چرا اقتصاد روسیه رشد می‌کند؟

محمدرضا ستاری- روزنامه فایننشال‌تایمز روز سه‌شنبه گذشته در گزارشی اعلام کرد صندوق بین‌المللی پول معتقد است در سال جاری میلادی (۲۰۲۴) اقتصاد روسیه با سرعت بیشتری نسبت به سال قبل رشد پیدا کند، زیرا هزینه‌های نظامی روسیه، رشد اقتصاد این کشور را تقویت می‌کند. طبق این پیش‌بینی انتظار می‌رود تولید ناخالص داخلی روسیه در سال جدید میلادی ۶/۲ درصد افزایش یابد که بیش از دو برابر برآوردها توسط صندوق بین‌المللی پول در ماه اکتبر است. این یعنی بیشترین افزایش تولید ناخالص داخلی از سوی این صندوق است که در چشم‌انداز اقتصادی خود در روز سه‌شنبه منتشر کرده است. برآورد رشد اقتصادی روسیه، سوالات و ابهامات زیادی را در خصوص تاثیر تحریم‌های غرب برای این کشور ایجاد کرده است؛ تحریم‌هایی که طیف گسترده‌ای از حوزه‌های اقتصادی، تجاری، مالی، فناوری، صنعت و حمل‌و‌نقل را دربر می‌گیرد.
در این راستا سایت یاهو نیوز در گزارشی اشاره کرده در آبان ماه امسال وزارت دفاع بریتانیا اعلام کرده بود به دلیل افزایش هزینه‌های نظامی، کمبود در بازار کار و تورم فزاینده، اقتصاد روسیه در مسیر چالشی اساسی قرار دارد، اما حال طبق گزارش‌های جدید و برخلاف انتظارات، داده‌های اخیر نشان می‌دهد اقتصاد روسیه نه‌تنها به رشد خود ادامه می‌دهد، بلکه با افزایش هزینه‌های دفاعی و نظامی، این رشد تقویت نیز می‌شود. پیر-اولیویه گورینشاس اقتصاددان ارشد صندوق بین‌المللی پول در همین خصوص به روزنامه فایننشال‌تایمز گفته به طور قطع وضعیت اقتصادی روس‌ها بهتر از آن چیزی است که همگی ما انتظارش را داشتیم. در واقع در شرایطی که ولادیمیر پوتین مدعی شده که اقتصاد کشورش می‌تواند در سال ۲۰۲۴ تا ۵/۳ درصد نیز رشد داشته باشد، گورینچاس معتقد است رشد این کشور ربطی مستقیم به اقتصاد جنگی آنها دارد. زیرا قیمت‌های ثابت کالاها به حفظ درآمدهای صادرات نفتی و انرژی روسیه کمک و نقش مهمی را در فعالیت‌های اقتصادی مسکو
بازی می‌کند.
چرا تحریم‌ها علیه روسیه تا اینجا تاثیر خاصی نداشته است؟
هر چند که بسیاری از کارشناسان معقتدند با ادامه یافتن شرایط موجود به طور قطع در بلندمدت رشد اقتصادی روسیه تحت تاثیر تحریم‌ها کاهش خواهد یافت، اما روزنامه کی‌یف‌ایندیپندنت اوکراین روز جمعه در گزارشی قابل تامل آورده است: تحریم‌های اقتصادی به خصوص تحریم کالاها زمانی موثر هستند که از سوی تمامی جهان اعمال شوند؛ مانند اقدامی که در دهه ۱۹۸۰ علیه آفریقای جنوبی شد و در نهایت منجر به سقوط رژیم آپارتاید در این کشور شد. در واقع موضوع مهم این است که در صورت عدم همراهی سایر بازیگران، تحریم‌ها نه‌تنها هزینه‌های انسانی هنگفتی تحمیل می‌کنند، بلکه بی‌اثر هستند و در برخی موارد معکوس نیز عمل می‌کنند. یعنی تا زمانی که مشارکت جهانی برای تحریم‌ها وجود نداشته باشد، دولت‌ها و فعالان تجاری می‌توانند به راحتی کالاهای تحریم‌شده را از طریق بازیگران ثالث دور بزنند و تهیه کنند. مثال آن نیز دور زدن تحریم‌های گسترده آمریکا از سوی ایران است. یا اینکه طبق گزارش‌های منتشر‌شده، کالاهای تحریم‌شده چینی همچنان وارد بازار ایالات متحده می‌شوند، زیرا شرکت‌های مستقر در چین مسیر صادرات خود را از طریق کشورهایی مانند ویتنام و مکزیک تغییر می‌دهند.
در همین راستا شاهد بودیم که پس از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، آمریکا و متحدانش تحریم‌های اقتصادی و مالی بی‌سابقه‌ای را مانند ممنوعیت صادرات فناوری و محصولات نظامی اعمال کردند. آنها همچنین سقف قیمتی ۶۰ دلاری برای نفت روسیه تعیین کردند تا اقتصاد این کشور را فلج کنند. اما حالا پس از گذشت نزدیک به دو سال این اقدامات تا حدود زیادی ناموفق بوده است. یعنی نه‌تنها قیمت نفت روسیه به زیر ۶۰ دلار نرسیده، بلکه برآوردها نشان می‌دهد تا آبان ماه امسال شرکت‌های روسی با روش‌های مختلف دور زدن تحریم‌ها، نفت را به قیمت ۲۰/۸۴ دلار به فروش می‌رسانند.
علاوه بر این تحریم‌های روسیه باعث شده تا برخی کشورها مانند هند، چین، ارمنستان، یونان، ترکیه، امارات و سنگاپور به عنوان واسطه، عملا در دور زدن تحریم‌های نفت و سایر محصولات روسیه به مسکو کمک کنند. کار به جایی رسیده که با شناسایی و تحریم یک شرکت، شرکت جدیدی برای دور زدن تحریم‌ها تاسیس می‌شود و حتی گفته می‌شود یک شرکت یونانی توانسته نفت روسیه را به ارتش آمریکا بفروشد.
برخی از کارشناسان از جنبه‌ای دیگر معتقدند هر چند که نمی‌توان تاثیر تحریم‌های غرب علیه روسیه را انکار کرد، اما بر‌خلاف نظر برخی دیگر، هر چه تحریم‌ها به عنوان ابزار جنگی علیه روسیه طی مدت طولانی‌تری ادامه یابد، این کشور می‌تواند از طریق سایر بازیگران به دور زدن تحریم‌ها و جایگزینی دلار و یورو در سوئیف استفاده کند. یعنی این گروه از کارشناسان معتقدند اثر تحریم‌ها در کوتاه‌مدت باید ظاهر شود و هر چه زمان بگذرد، روس‌ها می‌توانند از راه‌های مختلف تحریم‌ها را دور بزنند و حتی با جایگزین‌سازی دلار در مقاطعی برای آمریکا هزینه‌هایی ایجاد کنند.