هراس از تکرار سیاست‌های انقباضی

نادر نینوایی- فرآیند انتخاب وزرا پس از کش‌وقوس‌های فراوان به پایان رسید و مسعود پزشکیان در نهایت سیدرضا صالحی‌امیری را به عنوان وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی معرفی کرد.
این انتخاب اما هم به سبب نحوه و چگونگی فرآیند گزینش و هم به علل تخصصی با نقدهای جدی رو‌به‌رو بوده است. آنطور که دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران به «جهان‌صنعت» گفته، انتخاب صالحی‌امیری در حالی روی داده که نام او در میان ۱۵گزینه مطرح‌شده برای تصدی این عنوان دیده نمی‌شود.
به گفته این فعال میراث فرهنگی، قرار گرفتن نزدیکان ضرغامی در کنار صالحی‌امیری و حمایت برخی افراد نزدیک به وزیر پیشین میراث فرهنگی از صالحی‌امیری، این بیم را به‌وجود آورده که دوران نامطلوب سه‌سال گذشته در حوزه میراث فرهنگی تکرار شود.
در نهایت برخی نکات در برنامه اعلامی از سوی صالحی‌امیری، خصوصا بخش‌هایی که به حرایم آثار تاریخی مربوط می‌شود، باعث شده خطر کوچک شدن حرایم آثار و ابنیه تاریخی و انقباضی شدن آنها بار دیگر تکرار شود.
کم‌توجهی سیاسیون به میراث فرهنگی
محمدمهدی کلانتری، دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران ضمن وارد آوردن نقدهایی به جایگاه کنونی میراث فرهنگی کشور گفت: متاسفانه به نظر می‌رسد در دیدگاه کلان، میراث فرهنگی در این کشور جایگاهی ندارد؛ یعنی نه در برنامه روسای‌جمهور و کاندیداها و نه در مناظرات حرفی از میراث فرهنگی مطرح نشد. این در حالی است که میراث فرهنگی در کنار محیط‌زیست دومقوله‌ای هستند که اگر از بین بروند هیچ جایگزینی ندارند و تخریب آنها غیرقابل برگشت است. این مدرس دانشگاه افزود: باوجود این حساسیت و اهمیت بالای میراث فرهنگی اما گویا این حوزه جایگاهی در میان سیاستمداران ایرانی ندارد و به همین سبب غالبا وزارتخانه مرتبط با این حوزه تبدیل به حیاط‌خلوت سیاسیون یا سکوی پرتاب برای مناصب دیگر می‌شود. به بیان دیگر هیچگاه نگاه تخصصی به میراث فرهنگی کشور وجود نداشته است.
حواشی نحوه انتخاب وزیر میراث فرهنگی
کلانتری افزود: در این دوره مسعود پزشکیان و محمدجواد ظریف ابتکاری به خرج دادند و شورای راهبردی و کمیته‌های انتخاب وزیر شکل گرفت. به نظرم نَفس کار خوب بود و این شیوه عمل بهتر از سبک و سیاق دوره‌های گذشته بود که رییس‌جمهور به یک‌باره نام‌هایی را اعلام می‌کرد و کسی نمی‌توانست سوال کند که این چهره‌ها بر چه مبنایی انتخاب شده‌اند. با وجود این ترکیب کمیته انتخاب میراث فرهنگی به‌گونه‌ای بود که از همان ابتدا با نقد رو‌به‌رو شد. درواقع برخی اسامی که در هیات انتخاب وزیر وجود داشتند، حاشیه‌هایی ایجاد کرد. برخی افراد جامعه‌ای که از طرف آن انتخاب شده بودند را نمایندگی نمی‌کردند و مثلا کسی به عنوان نماینده تشکل‌ها انتخاب شده که خود در وزارت میراث فرهنگی شاغل بود.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: ۲۴نفر در این هیات انتخاب وزیر فعالیت می‌کردند که به یک‌باره ۱۲نفر از آنها به سبب آنکه کاندیدای وزارت شدند، از سمت خود استعفا دادند. به نظرم این یک فاجعه بود که نیمی از اعضای کارگروه کنار کشیده و داعیه وزارت پیدا کردند. جالب آنکه این افراد در ابتدای امر هم کنار نکشیدند، بلکه در جلسات شرکت کرده و اثرگذاری خود را بر کارگروه گذاشته و سپس کناره‌گیری کردند. بنابراین این افراد نسبت به افرادی که اصلا داخل هیات نبوده‌اند شانس بیشتری برای اثرگذاری بر اعضا و انتخاب شدن داشته‌اند. معتقدم چنانچه آقایان قصد داشتند کاندیدای وزارت باشند، اقدام صحیح این بود که از ابتدا وارد کارگروه نشده و در جلسات ابتدایی هم شرکت نمی‌کردند.
انتقاد از روند انتخاب صالحی‌امیری
دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران ضمن انتقاد به روند انتخاب صالحی‌امیری به عنوان گزینه نهایی وزارت میراث فرهنگی، گفت: در ابتدای ایجاد کارگروه، نام آقای صالحی‌امیری نیز مطرح شد اما وی به هر علت (خواه به سبب قبول نداشتن ساز‌و‌کار و خواه به علل دیگر) از کاندیداتوری کنار کشید. در کمال تعجب اما در شاهد آن بودیم در حالی که ۱۵نفر از سوی کارگروه اسامی‌شان به عنوان گزینه‌های وزارت مطرح و بررسی شد در نهایت نام صالحی‌امیری که اصلا در میان گزینه‌ها نبود، به‌عنوان گزینه نهایی برای تصدی وزارت میراث فرهنگی اعلام شد.
وی افزود: به نظرم اگر ساز‌و‌کاری برای انتخاب وزیر مشخص شده، باید اجازه دهیم که کارها براساس همین ساز‌و‌کار پیش رفته و وزیر از همین طریق انتخاب شود. اینکه گفته می‌شود نام ۱۵نفری که به عنوان گزینه‌های تصدی عنوان وزارت مطرح بوده‌اند به دلایل امنیتی رد شده است نیز دور از ذهن می‌نماید. نکته قابل تامل دیگر آن است که گفته می‌شود صالحی‌امیری با علی دارابی (معاون میراث فرهنگی در دوران ضرغامی) به کمیسیون‌های مجلس رفته و به دنبال مجاب کردن نمایندگان بوده است. این شرایط موجب شده بیم آن شکل بگیرد که همان تیم دوران ضرغامی همچنان در دوران صالحی‌امیری نیز باقی بماند؛ یعنی تمام تلاش‌هایی که صورت گرفته تا دوره سیاه میراث فرهنگی ادامه نیابد، با این تفاسیر بی‌نتیجه خواهد شد.
تهدید سیاست‌های انقباضی
کلانتری ضمن اشاره به برنامه‌های اعلامی از سوی صالحی‌امیری برای دوران وزارت اظهار کرد: یکی از بندهای این برنامه ضرورت اصلاح و بازنگری حرایم آثار تاریخی است و به‌نظر می‌رسد که همچون دوره قبل سیاست انقباضی درخصوص حرایم آثار در این دوره نیز دنبال خواهد شد.
وی افزود: با این شرایط بیم آن می‌رود وزارت میراث فرهنگی که باید حامی میراث تاریخی کشور باشد، بیشتر به این سمت برود که تعدادی از آثار را به صورت نمایشی حفظ کرده یا به ثبت برساند اما نسبت به اکثریت آثار عِرق نداشته باشد و به راحتی با تخریب آنها کنار آمده یا با کوچک کردن حرایم آثار تاریخی و انقباضی کردن آنها، شرایط نامناسبی را برای میراث فرهنگی رقم بزند.
رد ادعای اهمیت وزن سیاسی وزیر
این فعال میراث فرهنگی ضمن رد برخی تحلیل‌ها که معتقدند صالحی‌امیری به سبب وزن سیاسی و امنیتی و نیز جایگاهی که در حاکمیت دارد، می‌تواند در پیشبرد اهداف وزارت میراث فرهنگی عملکرد مطلوبی داشته باشد، گفت: زمانی که طرز فکر و تلقی وزیر درخصوص میراث فرهنگی روشن نباشد، نمی‌توان به استفاده از این قدرت در جهت صحیح امیدوار بود.
وزیری که دانش مرتبط با میراث فرهنگی و نیز عِرق و تعصب به این حوزه نداشته باشد، طبیعتا از قدرتش نیز در جهت حفاظت از این حوزه استفاده نخواهد کرد و با توجه به این شرایط وضعیت حوزه میراث فرهنگی را روشن نمی‌بینم.
وی در خاتمه خاطرنشان ساخت: به نظرم لزوما اینکه فردی قدرتمند بر مسند وزارت تکیه کند مهم و کافی نیست؛ در نظر داشته باشید که وزیر اگر سالم و قاطع باشد به سبب جایگاهش و اینکه وزیر است همه باید از دستوراتش پیروی کنند و لازم نیست که حتما عقبه امنیتی یا وزن سیاسی داشته باشد.