7 - 01 - 2021
ارزیابی بودجه سال ۱۴۰۰ بخش زیستفناوری
زیستفناوری یکی از فناوریهای کلیدی است که میتواند تاثیر شگرفی در اقتصاد جوامع داشته باشد و توجه به آن در کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه روزبهروز در حال افزایش است. بررسی اعتبارات به تفکیک دستگاه- برنامه، دستگاههای اصلی و سایر دستگاههای مرتبط با زیستفناوری بررسی شد. بررسی اعتبارات دستگاههای اصلی و دیگر دستگاههای فعال در این بخش نشان میدهد که اعتبارات پیشبینی شده برای بخش زیستفناوری در لایحه بودجه ۱۴۰۰ نسبت به قانون بودجه ۱۳۹۹، حدود ۸/۴۷ درصد افزایش یافته و به حدود ۱۳۰/۴ میلیارد ریال رسیده است. اعتبارات پیشبینی شده برای «ستاد توسعه زیستفناوری» در لایحه بودجه ۱۴۰۰ نسبت به قانون بودجه ۱۳۹۹، رشد ۱۶ درصدی دارد و حدود ۷۰۵ میلیارد ریال است. حدود ۶۲ درصد اعتبارات بخش زیستفناوری به وزارت کشاورزی و دستگاههای زیرمجموعه آن اختصاص دارد. از نظر برنامه و فعالیت، حدود ۳۵۸/۱ میلیارد ریال (۳۳ درصد) اعتبارات لایحه بودجه ۱۴۰۰ به فعالیتهای برنامه پژوهشهای کاربردی در بخش کشاورزی و منابع طبیعی، مبلغی حدود ۰۷۲/۱ میلیارد ریال برای فعالیتهای برنامه تولید محصولات فناورانه نهادهها (حدود ۲۶ درصد) و همچنین اعتباری در حدود ۱۹۹ میلیارد ریال جهت کمک به تجاریسازی یافتههای پژوهشی در نظر گرفته شده است. در مجموع بررسی اعتبارات بخش زیستفناوری نشان از روند رو به رشد سرمایهگذاری دولت در توسعه این فناوری در سالهای اخیر دارد که به منظور کسب سه درصد از بازار جهانی مربوطه، دستیابی به جایگاه مناسب در بین کشورهای منطقه و جهان و ارتقای مداوم این جایگاه، حمایت کافی و مستمر از این فناوری اولویتدار ضروری است.
بر اساس گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، فناوریهای نوین به عنوان فناوریهای کلیدی و محور توسعه پایدار، نقش بسیار مهمی در تعیین موقعیت علمی، اقتصادی و استراتژیک کشورها نسبت به یکدیگر ایفا میکنند. به همین دلیل بسیاری از کشورها به منظور حفظ استقلال و ورود به بازار رقابت با دیگران سهم عمدهای از فعالیتهای علمی، پژوهشی و نوآورانه خود را به دستیابی و توسعه فناوریهای نوین اختصاص دادهاند. هدف از این فعالیتها تبدیل ایدههای نو و ثروتآفرین به محصولات فناورانه جدیدی است تا به بازار مصرف عرضه شود. زیستفناوری نیز یکی از فناوریهای کلیدی است که میتواند تاثیر شگرفی در اقتصاد جوامع داشته باشد و توجه به آن در کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه روزبهروز در حال افزایش است. در کشور ما توسعه فناوریهای نوین در اسناد بالادستی ازجمله سند چشمانداز، سیاستهای کلی علم و فناوری، سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی، نقشه جامع علمی کشور و برنامه ششم توسعه، مورد توجه قرار گرفته است. برای مثال، تثبیت جایگاه کشور در فناوری زیستی به منظور کسب سه درصد از بازار جهانی مربوطه به عنوان یکی از اهداف بخشی نقشه جامع علمی کشور مورد تاکید قرار گرفته است. تخصیص اعتبار کافی به این حوزه یکی از راهکارهای اجرایی شدن این سیاستهاست. بازوی پژوهشی مجلس در این گزارش به بررسی و تجزیه و تحلیل اعتبارات پیشبینی شده برای برنامههای مربوط به زیستفناوری در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ پرداخته است.
