21 - 02 - 2024
مجموعه تئاترشهر قربانی توسعهطلبی شهری
نادر نینوایی- ایران میراث فرهنگی و تاریخی متعددی داشته و ۲۷ اثر کشور در فهرست آثار یونسکو به ثبت رسیده است. با وجود این پتانسیل بالقوه تاکنون نتوانستهایم از این ظرفیت بیبدیل به درستی بهرهمند شویم و ضمن حفاظت موثر از آثار موجود، پایههای توسعه گردشگری کشور را با تکیه بر این آثار استوار کنیم.
افزون بر این میراث فرهنگی شاخص، ایران بافتهای تاریخی شایان توجهی را نیز در خود جای داده است که بیانگر هویت و گذشته شهرهای ایران هستند. از سوی دیگر برخی آثار فرهنگی شهرهای کشور اگرچه ممکن است مربوط به دوران معاصر باشند، اما به سبب اهمیت فرهنگی و هنریای که دارند، بسیار بااهمیت بوده و شایان توجهاند. درواقع هویت شهری، فرهنگ شهری و گردشگری شهرها بر پایه این بناها تعریف میشود.مجموعه تئاترشهر اگرچه صرفا چیزی حدود ۵۶ سال از عمر آن میگذرد، اما بنای فاخری بوده که به سبب طراحی ویژهای که علی سردار افخمی – معمار برجسته ایرانی- داشته تبدیل به یکی از جالب توجهترین آثار معماری شهر تهران شده است.بنای تئاترشهر از ویژگیهای منحصربهفردی برخوردار است که بر قدر و منزلت آن میافزاید. این بنا با الهام از برج طغرل ساخته شده و کاشیکاریهای زیبا و آجرکاریهای برجسته آن بر پایه معماری دوره ایلخانی طراحی شده و ستونهای قرینه بنای تئاترشهر نیز یادآور شکوه تختجمشید است.مجموعه این عوامل در کنار این مساله که سالهاست مجموعه تئاترشهر زنده و پویا بوده و تبدیل به بخشی از هویت شهری تهران شده، اهمیت ویژهای به این مجموعه فرهنگی- هنری بخشیده است.
در سالهای گذشته، اما نهتنها مجموعه تئاترشهر آنطور که باید و شاید قدر و منزلتش دانسته نشده است، بلکه در مواردی برخوردهای غیرکارشناسی در مورد این اثر فاخر شکل گرفته است. مساله حصارکشی یکی از ناملایماتی است که در این سالها سایه تهدید آن همواره علیه منظر تئاترشهر وجود داشته است و اخیرا هم با جدیت بیشتری از سوی مدیریت شهری پی گرفته میشود. از سوی دیگر بحث ساختوساز در حریم تئاترشهر نیز همواره چالشبرانگیز بوده و ساخت بناهایی در محدوده این مجموعه، اصالت این اثر هنری و معماری تهران را به مخاطره انداخته است.
چالشهای ادامهدار مجموعه تئاترشهر
محمدمهدی کلانتری- مدرس دانشگاه و پژوهشگر حفاظت و مرمت بناهای تاریخی- در مورد مشکلات پیرامون تئاترشهر به «جهانصنعت» گفت: موضوع تئاترشهر موضوع دیروز و امروز نیست و میتوان آن را به عنوان تجاوز آشکار و نهان ۲۰ساله شهرداری به حریم تئاترشهر بررسی کرد. محل قرارگیری مجموعه تئاترشهر در یکی از مهمترین نقاط شهر تهران یعنی در چهارراه ولیعصر(عج) است. این بنا در بافت پیرامونی تهران و در پیرامون حصار ناصری شهر تهران و در محدودهای تاریخی بنا شده است. توجه داشته باشید که بناهای بسیار واجد ارزشی از دوران قاجار در این محدوده ساخته شده است. جالب است بدانید به سبب ارزشی که این شاهکار معماری معاصر داشته، درست پس از ساخت به ثبت ملی نیز رسیده است.
این فعال حوزه میراث فرهنگی ضمن ذکر چالشهای پیرامون تئاترشهر تهران ادامه داد: در ۲۰ سال اخیر اتفاقات متعددی در حریم تئاترشهر افتاده است. در مقطعی مسجدی به نام مسجد حضرت ولیعصر(عج) طراحی شد که ساخت این مسجد به سبب ارتفاع و منارههای آن برای مجموعه تئاترشهر چالشبرانگیز شد. این پروژه تا حدی پیشروی کرد، اما به سبب آنکه موجب نقض حریم تئاترشهر میشد، نهایتا طرح مذکور لغو شد. به نظر میرسد با طراحی این مسجد با ارتفاع حدود ۲برابر تئاترشهر و با نگاه افراطآمیز آن زمان، قصد آن بود که بنای تئاترشهر را به حاشیه ببرند. زمانی که این پروژه لغو شد، یک نگاه تفریطگونه غالب شد؛ به این صورت مسجدی که به لحاظ معماری، فرم و شکل مسجد نداشت را با یک معماری مدرن کنار تئاترشهر ایجاد کردند. این مسجد در واقع در حریم درجه یک تئاترشهر ساخته شده است؛ یعنی در طرح اولیه دچار افراط بوده و در طرح جدید تفریط شکل گرفته است.
مساله حصارکشی در حریم تئاترشهر
بحث حصارکشی در حریم تئاترشهر با وجود تمام نقدها و مخالفتها، در سال جاری با جدیت هرچه تمامتر پیگرفته شده است.
کلانتری در نقد حصارکشی در حریم تئاترشهر گفت: این بنا از ابتدایی که ساخته شده بدون هیچ حصاری بوده و به عنوان یک نقطه تجمع مردم و به عنوان یک فضای شهری و عمومی دیده شده است و بنای تئاترشهر و پارک دانشجو در کنار یکدیگر یک مفهوم یکپارچه و نیز زمینهای برای حضور مردم تهران در فضایی شهری را رقم میزند. وقتی که با یک تصمیم عجولانه و با بهانههای بیجا شروع به حصارکشیدن میکنیم، درواقع داریم عرصه عمومی شهر را میبندیم. این در حالی است که یک چنین عرصههای عمومی در شهر تهران که مردم بتوانند وارد آن شده و با یکدیگر گفتوگو کنند، بسیار محدود است. عرصه تئاترشهر متعلق به همه مردم بوده است، اما اکنون به بهانه اینکه خرید و فروش مواد مخدر آنجا انجام میشود یا دستفروشانی این عرصه را اشغال کردهاند و به دستفروشی میپردازند، تصمیم ناگهانی برای حصارکشی و بسته شدن عرصه عمومی گرفته میشود. معتقدم بستن عرصه عمومی تئاترشهر یک نکته منفی برای شهر تهران است که فضاها و عرصههای عمومی بسیار کمی دارد.
تخریب بناهای واجد ارزش پیرامون تئاترشهر
یکی از ویژگیهای برجسته مجموعه تئاترشهر که بر اهمیت آن افزوده بود، وجود بناهای تاریخی و واجد ارزش در اطراف این مجموعه فرهنگی بوده است. چندی پیش دکتر شیوا آراسته در مورد تخریب شدن برخی بناهای واجد ارزش در حریم تئاترشهر اطلاعرسانی کرد.کلانتری که در کنار دکتر آراسته به بررسی تخریبهای انجامشده در اطراف مجموعه تئاترشهر پرداخته، در مورد این تخریبها گفت: در طی بررسیهای میدانی متوجه شدم یک بنای ثبت ملی شده در اطراف تئاترشهر تخریب شده است.
در بررسیهای بعدی که انجام دادم مشخص شد که این بنای مهم، حدود ۱۵ سال پیش در دوران تصدی محمدباقر قالیباف بر شهرداری و در سکوت خبری تخریب شده است. نام این بنا «عمارت و باغ خیابان صبا» بوده که در سال ۱۳۸۲ به ثبت ملی رسیده و در غرب خیابان ولیعصر(عج) و روبهروی تئاترشهر واقع شده بود.وی افزود: با بررسی تصاویر هوایی که توسط نرم افزار «گوگل ارث» گرفته شده، متوجه شدم که این بنا ۱۵ سال پیش با خاک یکسان شده است؛ یعنی بنا درست ۵ سال پس از ثبت ملی توسط شهرداری تخریب شده است. به جای آن هم ۱۰ سال پیش یک ایستگاه آتشنشانی توسط آتشنشانی احداث شده است. همچنین باغ عمارت نیز پس از قطع درختان تبدیل به میدان ترهبار شده که عامل این موضوع نیز شهرداری بوده است.کلانتری ادامه داد: برای بررسی بیشتر موضوع با کارشناسان وزارت میراث فرهنگی که مسوول بناهای تاریخی تهران بودند، تماس گرفتم. کارشناس مربوطه از وقوع این تخریب مطلع نبود و به نظر میرسد سازمان میراث فرهنگی سابق نیز از تخریب بنای ثبت ملی عمارت و باغ صبا مطلع نبوده است. در نظر داشته باشید که در زمان این تخریب یعنی در سال ۱۳۸۷، اسفندیار رحیممشایی رییس سازمان میراث فرهنگی بوده است.
این فعال میراث فرهنگی خاطرنشان کرد: در کنار این باغ و عمارت ثبت ملی، چهار حیاط و یکسری کوشک قاجاری نیز وجود داشته است. این حیاطها و کوشکهای قاجاری که در عکسهای هوایی ۲۰ سال اخیر قابل مشاهدهاند، اگرچه ثبت ملی نبودهاند، اما کاملا واجد ارزش بوده و قدمت آنها به دوره قاجار میرسیده است. در عرصه و حریم تئاترشهر که سال گذشته توسط وزارت میراث فرهنگی تهیه و ابلاغ شده، دو مورد از این حیاطها که چسبیده به خیابان ولیعصر(عج) است، جزو بناهای واجد ارزش و حریم تئاترشهر علامتگذاری شده است و مشمول حریم تئاترشهر شدهاند؛ یعنی نه اجازه مرتفعسازی و نه تخریب در این محدوده وجود ندارد.وی ادامه داد: با بررسی عکسهای هوایی متوجه میشویم که در مورد این چهار حیاط نیز از حدود ۶ سال گذشته تخریب مجددا شروع شده و مخصوصا در دو سال اخیر و در دوران شهرداری زاکانی سه حیاط از این چهار حیاط کاملا با خاک یکسان شدهاند و در حال حاضر هم شهرداری در حال تخریب حیاط چهارم است.کلانتری در خاتمه افزود: «به نظرم این تخریبها دارد به حریم تئاترشهر، بافت تاریخی تهران و بناهای واجد ارزش و تاریخی تهران آسیب میزند و باید جلوی بروز یکچنین اتفاقاتی گرفته شود.»
باتوجه به اهمیت مجموعه تئاترشهر و نیز با نظر به این مساله که این مجموعه با خاطرات و گذشتههای شهروندان تهرانی پیوند خورده است، آسیبهای وارده به تئاترشهر تهران میتواند اثری منفی بر هویت شهری و اجتماعی شهر تهران داشته باشد. فراموش نکنیم چنانچه آثار فرهنگی و هنری پایتخت آسیب دیده و تاریخ شهر گرفتار موج تخریب و نوسازی شود، آنچه شهروند تهرانی ما به ازای تهرانی بودن خود داشته کمرنگ شده و شهر تبدیل به مجموعهای از آپارتمانهای نوساز، اتوبانها و خیابانهای فاقد نشان و هویتی میشود که صرفا محل زیست یا گذر هستند و با این رویکرد پایتخت کشور رفتهرفته از نشان و ارزشهای فرهنگی، تاریخی و هنری خود تهی خواهد شد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد