26 - 12 - 2022
منحنیهای آلودگی هوا
معصومه ابتکار
این روزها زیر چتر خاکستری فضای شهرهای بزرگ کشور، همه از «بحران» آلودگی هوا و عوارض آن میگویند.نتایج منفی این آثار بر سلامتی شهروندان آنقدر مشهود بوده که دیگر کمتر به عوارض اقتصادی ناشی از تعطیلات پی در پی با خسارات دهها میلیارد تومانی
اشاره میشود.
برای کارشناسان البته روشن است که حل معضل آلودگی هوا فقط با پیگیری و بازنگری برنامهها و ایجاد ساختارهای مدیریتی منسجم و رصد این فعالیتها میسر است و مشغول کردن ذهن مردم به مواردی غیرواقعی و صوری جز ایجاد بیاعتمادی نتیجهای ندارد.
موضوع ضرورت توجه به محیطزیست در ایران به دهه ۵۰ و نیز بحث آلودگی هوا در شهر تهران به حدود سال ۱۳۵۵ بازمیگردد که مرحوم دکتر تقی ابتکار با تاکید بر ضرورت تصویب قانون و برنامه مقابله با آلودگی هوا، برنامه مشخصی را در این زمینه به شهردار وقت تهران- که در آن زمان جمعیت و تعداد خودرو در تهران بسیار کمتر از امروز بود – ارایه داد اما از آنجا که مدیران فاقد آینده نگری لازم بودند با موضوع برخورد جدی صورت نگرفت.
پس از انقلاب اسلامی با انجام مطالعات مختلف، تصویب قوانین مربوطه و نیز قانون برنامه سوم توسعه، بالاخره در سال ۱۳۷۹ از ادغام سه مطالعه جامع در خصوص آلودگی هوا که با همکاری موسسات بینالمللی انجام شده بود- برنامه جامع کاهش آلودگی هوای تهران تهیه و به تصویب دولت هفتم رسید و در دولت هشتم نیز مجدانه پیگیری شد. این برنامه شامل هفت محور خودروهای نو، خودروهای مستعمل، حملونقل همگانی، سوخت، معاینه فنی خودروها، مدیریت ترافیک و آموزش و اطلاعرسانی بود. هفت شهر بزرگ کشور نیز به طور اختصاصی صاحب برنامه کاهش آلودگی هوا شدند.
براساس این برنامه، چنانچه همه بندهای آن با همکاری دستگاههای مسوول به اجرا گذاشته میشد طی یک دوره ۱۰ تا ۱۵ ساله کیفیت هوای شهر تهران به سطح استانداردهای سازمان بهداشت جهانی میرسید. به این منظور کمیتهای برای هماهنگی و مدیریت منسجم برنامه تحت عنوان کمیته اجرایی کاهش آلودگی هوا با مسوولیت عالی در سازمان حفاظت محیطزیست تشکیل شد که به طور مستمر تشکیل جلسه میداد و کلیه دستگاههای مسوول، نمایندهای در آن داشتند. طی بیش از ۱۰۰ جلسه کمیته اجرایی تهران تا سال ۱۳۸۴ اقدامات مختلفی انجام گرفت و طی پنج سال پیشرفت برنامه بسیار مثبت ارزیابی شد. از جمله اینکه استانداردهای آلایندگی خودروهای تولیدی و خودروهای در حال کار تعیین و با همکاری وزارت صنایع و خودروسازان کشور در تمامی خطوط تولید اعمال شد. این اقدام به همراه حذف کاربراتور و جایگزینی انژکتور و مبدل کاتالیتیک توانست ۸۰ درصد آلودگی خودروهای جدید را کاهش دهد و قرار بود به مرور با اعمال استانداردهای جدید، میزان آلایندگی به طور مستمر کاهش یابد. در خصوص خودروهای مستعمل، طرح از رده خارج کردن خودروهای فرسوده مورد مطالعه قرار گرفت و در آخرین سالهای دولت هشتم به اجرا گذاشته شد. حذف سرب که از مواد افزودنی بنزین محسوب میشد از اقدامات مهم در این زمینه بود. شهروندان به خاطر دارند که وجود سرب در هوای تهران و شهرهای بزرگ یکی از خطرات عمده برای سلامتی مردم به شمار میرفت که طی آن سالها از بنزین عرضهشده در کشور حذف شد. همچنین وزارت نفت گازوییل با میزان گوگرد کمتر در اختیار شهرداری تهران قرار داد.
در اقدامی دیگر، اتوبوس گازسوز در کشور تولید شد و به ناوگان عمومی حملونقل شهرها پیوست. برای تداوم این امر دولت عدم شمارهگذاری اتوبوسهای دیزلی را در شهرهای بزرگ به تصویب رساند و مقرر شد طی برنامهای زمانبندیشده به تدریج فقط اتوبوسهای گازسوز تردد نمایند. در زمینه حملونقل عمومی، توسعه قطار شهری مورد حمایت جدی دولت قرار داشت و شهرداریها حتی در دوره شهردار سابق تهران برای توسعه مترو پشتیبانی میشدند.
