5 - 09 - 2023
حکایت ۳۲ کیلومتر خط راهآهن
رضا صادقیان*- آغاز پروژه عمرانی احداث خط راهآهن شلمچه- بصره پس از دو دهه برنامهریزی، ناکامی و مواجهه با حوادث غیرقابل پیشبینی نمونه بارز عقب افتادن از امر توسعه است.
اخیرا پس از خواندن اخبار روز و خبر آغاز عملیات ساخت راهآهن شلمچه تا بصره در میان آرشیو خبرهای قدیمی، یاد خبرهای اواخر دهه هفتاد افتادم؛ همان روزهایی که کشور عرصه تاخت و تاز نیروهای خودسر و غیرپاسخگو شده بود. ابتدا گمان کردم حافظهام آدرس نادرست داده و اشتباه میکنم و شاید موضوع خبر درباره رویداد دیگری در همان سالها بوده، اما با جستوجو در میان خبرهای اواخر دهه ۷۰ و اوایل هشتاد شمسی متوجه شدم خطای حافظه رخ نداده است.
پرده اول: اولین خبر درباره اهمیت احداث خط راهآهن شلمچه- بصره مربوط به سال ۱۳۷۹ است.(خبرگزاری ایسنا) در همان زمان ریاست وقت شرکت راهآهن میگوید: جمهوری اسلامی ایران آمادگی کامل دارد تا شبکه ریلی ایران را از طریق شلمچه به راهآهن عراق متصل و از این طریق بخش عمدهای از کالاهایی که در بنادر جنوبی کشورمان تخلیه میشود را از طریق این خط به کشور عراق منتقل کند. در همان سال محمود حجتی که سمت وزیر راه را برعهده داشت، در سفری به کشور عراق و دیدار با طه یاسین رمضان که معاون نخستوزیر کشور عراق بود و بعدها اعدام شد، درباره اهمیت احداث این خط با رسانهها گفتوگو میکند. نکته جالب توجه آنکه دغدغه اتصال به خط ریلی کشور عراق که امکان متصلسازی خطوط راهآهن به کشورهای سوریه و لبنان را نیز فراهم میکند در میان مسوولان وجود داشته است. این اتفاق به غیر از اجرای مراسم کلنگزنی و کارهای مشابه که در میان مسوولان بسیار جذاب و کارنامهنما است خلاصه میشود.
پرده دوم: مساله احداث خط راهآهن پس از آن دیدار نسبتا به محاق میرود. با حمله نظامی آمریکا در اسفندماه سال ۱۳۸۱ به کشور عراق در عمل امکان تحقق این مهم و اتصال یافتن خط ریلی کشور ایران به عراق از دست میرود. به نظر میرسد عمده مشکل به تامین بودجه از سمت عراقیها مربوط است؛ کشوری که در تحریمهای بینالمللی گرفتار آمده و توانی برای اجرایی کردن طرحهای زیرساختی ندارد. اما برای مرتبهای دیگر و پس از ثبات نسبی در کشور عراق و در سال ۱۳۸۳ مسوولان وقت به دنبال اجرایی کردن این پروژه بودند که آن تلاشها به سرانجام مشخصی نمیرسد. اشاره محمد رحمتی وزیر راه دولت دوم محمد خاتمی در همان سال چنین حکایتی را بازگو میکند. (خبرگزاری ایرنا) ناگفته نماند با توجه به خبرهای منتشرشده مشخص است در اواخر دولت محمد خاتمی حتی هزینه اتصال راهآهن خرمشهر به بصره محاسبه و ۱۶۲ میلیارد ریال برآورد میشود. (ایسنا) به عدد ۱۶۲ میلیارد ریال، معادل ۱۶ میلیارد تومان برای احداث خط راهآهن دقت کنید.
پرده سوم: احداث خط راهآهن مورد اشاره در سال ۱۳۹۲ از بایگانی طرحهای تاثیرگذار توسعه حملونقل ریلی توسط مدیران دولت اول حسن روحانی بیرون آورده میشود، اما حمله داعش به کشور عراق و ناامنی ویرانگر در این کشور امکان پرداختن به این طرح بنیادی را تا سال ۱۳۹۷ به ناچار تعطیل میکند. نگاهی به برآورد هزینه این پروژه مهم در همان سال جالب توجه است. براساس گفتههای رییس شرکت راهآهن کشور، برآوردهای اولیه نشان میدهد اعتبارات مورد نیاز برای این پروژه حدود ۴۰۰ میلیارد تومان است که مقرر شده ۶۰ درصد آن توسط بنیاد مستضعفان و ۴۰ درصد باقی مانده آن توسط دولت در بودجه سنواتی تامین شود که پس از تکمیل، هزینههای آن از طرف دولت عراق به دولت ایران پرداخت شود. (خبرگزاری ایرنا) این هدفگذاری به دلیل سنگاندازیهای کشور عراق انجام نمیشود و در سال ۱۳۹۹ مجدد طرح مورد بررسی قرار میگیرد و هزینه ۹۰۰ میلیارد تومان برای اجرایی شدن طرح محاسبه میشود. دقت کنید، به دلیل اجرا نشدن یک طرح و با در نظر گرفتن شرایط پیش آمده هزینه ۱۶ میلیارد به یکباره ۴۰۰ میلیارد و سپس ۹۰۰ میلیارد تومان میشود.
پرده چهارم: در میان خبرهای روزهای گذشته، شهریورماه ۱۴۰۲ و براساس اخبار موجود ۷۴ هزار میلیارد فقط هزینه طرف عراقی و بیش از ۵ هزار میلیارد تومان هزینه طرف ایرانی خواهد شد که طی یک سال و نیم آینده برای احداث خط راهآهن شلمچه-بصره هزینه میشود. البته این عدد برای کشور عراق که طی یک سال گذشته بیش از ۱۳۰ میلیارد دلار درآمد حاصل از فروش نفت را کسب کرده است، ناچیز به حساب میآید، اما در کشوری که مشکلات بسیاری از جمله جمعآوری پسماند، عدم توسعه زیرساختهای ارتباطی، غیرایمن بودن شبکه توزیع برق، بیکیفیت بودن جادهها و فساد مالی گستردهای را با فروپاشی ساختارها دارد، چندان بعید نیست که اختصاص بودجه برای اجرای نهایی این طرح عمرانی را به هر دلیلی ناممکن کند.
پرده پنجم: واقعیت آنکه فرصتهای توسعه به همین ترتیب از میان میرود. هزینهها بیشتر و بیشتر میشود و گاه در منطقه آشوبزده خاورمیانه آنچنان گرههای بسته روی گره توسط خودسرها، جانیان، آدمکشها، صدامها و صدامیان و مدیرانی که عزم جزم برای اجرایی کردن چنین طرحهایی را ندارند زده میشود که هر کاری با تاخیر دو دهه و بلکه بیشتر در ابتدای راه قرار میگیرد.
* کارشناس اقتصادی
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد