چگونه بانک مرکزی سد راه پول داغ شد؟

اقتصادآنلاین- هر چند بانک مرکزی با مجموعه‌ای از ابزارها تلاش کرده تا بازار سکه و ارز را به سمت آرامش پیش ببرد، اما به‌کارگیری روش‌های منسوخ و شروع حراج‌های شمش طلا با قیمت بالا، خود می‌تواند با اندکی تاثیر مثبت این سیاست‌ها را زیر سوال ببرد؛ هر چند که همین روش‌های بداجرا هم، توانسته تا حدودی منجر به جلوگیری از ورود پول داغ به بازارهای سوداگرایانه طلا و ارز شود.
با افزایش انتظارات تورمی متاثر از بالا ماندن نرخ رشد نقدینگی و پایه پولی و همچنین افزایش تنش‌های سیاسی و نظامی در منطقه، بازار طلا و ارز در هفته‌های گذشته نوسانات رو به بالای هیجانی را پشت سر گذاشته، به نحوی که دلار آمریکا در بازار آزاد و غیررسمی، به سقف تاریخی خود نزدیک شد، همچنین در بازار سکه و طلا هم تلاطم و نااطمینانی بر معاملات سایه انداخت و اعداد عجیبی از سکه و طلا روی تابلوی طلافروشان و صرافی‌ها نقش بسته است.
برخی از کارشناسان در ماه‌های اخیر اعتقاد داشتند قیمت طلا و ارز تناسبی با واقعیت‌های اقتصادی ندارد و بانک مرکزی با ابزار گفتار‌درمانی و انتشار اخبار سیاسی مثبت ناظر به آزادسازی دارایی‌ها و پیوستن ایران به اتحادهای منطقه‌ای و جهانی نظیر بریکس و شانگهای توانسته قیمت‌ها را در کانال مشخصی کنترل کند و مانع از جهش ارزی شود.
البته فارغ از مخالفت‌هایی که با این اظهارنظرها وجود دارد و برخی از آنها نیز می‌تواند کارشناسی نباشد، این دست از کارشناسان اعتقاد داشتند نرخ ارز باید بر مبنای نرخ تورم تعدیل شود، چراکه در صورت بروز اتفاقات سیاسی منفی یا کاهش فروش نفت، این احتمال وجود دارد که بازارساز نتواند دیگر ابزار و امکان مداخله مناسب برای جهت‌دهی قیمت‌ها داشته باشد.
در نهایت پس از بروز نوسانات اندک در بازار طلا و ارز و موفقیت موقت بانک مرکزی در اصلاح نرخ‌ها، این‌بار مجموعه‌ای از تحولات منطقه‌ای در کنار بالا رفتن شانس ترامپ برای بازگشت به کاخ سفید در سال آینده میلادی، شرایطی را رقم زد که این‌بار بانک مرکزی به چابکی موقعیت‌های گذشته نتواند تا به امروز نرخ ارز را در کانال هدفگذاری‌شده خود تثبیت کند.
بانک مرکزی در هفته‌های گذشته برای مهار نوسانات در بازار و به منظور جمع‌آوری نقدینگی سرگردان و کاهش سرعت گردش پول، از دو ابزار مختلف استفاده کرد؛ ابزار اول حراج شمش طلا در مرکز مبادله طلا و ارز ایران است که خریداران مختلف می‌توانند بنا بر نیازشان طلای مورد نیاز خود را تهیه کنند و صادرکنندگان هم می‌توانند با عرضه شمش طلا، رفع تعهد ارزی کنند.
دومین ابزار بانک مرکزی که هفته گذشته از آن رونمایی شد، گواهی سپرده خاص است که سود ۳۰ درصدی به متقاضیان این گواهی در سررسید خواهد داد. گزینه‌ای که احتمالا این قابلیت را دارد که در کوتاه‌مدت، مانع از ورود «پول داغ» به بازار طلا و ارز شود. البته درخصوص این اقدام بانک مرکزی کارشناسان این گزاره را مطرح می‌کنند که اگر قرار است نقدینگی جذب‌شده صرف فعالیت‌های تولیدی سودآور شود، چگونه تنها در مدت چند روز، چنین فعالیت‌هایی که سود بالای ۳۰ درصد دارند، دسته‌بندی و اولویت‌بندی شده‌اند؟
به هر ترتیب با وجود اقدامات ضربتی بانک مرکزی، همچنان التهاب و تنش در بازار طلا و ارز برقرار است و به همین منظور برای بررسی و اطلاع از شرایط حراج شمش طلا به سراغ مرکز مبادله رفتیم تا از پیدا و پنهان اولین ابزار بانک مرکزی برای مهار نوسانات روزهای اخیر باخبر شویم.
معاملات شفاف طلا جای خود را به معاملات پنهانی داد
براساس شیوه‌نامه حراج حضوری شمش طلا در مرکز مبادله ارز و طلای ایران، متقاضیان خرید شمش طلای مرکز مبادله ایران شامل «فروشندگان عمده شمش طلا دارای پروانه کسب مجاز و معتبر»، «تولیدکنندگان و سازندگان فعال مصنوعات طلا دارای پروانه کسب مجاز و معتبر» و «خرده‌فروشان طلای آب‌شده دارای پروانه کسب مجاز و معتبر» هستند. البته این در حالی است که امکان رفع تعهد ارزی برای صادرکنندگان از طریق واردات شمش و عرضه در مرکز مبادله هم فراهم شده است.
در جلسه حضوری حراج شمش طلا، یکی از متقاضیان به شرط افشا نشدن نام و نشان خود، پاسخگوی سوالات بود. این فعال بازار طلا در پاسخ به این سوال که آیا اقدام جدید بانک مرکزی می‌تواند مانع از افزایش قیمت طلا شود، پاسخ داد: ما چندسال پیش معاملات سکه طلا را در بورس کالا داشتیم که متاسفانه به دلایل نامشخص، آن روش را ادامه ندادند، البته زمانی که معاملات سکه در بورس کالا متوقف شد، سکه امامی طرح جدید در حدود ۴ میلیون تومان قیمت داشت.
وی افزود: استدلال مسوولان وقت این بود که آن روش انتظارات تورمی را بالا می‌برد، اما در نهایت مشاهده شد در مدت کوتاهی، سکه طلا از ۱۰ میلیون تومان هم عبور کرد. در معاملات بورس کالا کاملا شفاف و مشخص بود چه افرادی، چه مبالغی خرید می‌کنند، اما شما الان که اینجا نشسته‌اید حتی یک تابلو هم نمی‌بینید که اطلاعات را در لحظه و فوری برای همگان منتشر کند و اگر هم اطلاعاتی از معامله به بیرون درز می‌کند، چند ساعت بعد است که خود ما هم از کانال‌های تلگرامی باخبر شده‌ایم.
این معامله‌گر بیان کرد: در عصر هوش مصنوعی و سلطه سیستم‌ها، بانک مرکزی با روش قرون وسطایی چکش‌زنی و کلامی می‌خواهد شمش طلا بفروشد؛ البته قیمت‌هایی هم که اعلام می‌شود در راستای سیاست کاهش نرخ‌های بازار اثری ندارد، چون ما می‌بینیم که به نوعی قیمت طلا در بازار مبنا قرار می‌گیرد و حراج با کف قیمتی بالا شروع می‌شود و ما معترض هستیم.
این فعال بازار طلا با بیان اینکه سازندگان مصنوعات طلا و جواهر برای تامین طلای خود نیاز به عرضه شفاف و مستمر دارند، گفت: اگر عرضه به صورت مقطعی و زودگذر به قصد مهار هیجانات بازار باشد هیچ فایده‌ای نخواهد داشت. ما برای تامین نیاز خود به طلا مجبور به خرید هستیم، اما اگر قرار باشد با ابزارهای قدیمی عرضه انجام شود، اثری روی تصورات فعالان بازار از آینده قیمت‌ها نخواهد داشت.
جای خالی بازیگران و خریداران خرد در جلسه حراج
یکی دیگر از نکات قابل تامل درخصوص سیاست جدید بانک مرکزی آن است که در سومین جلسه حراج، شمش یک کیلوگرمی طلا در حوالی سه میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان قیمت خورد که طبیعتا چنین اعداد و ارقامی تنها مشتریان خاص خود را دارد و خریدارانی که نقدینگی کمتری دارند، نمی‌توانند در این حراج شرکت کنند.
یکی از متقاضیان حاضر در جلسه حراج گفت: اگر به صورت کلان بخواهیم نگاه کنیم، متاسفانه دولت و بانک مرکزی بازارهای رسمی را تضعیف کرده‌اند و در روش فعلی حراج هم شما می‌بینید که بانک کارگشایی که زیرمجموعه خود بانک ملی است، بیشترین خرید را انجام داد.
وی افزود: در جلسه چند روز پیش‌ حراج، بانک کارگشایی ۷۴ شمش خریداری کرد که این مساله نشان می‌دهد اگر قرار است با این روش حباب سکه طلا را در بازار تخلیه کنند، راه اشتباهی را انتخاب کرده‌اند.
این متقاضی افزود: در سال ۹۷ هم مسوولان وقت بانک مرکزی ۷۰ تن طلا را با روش پیش‌فروش عرضه کردند، اما تنها مدت کوتاهی روند افزایشی قیمت کنترل شد. در سال ۹۰ هم که قیمت سکه طلا شبانه به عدد تاریخی یک میلیون تومان رسید، مسوولان وقت آمدند و گفتند فلان خبرگزاری با پیامک عددسازی کرده و اقدام به پیش‌فروش سکه کردند، اما خاطرم هست که تنها برای مدت کوتاهی قیمت سکه به کانال ۷۰۰ هزارتومانی برگشت، اما در زمستان سال ۱۳۹۱ همان سکه به یک و نیم میلیون تومان رسید.
وی بیان کرد: این روش برای رفع تعهد ارزی صادرکننده که امکانش را دارد تا حدودی مناسب است، اما برای مهار قیمت طلا در میان‌مدت و بلندمدت اشتباه است، چون نرخ تورم بالاست و مردم هم چاره‌ای ندارند جز اینکه سرمایه خود را تبدیل به دارایی مانند طلا کنند. پس هر چقدر عرضه شود فایده‌ای ندارد، چون تقاضا وجود دارد. ضمن اینکه مشاهده کردید خواستند حباب ربع سکه را تخلیه کنند و شروع به فروش با قیمتی بالاتر از ارزش ذاتی آن کردند و الان نه تنها آن حباب تخلیه نشده، بلکه حباب ربع سکه به ۱۰۰ درصد رسیده است، چون دارندگان پس‌انداز خرد توانایی خرید سکه تمام و نیم ندارند و هرچه ربع سکه عرضه شود با این حجم نقدینگی خریداری خواهد شد.
این متقاضی حاضر در اتاق حراج همچنین با انتقاد از عدم شفافیت در برگزاری جلسه‌ گفت: ما به عنوان فعال بازار انتظار داریم به سرعت جزئیات معاملات اعلام شود، اما متاسفانه از روش‌هایی استفاده می‌شود که مربوط به ده‌ها سال قبل است، برای ما جای سوال است که اگر قصد مهار انتظارات تورمی و جمع کردن نقدینگی را دارند، چرا از گواهی شمش طلا استفاده نمی‌کنند تا همه افراد بتوانند با هر میزان نقدینگی سرمایه‌گذاری کنند؟ همه این موارد مزید بر علت شده که روند قیمت‌های کف بازار چندان اعتنایی به این شیوه حراج نداشته باشد.
افزایش نرخ ارز عامل جهش قیمت طلاست
محمد کشتی‌آرای رییس سابق اتحادیه طلا و جواهر درخصوص سیاست جدید بانک مرکزی گفت: قیمت طلا براساس اونس جهانی و نرخ دلار در بازار آزاد محاسبه می‌شود. البته حراج شمش هم می‌تواند اثرات خوبی داشته باشد.
وی گفت: آن چیزی که باعث افزایش قیمت سکه در بازار شده افزایش نرخ دلار است، بنابراین باید توجه کنیم افزایش قیمت طلا عامل دیگری دارد که باید به آن توجه شود.
این فعال باسابقه بازار طلا همچنین بیان کرد: اگر سکه‌های ضرب‌شده بدون تاریخ جدید به بازار عرضه شود در مجموع انتظار داریم تاثیر قابل‌توجهی در تخلیه حباب سکه داشته باشد، اما در مجموع معاملات در حال انجام است و خرید و فروش هیجانی وجود ندارد.