اعتبارات هزینهای بخش زیستفناوری به تفکیک دستگاه اجرایی
اعتبارات بخش زیستفناوری در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ شامل اعتبارات دستگاههای اصلی فعال در بخش زیستفناوری و اعتبارات برنامهها و فعالیتهای دیگر دستگاههای فعال در این بخش است. بررسی اعتبارات بخش زیستفناوری به تفکیک دستگاههای اصلی و دیگر دستگاههای فعال در این حوزه نشان میدهد که در لایحه بودجه ۱۴۰۰، ۴۹ فعالیت مرتبط با زیستفناوری وجود دارد که اعتبارات مربوط به آنها در قالب ۱۸ برنامه و بین ۱۲ دستگاه اجرایی کشور پخش شده است. اعتبارات پیشبینی شده برای بخش زیستفناوری در لایحه بودجه ۱۴۰۰ نسبت به قانون بودجه ۱۳۹۹، حدود ۸/۴۷ درصد افزایش یافته و به حدود ۱۳۰/۴ میلیارد ریال رسیده است.
در نمودار یک سهم اعتبارات بخش زیستفناوری هر کدام از دستگاههای فعال از بودجه کل پیشبینیشده (سرانه هر دستگاه) در این حوزه نشان داده شده است. همانطور که در نمودار یک مشخص است، از بین ۱۲ دستگاه اجرایی مرتبط با بخش زیستفناوری، هفت دستگاه زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی بیش از نیمی از اعتبارات بخش زیستفناوری (۶۲ درصد) را به خود اختصاص داده است. سهم دو دستگاه اجرایی متعلق به جهاد دانشگاهی، سه درصد از اعتبارات بخش زیستفناوری خواهد بود. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز سه دستگاه اجرایی مرتبط با بخش زیستفناوری داشته که سهم اعتبارات بخش زیستفناوری از بودجه کل بخش مذکور، حدود ۲۰ درصد است. ستاد توسعه زیستفناوری نیز ذیل معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری قرار دارد و ۱۷ درصد از اعتبارات را به خود اختصاص داده است. از منظر دستگاهی، ۲۶ درصد اعتبارات کل زیستفناوری لایحه بودجه ۱۴۰۰ متعلق به سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی است. پس از آن، ستاد توسعه زیستفناوری، پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی و پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیستفناوری به ترتیب با ۱۷، ۱۵ و ۱۴ درصد در رتبههای بعدی قرار دارند.
اعتبارات هزینهای ستاد توسعه زیستفناوری
ستاد توسعه زیستفناوری مرجع اصلی سیاستگذاری، برنامهریزی، راهبری اجرایی، هماهنگی و رصد در حوزه زیستفناوری کشور است. از زمان تشکیل ستاد توسعه زیستفناوری در سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۲ که این ستاد ردیف بودجه مستقلی نداشت، اعتبارات مربوط به ستاد از طریق نهاد ریاستجمهوری یا معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری تامین میشد. از سال ۱۳۹۲ به بعد و در راستای اجرای ماده (۳) مصوبه تشکیل ستاد توسعه زیستفناوری، این ستاد دارای ردیف بودجه مستقل شد. با این حال تا سال ۱۳۹۴ بخشی از اعتبارات همچنان در اختیار معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری بود. در نهایت از سال ۱۳۹۴ اعتبارات ستاد توسعه زیستفناوری به طور کامل از معاونت جدا شده است. نمودار ۲ اعتبارات ستاد توسعه زیستفناوری طی سالهای ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰ را نشان میدهد.
همانطور که در نمودار ۲ مشخص است مقدار این اعتبارات در سال ۱۳۹۹ افزایش قابل توجهی داشته و در لایحه بودجه ۱۴۰۰ نسبت به قانون ۱۳۹۹، حدود ۱۶ درصد افزایش یافته است. این ستاد اهداف و وظایف مهمی ازجمله شفافسازی و اعلام کل منابع تخصیصی کشور به حوزه زیستفناوری، اصلاح و بهروزرسانی «سند ملی زیستفناوری»، تشکیل صندوق حمایت از سرمایهگذاری زیستفناوری، فراهمسازی استانداردها و تاییدیههای لازم را برای ورود محصولات زیستفناوری تولید شده داخل کشور به بازار، تشکیل شبکه بانکهای ژنی کشور و فراهم آوردن سازوکارهای لازم برای ایجاد زیست بانک ذخیرهای ملی دارد.
اعتبارات هزینهای سایر دستگاههای فعال در بخش زیستفناوری
دستگاههایی که تمامی فعالیتهای آنها مرتبط با حوزه زیستفناوری هستند یعنی پارک زیستفناوری خلیجفارس، پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیستفناوری، پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی و زیست بانک جهاد دانشگاهی را میتوان به عنوان دستگاههای اصلی فعال در حوزه زیستفناوری در نظر گرفت. روند تغییرات اعتبارات این دستگاهها طی سالهای ۱۴۰۰-۱۳۹۸ در نمودار ۳ نشان داده شده است.
نمودار ۳ نشان میدهد اعتبارات پیشبینی شده در لایحه بودجه ۱۴۰۰ نسبت به قانون ۱۳۹۹، برای همه دستگاههای اصلی افزایش یافته است. اعتبار در نظر گرفته شده برای پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیستفناوری در لایحه بودجه ۱۴۰۰ نسبت به قانون بودجه ۱۳۹۹، حدود ۵۰ درصد افزایش داشته و به مبلغی حدود ۵۷۵ میلیارد ریال رسیده است. از طرف دیگر اعتبارات پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی به عنوان یکی از دستگاههای اصلی بخش زیستفناوری با افزایش ۴۶ درصدی نسبت به بودجه سال قبل خود روبهرو بوده که رقم پیشبینی شده در لایحه بودجه ۱۴۰۰، مبلغی حدود ۴۲۴ میلیارد ریال است. علاوه بر دستگاههای اصلی، برخی فعالیتهای مربوط به زیستفناوری در دستگاههای دیگر نظیر موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر و نهال، پژوهشکده ژنتیک و زیستفناوری کشاورزی طبرستان و… شناسایی شد که در جدول یک به طور کامل شرح داده شد. از طرف دیگر دستگاههای دیگری به ویژه در وزارت علوم، تحقیقات، فناوری (برای مثال انستیتو پاستور، موسسه واکسن و سرمسازی رازی، دانشگاهها، پژوهشکدهها و پارکها و…) وجود دارند که به فعالیتهای مرتبط با حوزه زیستفناوری اشتغال دارند اما با توجه به نحوه ارائه بودجه آنها، تفکیک فعالیتهای مرتبط با زیستفناوری ذیل اعتبارات برنامهای آنها امکانپذیر نیست.
اعتبارات هزینهای بخش زیستفناوری به تفکیک برنامه
اعتبارات بخش زیستفناوری برحسب برنامه در لایحه بودجه ۱۴۰۰ در مقایسه با قانون بودجه ۱۳۹۹ نیز در جدول یک آورده شده است. طبق جدول مذکور حدود ۳۳ درصد اعتبارات این بخش در لایحه بودجه ۱۴۰۰ به فعالیتهای برنامه پژوهشهای کاربردی در بخش کشاورزی و منابع طبیعی اختصاص دارد. مبلغی حدود ۱۰۷۲ میلیارد ریال برای برنامه تولید محصولات فناورانه نهادهها شامل فعالیتهای تولید و تکثیر هستههای اولیه نهال و تولید و تکثیر هستههای اولیه بذر است که حدود ۲۶ درصد از کل اعتبارات زیستفناوری است. همچنین اعتباری در حدود ۷۹۷ میلیارد ریال برای برنامه حمایت از توسعه و گسترش زیستفناوری شامل فعالیت بانکهای زیستفناوری است که حدود ۱۹ درصد از کل اعتبارات زیستفناوری است. به علاوه در حدود ۴۸۱ میلیارد ریال برای برنامه توسعه علوم مهندسی و فناوری و حدود ۱۹۹ میلیارد ریال جهت تجاریسازی یافتههای پژوهشی در نظر گرفته شده است. برای برنامه حمایت از مرجع ملی ایمنی زیستی نیز اعتباری در حدود ۱۶ میلیارد ریال پیشبینی شده است.
