و هند و همچنین رقابت منطقه‌ای ایران و پاکستان برای کنترل مسیرهای ترانزیتی شکل می‌گیرد. در این تحلیل، به بررسی این چهارضلعی از منظر کریدورهای شمال-جنوب و عرب-مدیترانه، به همراه تاثیرات اقتصادی، تولید ناخالص داخلی و سرمایه‌گذاری‌های این کشورها می‌پردازیم.
چین و هند؛ رقابت اقتصادی و ژئوپلیتیک در توسعه کریدورها
1- رقابت اقتصادی چین و هند: چین و هند به‌عنوان دو اقتصاد بزرگ آسیا، در رقابتی تنگاتنگ برای کنترل و نفوذ بر مسیرهای ترانزیتی بین‌المللی قرار دارند. چین از طریق پروژه «یک کمربند، یک راه»(BRI) به‌دنبال تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل و ترانزیتی خود است؛ پروژه‌ای که کریدورهای شمال- جنوب و عرب- مدیترانه را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. در مقابل، هند به‌عنوان یکی از اعضای بریکس و یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای در حال توسعه تلاش می‌کند تا مسیرهای ترانزیتی جایگزین برای تقویت جایگاه ژئوپلیتیکی خود فراهم کند. در این راستا، هند به‌شدت در توسعه کریدور شمال-جنوب سرمایه‌گذاری کرده است و بندر چابهار در ایران به‌عنوان قطب ترانزیتی اصلی هند در این مسیر نقش کلیدی دارد .
از منظر اقتصادی، هند در سال ۲۰۲۳ با تولید ناخالص داخلی (GDP) حدود 75/3تریلیون دلار و رشد اقتصادی بالای 7درصد به‌عنوان یکی از اقتصادهای پر رشد جهان مطرح است. در مقابل، چین با GDP حدود ۱۸تریلیون دلار و رشد اقتصادی 5درصد همچنان بزرگ‌ترین اقتصاد آسیا محسوب می‌شود. هر دو کشور در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی در زیرساخت‌های ترانزیتی انجام داده‌اند اما کریدورهای شمال- جنوب و عرب- مدیترانه به‌عنوان نقاط تقابل اصلی بین این دو قدرت اقتصادی عمل می‌کنند .
2- نقش چین در کریدور شمال- جنوب و عرب-مدیترانه: چین به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران در پروژه BRI، در تلاش است با توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل در کشورهای همسایه، از جمله پاکستان و کشورهای آسیای‌میانه، جایگاه خود را در حمل‌ونقل جهانی تقویت کند. چین همچنین با سرمایه‌گذاری در بندر گوادر پاکستان، نقش مهمی در توسعه کریدورهای منطقه‌ای دارد که به‌طور مستقیم با کریدور شمال-جنوب رقابت می‌کنند. بندر گوادر به‌عنوان بخشی از کریدور اقتصادی چین- پاکستان (CPEC)، به چین امکان دسترسی به آب‌های آزاد را از طریق پاکستان فراهم و به کاهش وابستگی چین به مسیرهای ترانزیتی تحت کنترل هند و ایران کمک می‌کند .
ایران و پاکستان؛ رقابت برای
نفوذ منطقه‌ای
1- نقش ایران در کریدور شمال- جنوب: ایران به‌دنبال بهره‌گیری از موقعیت جغرافیایی استراتژیک و توسعه بنادر خود در جنوب، به‌ویژه بندر چابهار است. این بندر نقش کلیدی در کریدور شمال- جنوب دارد و به هند اجازه می‌دهد بدون نیاز به عبور از پاکستان، به کشورهای آسیای میانه و روسیه دسترسی پیدا کند. ایران با سرمایه‌گذاری بیش از ۸۵۰میلیون دلار در توسعه زیرساخت‌های بندر چابهار و خطوط ریلی متصل به آن، تلاش کرده است نقش کلیدی در این کریدور ایفا کند .
تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۳ حدود ۴۰۰میلیارد دلار برآورد شده و با وجود تحریم‌های اقتصادی، رشد اقتصادی ایران به‌دلیل همکاری با کشورهای بریکس، به‌ویژه چین و روسیه، همچنان مثبت است. کریدور شمال- جنوب یکی از ابزارهای ایران برای کاهش وابستگی به غرب و جذب سرمایه‌گذاری خارجی از کشورهای عضو بریکس است .
2- پاکستان و نقش آن در کریدور عرب- مدیترانه: پاکستان، در تلاش برای رقابت با ایران، به‌شدت روی بندر گوادر و کریدور CPEC که به چین متصل است سرمایه‌گذاری کرده است. این کریدور به پاکستان اجازه می‌دهد تا نقش ترانزیتی مهمی برای چین و کشورهای خلیج‌فارس ایفا کند. بندر گوادر که با سرمایه‌گذاری بیش از ۶۰میلیارد دلار از سوی چین توسعه یافته، یکی از پروژه‌های کلیدی در رقابت با بندر چابهار ایران است .
پاکستان با GDP حدود ۳۷۵میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ و نرخ رشد اقتصادی حدود ۴درصد، با وجود چالش‌های اقتصادی و امنیتی، در تلاش است از طریق همکاری با چین و کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس، جایگاه اقتصادی و ژئوپلیتیکی خود را تقویت کند. با این حال، رقابت شدید با ایران و هند در این مسیرها، پاکستان را با چالش‌های بیشتری مواجه
کرده است.
تهدیدها و فرصت‌های ایران و پاکستان برای چین و هند
1- فرصت‌ها: ایران به‌عنوان یک شریک استراتژیک برای چین و هند، فرصت‌های بزرگی در زمینه حمل‌ونقل و انرژی فراهم می‌کند.
همکاری با ایران در توسعه کریدور شمال- جنوب به هند اجازه می‌دهد بدون نیاز به عبور از پاکستان، به بازارهای آسیای میانه و روسیه دسترسی پیدا کند، همچنین چین با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ایران و استفاده از کریدور شمال- جنوب می‌تواند تنوع بیشتری به مسیرهای حمل‌ونقل خود بدهد و از نفوذ بیشتر در منطقه بهره‌مند شود.
پاکستان نیز با توسعه بندر گوادر و همکاری با چین در پروژه CPEC، به‌عنوان یک شریک استراتژیک برای چین محسوب می‌شود. این همکاری به چین اجازه می‌دهد به آب‌های گرم دسترسی پیدا کرده و از مزایای اقتصادی و ژئوپلیتیکی این مسیر بهره‌برداری کند.
2- تهدیدها: رقابت بین ایران و پاکستان می‌تواند برای چین و هند تهدیداتی به‌همراه داشته باشد. ایران و پاکستان هریک در تلاش‌اند تا نقش بیشتری در کریدورهای ترانزیتی منطقه ایفا کنند و این رقابت می‌تواند منجر به تنش‌های ژئوپلیتیک شود. سرمایه‌گذاری‌های چین در پاکستان ممکن است با چالش‌های امنیتی و سیاسی روبه‌رو شود، به‌ویژه که پاکستان با مشکلات داخلی و تنش‌های مرزی مواجه است.
هند به‌دلیل سرمایه‌گذاری در بندر چابهار و توسعه کریدور شمال-جنوب، از همکاری با ایران بهره‌مند می‌شود اما رقابت با چین در مسیرهای ترانزیتی و پروژه‌های توسعه‌ای همچنان یک تهدید برای این کشور است.
در چنین شرایطی چهارضلعی هند- چین- ایران-پاکستان نمایانگر رقابت پیچیده‌ای است که در مرکز آن، توسعه کریدورهای ترانزیتی و استفاده از زیرساخت‌های حمل‌ونقل قرار دارد. چین و هند به‌عنوان دو قدرت اقتصادی اصلی آسیا، هریک در تلاش‌اند با سرمایه‌گذاری در مسیرهای مختلف، نفوذ خود را گسترش دهند، در حالی که ایران و پاکستان به‌عنوان دو کشور کلیدی منطقه، به‌دنبال کنترل مسیرهای ترانزیتی و بهره‌گیری از فرصت‌های اقتصادی این کریدورها هستند.