در آن سالها مراکز معاینه فنی خودرو با همکاری وزارت صنایع ایجاد شد و ابزار لازم برای شناسایی خودروهایی که بیش از حد استاندارد سبب آلودگی هوا میشوند پدید آمد. حذف پیکان از تولیدات خود نمونه بارزی از این روند بود. البته بهرهمندی از این سیاستها و امکانات، نظارت دقیق سازمان محیطزیست را میطلبید. به عنوان مثال اگر استانداردهای زیستمحیطی خودروها به روزرسانی نشود و کنترلی بر خودروهای تولیدی صورت نگیرد، فاصله کشور با استانداردهای جهانی روندی افزایشی مییابد.
با پیگیریهای کمیته اجرایی کاهش آلودگی هوا، استاندارد موتورسیکلتها هم تدوین و عملیاتی شد. موضوع چراغهای هوشمند و توسعه پارکینگها نیز در محورهای برنامه جامع کاهش آلودگی بود که به اجرا گذاشته شد. در کنار این فعالیتها البته محور فرهنگسازی و جلب مشارکت مردم و حمایت از تشکل غیردولتی نیز به جد دنبال میشد.از آنجا که نظرسنجیهای صورتگرفته در سالهای پایانی دولت هشتم نشان میداد یکی از اولویتهای شهروندان تهرانی بهبود آلودگی هواست، در سال ۱۳۸۳ طرح بازنگری برنامه جامع کاهش آلودگی هوا به منظور بررسی بازخورد اقدامات انجام شده، موفقیتها و ناکامیها تهیه شد، ولی متاسفانه با تغییر دولت مورد پیگیری قرار نگرفت. علاوه بر آن طی سالهای اخیر پیشرفت یا حتی تداوم اجرای محورهای این برنامه در تهران و هفت شهر کشور به دست فراموشی سپرده شد یا با نگاه خوشبینانه به کندی گرایید. البته کسی مدعی بینقص بودن برنامه جامع کاهش آلودگی هوا نیست اما منحنیهای وضعیت آلودگی هوای تهران طی سالهای ۷۹ تا ۸۷ نشانگر روند افزایشی آلودگی هوا تا سال ۸۰ و سپس تثبیت و کاهش تدریجی آن از سال ۸۱ تا ۱۳۸۵ به رغم افزایش قابل توجه خودرو به شهر تهران) بوده است. این نمودارها بیانگر افزایش مجدد روزهای ناسالم از سال ۱۳۸۶ به بعد هستند. به عبارت دیگر اثرات مثبت برنامه جامع کاهش آلودگی هوا در سالهای ۸۱ تا ۸۵ مشهود بوده و بازگشت این آلودگی سالهای اخیر هشدار دهنده است به ویژه در دو سه سال گذشته که استانداردهای بنزین رعایت نشده و ترکیبات آروماتیک و ذرات خطرناک افزایش داشته است.
شورای اسلامی شهر تهران در دوره سوم علاوه بر مصوبات متعدد در حمایت از مترو، اتوبوسرانی و تاکسیرانی، ۱۸ مصوبه نیز در ارتباط با کاهش آلودگی هوای تهران داشته و کمیته محیطزیست نیز فقط در این دوره حداقل ۱۰۰ جلسه تخصصی درباره موضوعات مختلفی مانند استاندارد سوخت و خودرو، گردوغبار و موتورسیکلتها داشته است. متاسفانه در حال حاضر علاوه بر بنزین، وضعیت گازوییل و حتی گاز طبیعی نیز با استاندارد مصوب دولت و برنامه جامع کاهش آلودگی هوا فاصله دارد همچنانکه در استانداردهای تولید خودرو نیز دچار عقبماندگی هستیم. مقابله با این وضعیت بیشک نیازمند اجرای برنامهها و نیز مصوبات شورای شهر مانند تعریف استانداردهای سوخت و خودرو، بازنگری برنامه جامع کاهش آلودگی هوا، خروج خودروهای فرسوده، تعویض کاتالیست تاکسیها، استفاده از موتورسیکلتهای هیبریدی یا برقی، ممنوعیت استفاده از آزبست و نیز اصلاح مصوبه مجلس در مورد معاینه فنی خودروهاست که شورا درخواست کرده از پنج سال به دو سال تقلیل یابد.
طی شش سال گذشته به عنوان نماینده مردم تهران در شورای شهر و براساس تجارب مختصری که از مسوولیت هشت سالهام در دولت داشتم بارها مشکلات و راه حلها را مطرح کردم ولی گوش شنوایی نیافتم و اکنون دیگر تمایل چندانی به بازگویی آنها ندارم. فقط بر این نکته تاکید میکنم که در ایران، سلامتی حدود ۳۰ میلیون شهروند شهرهای بزرگ در معرض خطر جدی آلودگی هوا قرار دارد و مقابله با این معضل ضرورتی حیاتی برای مردم به حساب میآید. در این حال اعتقاد به اینکه مباحثی مانند محیطزیست نیازمند برنامهریزی بلندمدت و اجرای مستمر برنامهها با رویکردی کارشناسی- و نه سیاسی- است، بسیار مهم به نظر میرسد. برخورد سیاسی در حوزههای کارشناسی قبل از هر چیز بر زندگی مردم تاثیر منفی میگذارد. وقتی حاصل ساعتها کار کارشناسی مراکز مطالعات داخلی و بینالمللی به خاطر تغییرات سیاسی و جابه جایی قدرت در کشور، کنار گذاشته میشود به دنبال چه نتیجهای هستیم؟ اتفاقی که در برنامههای مقابله با آلودگی هوا رخ داد و منحنی آلودگی را به سیر تند صعودی برگرداند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد