معاملات بازار سرمایه از دریچه صندوق‌های درآمد ثابت

«جهان‌صنعت»- چالش‌های بازار سهام و بازار پول بر سر جذب سرمایه در هفته گذشته کار را به جایی رساند که سازمان بورس در ابلاغیه‌ای، دامنه تبلیغات صندوق‌های درآمد ثابت را بسیار محدود کرد. بر این اساس، صندوق‌های درآمد ثابت از نام بردن برخی واژه‌ها در معرفی عملکرد خود منع شده‌اند. حمید اسدی، حقوقدان و کارشناس بازار سرمایه، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز جهت‌گیری این دستورالعمل را تایید می‌کند و معتقد است که میزان نفوذ صندوق‌های درآمد ثابت در بازار سرمایه بیش از اندازه بوده و لازم است اندکی محدود شود. افزایش فشارهای بانک مرکزی بر بازار سرمایه طی ماه‌های اخیر که از طریق جهش سود تضمینی اوراق بدهی، رشد سود سپرده‌های بانکی (خارج از مصوبه شورای پول و اعتبار) و سرکوب شدید معاملات بورس کالا در حوزه طلا و سکه با حراج طلا و سکه در مرکز مبادله ارز و طلا صورت گرفته بود، کار را به جایی رساند که سازمان بورس در هفته گذشته اقدامات قانونی شدیدی علیه یکه‌تازی بانک مرکزی به کار ببندد. در نخستین قدم اعلام شد که سازمان بورس از بانک مرکزی به دیوان عدالت اداری شکایت کرده و مرکز مبادله ارز و طلا را غیرقانونی می‌داند؛ امری که حقوقدانان نیز بر آن صحه گذاشته‌اند. در دومین قدم نیز اعلام شد که ناظر بازار، از این پس معاملات اوراق با سود ۳۸درصدی را ابطال خواهد کرد. این دو اقدام سختگیرانه علیه بازار پول که متولی آن بانک مرکزی‌ است، این نهاد را بر آن داشت تا به‌ سرعت از برخی مواضع تند خود عقب‌نشینی کند. محمدرضا فرزین رییس کل بانک مرکزی بلافاصله دو زمینه سخنرانی را برای خود تدارک دید و در هر دو سخنرانی بر حمایت و هماهنگی بانک مرکزی و سازمان بورس تاکید کرد. اگرچه هنوز در عمل حمایتی از سوی بانک مرکزی دیده نشده اما سازمان بورس به سیاست‌های خود در زمینه محدود کردن دست بازار پول در بازار سرمایه ادامه داده است. آخرین اقدامی که هفته گذشته در این‌باره انجام شد، محدود کردن دامنه تبلیغات صندوق‌های سرمایه‌گذاری با عنوان درآمد ثابت بود. اما آیا این مصوبه با عدالت همخوان است؟ آیا این دست از اقدامات، بازار سهام را در برابر بازار بدهی جذاب می‌کند؟
ارزیابی کارشناسی
حمید اسدی حقوقدان و کارشناس بازار سرمایه گفت: «درآمد صندوق‌‌های موسوم به درآمد ثابت، واقعا ثابت و فیکس نیست و تلرانس دارد. در نتیجه اینکه می‌گویند درآمد این صندوق‌ها ثابت بوده، گزاره غلطی‌ است. شاید بهتر باشد که گفته شود با تضمین حداقل درآمد. بنابراین به نظر من خوب است که سازمان بورس چنین مصوبه‌ای گذاشته است.» او ادامه داد: «قرار نیست سازمان بورس و بازار سرمایه محل تضمین سود بانکی باشند. صندوق‌های درآمد ثابت رسالتی دارند که مانند اسفنج عمل کنند، یعنی زمانی که بازار سهام بازدهی لازم را ندارد، پول را در خود نگه دارند و هر زمان که بازار روند گرفت، این پول را دوباره به بازار پس بدهند. به معنای دیگر، سرمایه‌گذار بگوید صندوق درآمد ثابت در بازار سرمایه است و به جای اینکه پول را به بانک ببرم و دردسرهای انتقال وجه را تحمل کنم، پول را به صندوق درآمد ثابت ببرم.» این حقوقدان بازار سرمایه اظهار کرد: «صندوق‌های درآمد ثابت به بخش عمده‌ای از بازار سرمایه تبدیل شده‌اند و سهام به حاشیه رفته است، بنابراین با توجه به جمیع این جهات، سازمان مقررات خوبی را از تصویب گذرانده است.» اسدی تاکید کرد: «ما در بازار سرمایه صندوقی با عنوان درآمد ثابت نداریم بلکه صندوق با تضمین سود حداقلی داریم. به نظر من حتی سازمان باید سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها را هم موقتی کند.» او تشریح کرد: «به‌ عنوان مثال، یک فرد سرمایه‌گذار یا یک کد نباید بتواند پول خود را بیش از ۶ماه در صندوق‌های درآمد ثابت قرار دهد چراکه این بازار سرمایه است و صندوق درآمد ثابت در آن معنی ندارد. اگر فردی می‎خواهد مدل درآمد ثابت عمل کند باید سرمایه خود را به بانک یا بازار ملک ببرد که ریسک نداشته باشد. بازار سرمایه همواره ریسک داشته و خواهد داشت.» آنطور که به نظر می‌رسد، یکی از دلایلی که سازمان بورس حیطه تبلیغات صندوق‌های درآمد ثابت را محدود کرده، کاهش جذابیت سهام در دوران رکود بازار سرمایه در برابر سود بالای ورود به بازار پول است. اما سوال اینجاست که چرا سازمان بورس برای افزایش سهم «سهام» در سبد سرمایه‌گذاری صندوق‌های درآمد ثابت، نصاب سهام آنها را بالا نبرده است. اسدی در پاسخ به این سوال توضیح داد: «حتی اگر نصاب سهام صندوق‌های درآمد ثابت هم بالا برود، شرایط تفاوتی نمی‌کند. سهامداران اگر بدانند جایی درآمد تضمینی خوبی وجود دارد، به همان سمت متمایل می‌شوند.» او اضافه کرد: «حتی اگر صندوق‌های درآمد ثابت بخواهند میزان بیشتری از سبد خود را از سهام بچینند، همچنان مجبورند اصل سود را تضمین کنند و در نتیجه ریسک بالایی را متحمل می‌شوند که طبعا زیر بار آن نمی‌روند. این در واقع یک دومینو است.» این کارشناس بازار سرمایه اظهار کرد: «وقتی یک حقوقی مبلغ هزار میلیارد تومان سرمایه خود را در صندوق‌های درآمد ثابت می‌گذارد و سود سالانه بالای ۳۰درصد تضمین‌شده می‌گیرد، هیچ انگیزه‌ای برای ورود به بازار سهام ندارد.» او ادامه داد: «این میزان در واقع بدون هزینه پرسنل، جابه‌جایی و هزینه‌های جاری است. در اخزا هم که این سود به ۳۸درصد رسیده است. چنین سودی انگیزه‌‌ای برای ورود به بازار سهام باقی نمی‌گذارد. حتی اگر نصاب سهام را افزایش دهند، باز هم صندوق سهام را نمی‌خرد چون می‌داند که بازار ریسک دارد.» اکنون این سوال مطرح است که آیا با محدود کردن تبلیغات صندوق‌های درآمد ثابت، میزان نفوذ آنها در بازار سرمایه کاهش می‌یابد؟ اسدی در پاسخ به این سوال تجارت‌نیوز گفت: «مدتی‌ است که تبلیغات صندوق‌های درآمد ثابت بیش از حد افزایش پیدا کرده است. این تبلیغات باعث شده بود حتی سهامدارهای خرد هم به سمت این صندوق‌ها حرکت کنند.» او تاکید کرد: «اولویت این بود که تبلیغات این صندوق‌ها را حذف کنیم. قدم بعدی این است که اجازه دهیم سهام تبلیغ شوند.
چرا نباید سهام اجازه تبلیغ داشته باشند؟ چرا یک فرد نباید بتواند تحلیل بنیادی فولاد، گل‌گهر، شبندر یا دیگر سهم‌ها را بگذارد و بگوید این سهم خوبی‌ است؟» اسدی توضیح داد: «در حال حاضر شرکتی در بازار سرمایه داریم که قیمت سهم آن ۴۰۰تومان و سود مجمع آن ۱۰۰تومان است، یعنی فردی که این سهم را بخرد، بالغ بر ۲۵درصد سود مجمع دریافت می‌کند که تضمین‌شده است، ضمن آنکه سود حاصل از خرید و فروش آن (Capital Gain) را هم دارد. به نظر شما فرد این سهم را بخرد منطقی‌تر است یا برود در صندوق درآمد ثابت سرمایه‌گذاری کند؟ در واقع سهم شرکت را که می‌خرد، سود مجمع را می‌گیرد و سود خرید و فروش سهام را هم می‌برد و در واقع، سود آن از سود درآمد ثابت بالاتر می‌رود. ضمن آنکه می‎تواند از اعتبار هم استفاده کند.» این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: «اما چرا این اتفاق نمی‌افتد و پول به جای سهم به سمت صندوق درآمد ثابت می‌رود؟ زیرا کسی اجازه تبلیغ سهام را ندارد و نمی‌تواند بگوید فلان سهم در حال حاضر بیشتر از صندوق سود و درآمد دارد.»