۷۰ میلیون سیم کارت بدون کارکرد در کشور

مجتبی عبدی- نزدیک به دو سال است که بازار سیم‌کارت در کشور اشباع شده است‌. در حال حاضر به ازای هر شهروند ایرانی، دو سیم‌کارت واگذار شده و متوسط سیم‌کارت‌های در دست مردم نیز پنج سیم‌کارت است‌.
همچنین ترابردپذیری باعث شده مشترکین به سمت اپراتور دارای خدمات بهتر و متنوع‌تر بروند و از خرید مجدد سیم‌کارت بی‌نیاز شوند‌. با این حال حدود ۷۰ میلیون سیم‌کارت بدون کارکرد در دست مردم است‌.
در این میان اپراتورهای مجازی در حالی پا به عرصه بازار سیم‌کارت‌ها گذاشته‌اند که از سرویس‌های اپراتورهای اصلی امکانات دریافت می‌کنند‌. قیمت آنها تفاوت خاصی ندارد و امکانات بیشتری ارائه نمی‌دهند که باعث شده کار بسیار دشواری در گرفتن سهم از بازار داشته باشند‌.
به گفته کارشناسان‌، در حال حاضر بازار سیم‌کارت ایران اشباع شده است اما اپراتور‌ها همچنان تلاش می‌کنند با روش‌های مختلف سیم‌کارت‌های بیشتری بفروشند تا سهم نفوذپذیری خود را در این بازار بیشتر کنند‌. با توجه به اینکه نظارتی روی فروش سیم‌کارت‌ها نیست و در قانون نیز منعی برای مقدار فروش سیم‌کارت‌ها از سوی اپراتور‌ها وجود ندارد‌، همین عامل باعث شده ظرفیت بازار سیم‌کارت کشور را اشباع کنند اما برای افزایش سهم کیفیت خدمات خود اقدامی نکنند‌.
ضریب نفوذ موبایل در کشور
براساس گزارشات‌، بازار ارتباطات ایران تا پایان سه‌ماهه ابتدای سال‌جاری ۱۵۶ میلیون و ۱۱ هزار سیم‌کارت را هم رد کرد و روی شاخص ۸۳ میلیون و ۲۲۴ هزار سیم‌کارت روشن (فعال) متوقف شد‌.
ضریب نفوذ موبایل کشور تا پایان این بازه زمانی ۱۰۴ درصد و بیشترین سهم بازار ارتباطات همراه کشور به ترتیب در اختیار اپراتورهای اول تا سوم ارتباطی بوده است‌.
میزان مکالمات موفق در شبکه اپراتورهای کشور ۳/۴۶ درصد و متوسط میزان برقراری موفقیت‌آمیز مکالمه در شبکه آنها ۱/۹۹ درصد است‌.
رقابت اپراتورهای تلفن‌همراه کشور به اندازه‌ای داغ است که بازار را به سمت دوقطبی شدن پیش برده و بخش عمده بازار موبایلی کشور (۹۸ درصد) در اختیار دو شرکت است‌.
ظهور اپراتور مجازی
آخرین روز سال ۱۳۹۵ با ورود سیم‌کارت‏هایی جدید به بازار ارتباطات کشور همراه شد و پیش‌بینی می‏شود، در سال‌جاری نیز سیم‌کارت‏های متعدد دیگری از سوی اپراتورهای مجازی تلفن‌همراه وارد بازار شود‌. از جمله اتفاقاتی که در عرصه فاوا رخ داد، می‏توان به ارائه مجوز به اپراتورهای مجازی تلفن‌همراه (MVNO) اشاره کرد چراکه طی سال‏های گذشته بیش از ۲۰ شرکت مجوزهایی برای فعالیت در این بخش دریافت کردند‌.
البته اپراتورهای مجازی برای فعالیت به عقد قراردادهایی با اپراتورهای اصلی تلفن‌همراه (همراه اول، ایرانسل و رایتل) نیاز داشتند و به واسطه الزام سازمان تنظیم مقررات ارتباطات اپراتورهای موبایل ملزم شدند هر یک در بازه زمانی مشخص به عقد قراردادهایی با این شرکت‌ها بپردازند؛ موضوعی که طی این مدت کم و بیش با دشواری‏های خاص خود همراه بود و تبدیل به امری زمانبر شد‌. اما در نهایت نیمه دوم سال گذشته برخی شرکت‌ها که مجوز فعالیت به عنوان اپراتور مجازی را دریافت کرده بودند، موفق به عقد این قرارداد شدند و بسترهای لازم برای فعالیت آنها ایجاد شد‌.
همچنین اعلام شد این سیم‌کارت‏ها علاوه‌بر ارائه سرویس‏های پایه تلفن‌همراه یعنی مکالمه و پیامک، قابلیت ارائه اینترنت پرسرعت ۳G و ۴G را نیز داشته و در قالب آنها می‏توان از سرویس‏های ارزش‌افزوده نیز بهره گرفت‌.
طبق اعلام، سیم‌کارت‏های مذکور امکان دسترسی به سرویس‏های بانکی و خدمات پرداخت الکترونیک را نیز فراهم کرده و برای اولین بار در کشور خدمات NFC را نیز پشتیبانی می‏کنند‌. مهم‏ترین کاربرد NFC هم پرداخت پول از طریق گوشی‏های هوشمند است‌. برای این منظور، کاربر اطلاعات مربوط به کارت اعتباری خود را در گوشی ذخیره می‏کند و در زمان خرید، گوشی را به دستگاه NFCخوان نزدیک می‏کند تا پرداخت انجام شود‌.
زیرساخت کشور برای اپراتور مجازی
این در حالی است که کارشناسان می‌گویند اپراتور‌های مجازی در ایران به لحاظ عقب‌ماندگی از امکانات زیرساختی دنیا، تنها می‌توانند در امور مالی و بانکی خدمات ارائه دهند در صورتی که در دیگر کشور‌ها، اپراتور‌های مجازی امکانات دیگری را نیز در اختیار کاربران خود قرار می‌دهند‌.
به گفته یکی از کارشناسان حوزه ارتباطات، MVNO‌ها در جهان کاربرد‌های گسترده‌ای دارند ولی ایران به دلیل اینکه از نظر زیرساخت از دنیا عقب است، برخی کاربرد‌ها را نمی‌تواند ارائه دهد. این اپراتور‌ها می‌توانند تمامی کاربرد‌های اپراتور‌های فعلی را نیز داشته باشند ولی این موضوع به کسب اجازه از طرف اپراتورهای فعلی بستگی دارد که ممکن است در این موارد با چالش‌هایی مواجه باشند‌.
تعدد سیم‌کارت، تلاشی برای افزایش سود
اگرچه با وجود اشباع شدن بازار سیم‌کارت‌‌، اپراتور‌ها همچنان سعی در فروش سیم‌کارت‌های خود و واگذاری شماره‌های جدید دارند‌. حتی در بعضی حالات اپراتور‌ها اقدام به سلب مالکیت سیم‌کارت‌های غیرفعال کرده و مجددا همان سیم‌کارت‌ها را به افراد دیگری واگذار می‌کنند که این روش آنها تنها به دلیل نفوذ هرچه بیشتر در بین استفاده‌کنندگان از موبایل و کسب سود بیشتر است‌.
این کارشناس ارتباطات درخصوص چگونگی کسب درآمد اپراتور‌ها از فروش سیم‌کارت به خبرنگار ما می‌گوید: درآمد و کسب سود اپراتور‌ها عمدتا از فروش خدمات آنها از جمله اینترنت و مکالمه است‌. هر چه اپراتور‌ها بتوانند با ارائه سیم‌کارت بیشتر نفوذشان را افزایش دهند فروش خدمات آنها نیز بیشتر می‌شود‌. در حال حاضر افزایش نفوذ آنها به صورتی است که به‌طور مثال شما یک سیم‌کارت خریداری می‌کنید و یک سیم‌کارت دیگر نیز هدیه می‌گیرید و همان سیم‌کارت را به شخص دیگری هدیه می‌دهید و آن شخص با استفاده از آن سیم‌کارت طبیعتا باعث می‌شود سودآوری افزایش پیدا کند‌.
وی ادامه داد: در حال حاضر اپراتور‌ها سیم‌کارت‌های اعتباری که بعد از یک مدت مشخص کارکرد نداشته باشند را سلب امتیاز می‌کنند و دوباره مالکیت آنها را به دست می‌گیرند بنابراین از فروش متعدد سیم‌کارت‌های خود زیان نمی‌کنند و خطری بازار آنها را تهدید نمی‌کند و ریسک امنیتی خاصی نیز ندارند‌.
این کارشناس گفت: نکته دیگری که وجود دارد این است که سودآوری اپراتور سوم روی اینترنت و بسته‌های اینترنتی متمرکز است و به دنبال افزایش ضریب نفوذ سیم‌کارت نیست بلکه بیشتر به دنبال فروش بسته‌های اینترنتی است و از سرعت و کیفیت خوبی نیز نسبت به دو اپراتور دیگر برخوردار است‌.
اشباع بازار سیم‌کارت
به گفته این کارشناس ارتباطات، در حال حاضر در وضعیت اشباع بازار سیم‌کارت هستیم و می‌بینیم که هر فردی به‌طور متوسط دارای سه تا پنج عدد سیم‌کارت است که شاید از این تعداد سیم‌کارت تنها از یک سیم‌کارت به‌طور مستمر استفاده کند اما این موضوع به این معنی نیست که اپراتور دیگری نمی‌خواهیم، هم‌اکنون چندین اپراتور موبایل مجازی (MVNO) پا به عرصه بازار سیم‌کارت‌ها گذاشته‌اند و این نشان می‌دهد که بازار هنوز برای اضافه شدن اپراتور‌های دیگر جای دارد‌.
بر این اساس می‌توان گفت استراتژی فروش سیم‌کارت بیشتر استراتژی دو اپراتور اول است و اپراتور سوم کمتر روی این مورد کار می‌کند و بیشتر سعی بر این دارد که به همان کسانی که سیم‌کارت فروخته است بسته‌های طولانی‌تر با قیمت بیشتر و حجم بهتر بفروشد‌.
نظارتی بر فروش سیم‌کارت نیست
امیر عبدالرضا سپنجی کارشناس دیگری در حوزه ارتباطات به «جهان‌صنعت» گفت: با توجه به مصارف مختلفی که سیم‌کارت‌ها دارند یا ارزش‌افزوده‌هایی که اپراتور‌ها می‌دهند باعث می‌شوند شما به عنوان یک کاربر از چند اپراتور استفاده کنید یا چند سیم‌کارت داشته باشید‌.
عبدالرضا سپنجی گفت: از آنجایی که ارتباطاتی که از طریق موبایل برقرار می‌شود یا دیتایی که از این طریق استفاده می‌شود خیلی چارچوب‌های روشنی ندارد، بنابراین نمی‌توان مانع از این شد که هر کس بیشتر از تعدادی معین، سیم‌کارت داشته باشد‌. ضمن اینکه قانون هم منعی برایش نگذاشته است‌. وی ادامه داد: با وجود اینکه اپراتور‌ها سیم‌کارت‌های غیرفعال را به افراد جدید واگذار می‌کنند و این‌طور نیست که بگوییم از همه ظرفیت خودشان، صددرصد استفاده می‌کنند اما جای اینکه به اپراتور‌ها ایرادگیری شود نیز خالی است‌. این کارشناس ارتباطات افزود: وقتی مقتضیات به این سمت و سو برود که بگویند فقط سیم‌کارت‌های فعال هر اپراتور ادامه فعالیت بدهند‌، عملا آنها نیز این احساس را خواهند کرد که باید سیم‌کارت جدید تولید نکنند و شماره جدید واگذار نکنند که در نتیجه شاهد انباشت سیم‌کارت‌های بلا استفاده در اختیار مردم نباشیم‌.
ورود اپراتور جدید باعث خروج بازار از انحصار می‌شود
به گفته سپنجی، تا زمانی که مشتری خدمات مناسب بخواهد و اپراتور‌های فعلی نتوانند آن را ارائه بدهند و جاهایی بتوانند این ابتکار را به‌کار ببندند نمی‌توانیم بازار را برایشان ببندیم‌ همان‌طور که می‌بینیم به‌عنوان مثال چند سوپرمارکت در یک خیابان و در همسایگی نزدیک به فعالیت می‌پردازند‌. بنابراین باید جلوی انحصارگرایی گرفته شود و به‌گونه‌ای نشود که دو اپراتور داشته باشیم و مردم مجبور باشند تنها از امکانات آنها استفاده کنند و قیمت‌های بالای آنها نسبت به دیگر اپراتور‌ها در کشور‌های جهان را به ناچار بپذیرند و هیچ‌گونه رقابتی در بازار اتفاق نیفتد‌.
این استاد دانشگاه ادامه داد: در بازار سیم‌کارت‌ها باید کشور به سمتی برود که قیمت‌ها را بازار مشخص کند مثلا به‌گونه‌ای نباشد که یک سازمان تعرفه‌ای تعیین کند که نرخ مکالمه و دیتایی که ارائه می‌شود از این مقدار کمتر نشود‌. اینها اشتباهاتی است که منجر به انحصار می‌شود و باید اجازه داد تا بازار تعیین‌کننده نهایی باشد‌.
وی گفت: تا وقتی که فضا رقابتی باشد مانعی برای ورود اپراتور‌های جدید نیست و نباید این بازار را بست که اختصاص دادن بازار باعث انحصارگرایی می‌شود و موجب این می‌شود که در نهایت مردم که مصرف‌کننده‌های این اپراتور‌ها هستند ضرر ببینند‌.
این کارشناس ارتباطات با مقایسه اپراتور‌های کشور با اپراتور‌های کشور‌های همسایه گفت: باید سیم‌کارت‌ها به نحوی رایگان در اختیار مردم قرار داده شوند همان‌طور که در اکثر کشور‌های دنیا و نیز کشور‌های همسایه این اتفاق می‌افتد‌. همچنین در برخی کشور‌ها نیز استفاده از مکالمه و حتی دیتا در حد رایگان است‌. به‌طور مثال در کشور‌هایی همچون ارمنستان و گرجستان با پرداخت مبلغی در حدود هزار تومان به پول کشور ما می‌توانید از مکالمه و دیتای وسیعی استفاده کنید‌. وی افزود: بنابراین وقتی اپراتور‌های فعلی می‌خواهند قیمت‌های فخرفروشانه بدهند چه اشکالی دارد که اپراتور جدیدی به بازار اضافه شود و بتواند قیمت‌ها را بشکند‌. به گفته سپنجی، هم‌اکنون در کشور‌هایی مانند آلمان حدود ۳۰ اپراتور مجازی وجود دارد اما بک فونشان را چهار اپراتور اصلی تامین می‌کنند‌. این کارشناس ارتباطات با انتقاد از کیفیت خدمات‌دهی اپراتور‌ها گفت: در حال حاضر یکی از دلایل پایین بودن کیفیت خدمات‌دهی و حتی ضعیف بودن پوشش‌دهی آنتن اپراتور‌های فعلی، انحصاری بودن بازار آنهاست و چون رقابتی بین آنها وجود ندارد تلاشی برای بهبود خدمات‌دهی خود ندارند اما با ورود اپراتور جدید و نرخ‌شکنی‌ها باعث می‌شود که به مرور زمان دغدغه بالابردن کیفیت برای اپراتور‌های قدیمی‌تر نیز جدی شود‌. بنابراین در حال حاضر بازار سیم‌کارت کشور به بخشی نیاز دارد که بتواند با ارائه خدمات جدید و یا قیمت بهتر بتواند توجه مردم را به سمت اپراتور جدید معطوف کند‌.
از طرفی اپراتور‌های فعلی از پوشش‌دهی و کیفیت خوبی برخوردار نیستند و اگر اپراتوری بیاید که خدمات‌دهی بالاتری از اپراتور‌های فعلی داشته باشد مسلما جایگاه ویژه‌ای در بازار برای خود کسب می‌کند‌.
بر این اساس‌، اپراتور‌های فعلی در سطحی هستند که برای افزایش کیفیت خدمات خود باید مبالغ بسیار زیادی صرف کنند تا بتوانند سطح کیفیت خود را به میزان یک درصد افزایش بدهند که شاید این اقدام برایشان منطقی هم نباشد به همین دلیل حضور اپراتور‌های مجازی ضمن اینکه تغییر خاصی برای بازار ایران محسوب نمی‌شود اما می‌تواند باعث بروز رقابت بین اپراتور‌های اصلی شود تا موضوع کیفیت را جدی بگیرند‌.