جدول ۱٫ اعتبارات هزینهای بخش زیستفناوری برحسب برنامه در سالهای ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰
ردیف عنوان قانون بودجه ۹۹ قانون بودجه ۱۴۰۰
مبلغ درصد از کل مبلغ درصد از کل
۱ برنامه پژوهشهای کاربردی در بخش کشاورزی و منابع طبیعی ۸۶۶٫۵۹۵ ۳۱ ۱٫۳۵۸٫۴۰۷ ۹/۳۲
۲ برنامه تولید محصولات فناورانه نهادهها ۷۰۸٫۸۴۷ ۴/۲۵ ۱٫۰۷۲٫۳۰۱ ۲۶
۳ برنامه حمایت از توسعه و گسترش زیستفناوری ۶۸۲٫۴۲۲ ۴/۲۴ ۴۸۱٫۹۷۱ ۳/۱۹
۴ برنامه توسعه علوم مهندسی و فناوری ۳۱۷٫۳۶۶ ۴/۱۱ ۱۹۸٫۸۶۰ ۷/۱۱
۵ برنامه تجاریسازی یافتههای پژوهشی ۱۱۱٫۴۸۷ ۴ ۵۲٫۵۲۵ ۸/۴
۶ برنامه توسعه فنآفرینی ۱۳٫۶۲۲ ۵/۰ ۴۸٫۱۶۷ ۳/۱
۷ برنامه توسعه علوم کشاورزی ۴۰٫۶۶۰ ۵/۱ ۴۷٫۱۶۷ ۲/۱
۸ برنامه حفظ و حمایت از ذخایر ژنتیکی دام و طیور ۳۱٫۵۷۷ ۱/۱ ۳۷٫۵۲۰ ۱/۱
۹ برنامه پژوهش و راهبردی علم و فناوری ۱۱٫۸۱۲ ۴/۰ ۲۰٫۰۷۰ ۹/۰
۱۰ برنامه توسعه علوم پایه ۰ ۰/۰ ۱۶٫۰۵۵ ۵/۰
۱۱ برنامه حمایت از مرجع ملی ایمنی زیستی ۱۰٫۸۸۱ ۴/۰ ۴٫۱۳۰٫۰۴۷ ۴/۰
جمع کل ۲٫۷۹۵٫۲۶۹ ۱۰۰ ۱۰۰
اعتبارات تملک داراییهای سرمایهای بخش زیستفناوری اعتبارات تملک داراییهای سرمایهای بخش زیستفناوری برحسب برنامه در لایحه بودجه ۱۴۰۰ در مقایسه با قانون بودجه ۱۳۹۹ نیز در جدول ۲ آورده شده است. همانطور که در جدول مذکور مشاهده میشود اعتبارات تملک داراییهای سرمایهای این بخش از حدود ۲۲۴ میلیارد ریال در قانون بودجه سال ۱۳۹۹ به حدود ۳۱۳ میلیارد ریال در قانون بودجه سال ۱۴۰۰ رسیده است که در حدود ۴۰ درصد رشد را نشان میدهد. طبق جدول مذکور اعتبار تملک داراییهای سرمایهای طرح توسعه، تکمیل و تجهیز تحقیقات بیوتکنولوژی در لایحه بودجه ۱۴۰۰ از مبلغ ۱۳۰ میلیارد ریال در قانون بودجه سال ۱۳۹۹ به ۱۰۰ میلیارد ریال در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است، اما طرح احداث و تجهیز پارک زیستفناوری خلیجفارس از مبلغ ۲۰ میلیارد ریال در قانون بودجه سال ۱۳۹۹ به ۱۰۰ میلیارد ریال در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ افزایش یافته است.
جدول ۲٫ اعتبارات تملک داراییهای سرمایهای بخش زیستفناوری در سالهای ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰
دستگاه برنامه عنوان طرح اعتبار (میلیون ریال) رشد (درصد)
قانون ۹۹ لایحه ۱۴۰۰
ستاد توسعه زیستفناوری برنامه حمایت از توسعه و گسترش زیستفناوری تعمیرات اساسی و خرید تجهیزات و ماشینآلات ۲٫۵۰۰ ۳٫۲۵۰ ۳۰
زیست بانک برنامه حمایت از توسعه و گسترش زیستفناوری تعمیرات اساسی و خرید تجهیزات و ماشینآلات ۸٫۰۰۰ ۱۱٫۲۰۰ ۴۰۴۰
جهاد دانشگاهی برنامه توسعه علوم مهندسی و فناوری احداث و تجهیز پژوهشکده بیوتکنولوژی رویان اصفهان ۲۰٫۰۰۰ ۱۰۰ ۵/۹۹-
مطالعه و احداث زیست بانک ملی کشور ۲۰٫۰۰۰ ۶۰٫۰۰۰ ۲۰۰
جمع اعتبارات دانشگاهی ۴۰٫۰۰۰ ۶۰٫۱۰۰ ۳/۵۰
پژوهشگاه ملی مهندسی
ژنتیک و زیستفناوری برنامه توسعه علوم مهندسی و فناوری تعمیرات اساسی و خرید تجهیزات و ماشینآلات ۱۵٫۵۰۰ ۲۷٫۹۰۰ ۸۰
دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری- پژوهشکده ژنتیک و زیستفناوری کشاورزی طبرستان برنامه توسعه علوم کشاورزی تعمیرات اساسی و خرید تجهیزات و ماشینآلات ۳٫۵۰۰ ۴٫۵۵۰ ۳۰
پارک زیستفناوری خلیجفارس- قشم برنامه توسعه فنآفرینی احداث و تجهیز پارک زیستفناوری خلیجفارس ۲۰٫۰۰۰ ۱۰۰٫۰۰۰ ۴۰۰
تعمیرات اساسی و خرید تجهیزات و ماشینآلات ۴٫۰۰۰ ۶٫۴۰۰ ۶۰
جمع اعتبارات پارک زیستفناوری خلیجفارس- قشم ۲۴٫۰۰۰ ۱۰۶٫۴۰۰ ۳/۳۴۳
پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی برنامه پژوهشهای کاربردی در بخش کشاورزی و منابع طبیعی توسعه، تکمیل و تجهیز تحقیقات بیوتکنولوژی ۱۳۰٫۰۰۰ ۱۰۰٫۰۰۰ ۱/۲۳-
جمع کل ۲۲۳٫۵۰۰ ۳۱۳٫۴۰۰ ۲/۴۰
نتیجهگیری و پیشنهادها
در بررسی اعتباری لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ کشور در بخش زیستفناوری و مقایسه آن با سالهای اخیر نکات زیر قابل توجه است:
هرچند در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰، فعالیتهای مرتبط با زیستفناوری برای برخی دستگاهها مشخص شده است، اما هنوز فعالیتهای مرتبط با بخش زیستفناوری در اعتبارات پیشبینی شده برای دستگاههای مهم بخش ازجمله انستیتو پاستور، موسسه رازی و… همچنان نامشخص است.
اعتبارات پیشبینی شده برای بخش زیستفناوری در لایحه بودجه ۱۴۰۰ نسبت به قانون بودجه ۱۳۹۹، حدود ۸/۴۷ درصد افزایش یافته و به حدود ۱۳۰/۴ میلیارد ریال رسیده است.
اعتبارات پیشبینیشده برای «ستاد توسعه زیستفناوری» به عنوان مرجع اصلی سیاستگذاری، برنامهریزی، راهبری اجرایی، هماهنگی و رصد حوزه زیستفناوری، در لایحه بودجه ۱۴۰۰ نسبت به قانون بودجه ۱۳۹۹، رشد ۱۶ درصدی دارد و در حدود ۷۰۵ میلیارد ریال است.
حدود ۶۲ درصد اعتبارات بخش زیستفناوری به وزارت کشاورزی و دستگاههای زیرمجموعه آن اختصاص دارد. از منظر دستگاهی، ۲۶ درصد اعتبارات کل زیستفناوری لایحه بودجه ۱۴۰۰ متعلق به سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ۱۴ درصد نیز به پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیستفناوری و ۱۰ درصد به پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی تعلق دارد.
حدود ۳۳ درصد اعتبارات بخش زیستفناوری در لایحه بودجه ۱۴۰۰ به فعالیتهای برنامه پژوهشهای کاربردی در بخش کشاورزی و منابع طبیعی اختصاص دارد. مبلغی حدود ۷۹۷ میلیارد ریال برای فعالیتهای برنامه حمایت از توسعه و گسترش زیستفناوری بین دستگاههای مختلف در نظر گرفته شده است که حدود ۱۹ درصد از کل اعتبارات زیستفناوری است. همچنین اعتباری در حدود ۱۹۹ میلیارد ریال جهت کمک به تجاریسازی یافتههای پژوهشی و حدود ۱۶ میلیارد ریال برای برنامه حمایت از مرجع ملی ایمنی زیستی در نظر گرفته شده است.
به نظر میرسد، در لایحه بودجه ۱۴۰۰ و همچنین قوانین بودجه سنوات قبل، بحث ایمنی زیستی و ارزیابی مخاطرات محصولات تراریخته مغفول مانده است. با توجه به بررسیهای اعتباری بخش زیستفناوری در لایحه بودجه ۱۴۰۰، پیشنهادهای زیر قابل ارائه است:
جهت دستیابی به سه درصد بازار جهانی زیستفناوری تا سال ۱۴۰۴، تقویت برنامه تجاریسازی یافتههای پژوهشی و افزایش سهم این برنامه از بودجه کل زیستفناوری ضروری است.
باید توجه داشت که اعتبارات مندرج در لایحه بودجه، به صورت پیشبینی بوده و ممکن است فرآیند تخصیص اعتبار ردیفها کم شود، بدین معنا که در اغلب موارد، کل بودجه مصوب به دستگاه اجرایی مربوطه تخصیص پیدا نمیکند، بنابراین پیشنهاد میشود در تبصرههای لایحه بودجه، بندی اضافه شود که بودجه بخش زیستفناوری صد درصد تخصیص یافته لحاظ شود.
اهتمام ویژهای به موضوع ایمنی زیستی داده شود و برنامه حمایت از مرجع ملی ایمنی زیستی برای بحث ایمنی زیستی و نظارت و کنترل بر محصولات تراریخته وارداتی در نظر گرفته شود یا آنکه برنامه مذکور تقویت شود. بنابراین پیشنهاد میشود بخشی از اعتبارات دستگاههای متولی شامل وزارت جهادکشاورزی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در قالب ردیفی مستقل با موضوع برنامه حمایت از مرجع ملی ایمنی زیستی متمرکز شده و اختصاص یابد.
در کل بررسی اعتبارات بخش زیستفناوری نشان از روند روبه رشد سرمایهگذاری دولت در توسعه این فناوری در سالهای اخیر دارد که به منظور کسب ۳ درصد از بازار جهانی مربوطه، دستیابی به جایگاه مناسب در بین کشورهای منطقه و جهان و ارتقای مداوم این جایگاه، حمایت کافی و مستمر از این فناوری اولویتدار، ضروری است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد