بنزین گرفتار هزارتوی تصمیم‌گیری
جهان صنعت– درحالی‌که مقامات دولت چهاردهم در حال تبیین مصوبه نرخ سوم بنزین هستند و با استناد به رشد مصرف و فشار هزینه‌ای، بر افزایش قیمت بنزین و اصلاح نظام یارانه‌ای آن پافشاری می‌کند، رهبرمعظم انقلاب «جلوگیری از اسراف» در مصرف انرژی را شرط بهبود اوضاع کشور عنوان کردند؛ موضوعی که کارشناسان هم بر آن تاکید کرده و می‌گویند کاهش مصرف بی‌رویه و ساماندهی ناوگان فرسوده، موثرترین راه برای مهار واردات سنگین بنزین است، نه صرفا گرانی.
به‌نظر می‌رسد رهبری حجت را تمام کرده‌اند. ایشان طی بیاناتی پرهیز از اسراف در همه موارد از جمله نان، گاز، بنزین و اقلام خوراکی را به‌عنوان توصیه به ملت بیان کردند و افزودند: اسراف از مهم‌ترین خطرها و ضررها برای خانواده‌ها و کشور است، اگر این‌همه اسراف نباشد، بدون شک اوضاع کشور خیلی بهتر خواهد بود.
اگرچه در سال‌های اخیر بحث افزایش ظرفیت پالایشی بارها به‌عنوان راه‌حل مطرح شده اما تقریبا همه کارشناسان بر این باورند که مشکل اصلی نه در تولید بلکه در شیوه مصرف نهفته است. میانگین مصرف ۱۴۰میلیون لیتری بنزین در روز، بیش از آنکه به رشد واقعی تقاضا مربوط باشد، نتیجه ساختاری است که در آن قیمت‌ها انگیزه‌ای برای صرفه‌جویی باقی نمی‌گذارد، خودروهای فرسوده بی‌وقفه در خیابان‌ها می‌چرخند و الگوی سفر شهری و بین‌شهری به‌گونه‌ای شکل گرفته که اتومبیل شخصی در مرکز آن قرار گرفته است.
از همین زاویه است که سخنان رهبر معظم انقلاب درباره «اسراف» معنای اقتصادی و سیاستی پیدا می‌کند؛ تاکیدی که یادآور می‌شود حتی اگر پالایشگاه‌های جدید نیز ساخته شوند، همچنان هدررفت انرژی می‌تواند کشور را دوباره در موقعیت وابستگی قرار دهد. راه برون‌رفت، به‌جای بالا بردن مداوم ظرفیت عرضه، بازطراحی الگوی مصرف است؛ امری که از توسعه حمل‌ونقل عمومی تا بازآرایی یارانه سوخت را دربر می‌گیرد.
تصمیم هوشمندانه یا دست در جیب مردم؟
مصوبه اخیر دولت در تعیین نرخ سوم بنزین مثل همه تصمیمات دولتی مخالفان و موافقان سرسختی هم دارد. موافقان می‌گویند این تصمیم هوشمندانه است زیرا واردات بنزین سالانه چندین میلیارد دلار خرج روی دست دولت می‌گذارد. حمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندکان فرآورده‌های نفتی می‌گوید: قیمت تمام‌شده بنزین برای دولت حدود ۸هزار تومان است بنابرای با اجرای این مصوبه واقعی شدن و تغییر قیمت بنزین نیز عادی می‌شود. او اضافه می‌کند: به‌نظر من اگر بنزین ۵هزار تومانی بدون ضابطه در کشور توزیع شود قطعا می‌تواند منجربه فضاسازی برای افزایش قاچاق شود. به همین دلیل باید شرایطی را فراهم کرد که مشخص باشد هر خودرو چه مقدار از این بنزین دریافت کرده تا بتوانیم برنامه‌ریزی مناسب‌تری برای آن انجام دهیم.
حسینی بر این باور است که اجرای این مصوبه می‌تواند بیشتر اثر روانی داشته باشد چرا که کل هزینه‌های انرژی در سبد هزینه‌های خانوار حدود ۶درصد برآورد می‌شود. البته این رشد قیمت می‌تواند در بخش حمل‌ونقل کشور تاثیر مستقیمی داشته باشد. به گفته او، اگر دولت فکری برای تاکسی‌ها به‌خصوص تاکسی‌های اینترنتی نکند و سهمیه مازادی را به آنها اختصاص ندهد ممکن است با رشد هزینه‌های حمل‌ونقل مواجه شویم.
در مجلس خیلی از نماینده‌ها با افزایش قیمت سوم برای بنزین مخالف هستند. مثلا مالک شریعتی گفته که حتی وزیر نفت هم از این مصوبه ناراضی است. ابراهیم رضایی، نماینده مردم دشتستان می‌گوید: چرا هر اتفاقی می‌افتد، دولت دست در جیب مردم می‌برد؟ همین الان حال و روز مردم خوب نیست با این تصمیم آن را بدتر می‌کنیم. رضایی اضافه می‌کند: راه‌های دیگری هم برای علاج مساله وجود دارد، سراغ آسان‌ترین راه نرویم. تا مردم همراه نشوند، نمی‌توان بنزین را گران کرد.
متقابلا حسینی درباره اثر این رشد قیمت بنزین روی درآمدهای دولت براین باور است که حتی اگر فرض را بر این بگذاریم که از ۱۲۰میلیون‌لیتر بنزین مصرفی در کشور حدود ۲۰میلیون لیتر آن را به قیمت ۵هزار تومان عرضه کنند، درآمد خوبی ایجاد می‌شود و حداقل دولت می‌تواند بخشی از منابع مورد نیاز برای کالابرگ‌ها را از این محل جبران کند.
هاشم اورعی، کارشناس حوزه انرژی هم مثل بسیاری از نمایندگان مجلس نگران است که این تصمیم دولت به زیان دهک‌های پایین درآمدی باشد. او به بازار می‌گوید که در حال حاضر بخش زیادی از دهک‌های پایین درآمدی در تاکسی‌های آنلاین و اینترنتی مشغول فعالیت هستند که متاسفانه کسی در مورد آنها هیچ تصمیمی نگرفته است. بدیهی است که سهمیه در نظر گرفته شده کفاف نیاز این قشر از جامعه را نمی‌دهد و منجر به رشد هزینه‌های آنها خواهد شد.
به گفته او، در حال حاضر دهک‌های بالای درآمدی در یک خانواده چهار‌نفره ممکن است چهار‌خودرو به نام افراد خانواده وجود داشته باشد که هرکدام از آنها می‌تواند سهمیه مجزایی را داشته باشند. ضمن اینکه خودروهای این دهک‌های بالای درآمدی کم‌مصرف یا هیبریدی است. این در حالی است که در یک خانواده چهار‌نفره با درآمد پایین معمولا یک خودرو و یک سهمیه بنزین وجود دارد. با این اوصاف این تصمیم دولت هم نمی‌تواند شرایط توزیع عادلانه یارانه سوخت را فراهم کند.
پرونده ناتمام قاچاق
رضایی خطاب به دولت تاکید می‌کند: وقتی روزانه ۳۰میلیون لیتر بنزین قاچاق می‌شود، چرا جلوی آن را نمی‌گیرید؟ جلوی قاچاق را بگیرید ناترازی حل می‌شود. بخشی از این بنزین در خودروهای بی‌کیفیت داخلی هدر می‌رود. آیا پالایشگاه جدید ساخته‌اید؟ خیر. آیا اقدام عملی برای جلوگیری از قاچاق سوخت انجام داده‌اید؟ پاسخ خیر است. در چنین شرایطی چرا آسان‌ترین راه که گران‌کردن قیمت بنزین است را دنبال می‌کنید؟
اورعی هم در این رابطه می‌گوید: حاشیه سود قاچاق سوخت خیلی بالاست. مادامی که اختلاف قیمت سوخت در داخل کشور و خارج از ایران تا این اندازه زیاد است چنین تغییر قیمتی نمی‌تواند مانع قاچاق سوخت از مرزهای ایران شود. مگر می‌شود بیماری سرطان را با قرص آسپرین درمان کرد؟
به‌گفته او، ۹۰درصد قاچاق سوختی که انجام می‌شود مربوط به گازوئیل است که تفاوت قیمت زیادی بین داخل مرزهای ایران و خارج مرزهای ایران دارد.
هرچند ارزانی قیمت سوخت دلیلی برای تمایل به قاچاق است اما کارشناسان می‌گویند شفافیت در توزیع سوخت هم دومین عاملی است که قاچاق را دامنه‌دار کرده است. به باور آنها قاچاق فقط از مرزهای جغرافیایی آغاز نمی‌شود بلکه در همان شبکه توزیع داخلی ریشه دارد. از سویی وقتی مشخص نباشد چه میزان سوخت به کدام خودرو داده شده، فضای مبهمی ایجاد می‌شود که امکان انحراف را بالا می‌برد.
یکی دیگر از لایه‌های پنهان اما اثرگذار بحران مصرف، حضور میلیون‌ها خودروی فرسوده است؛ خودروهایی که نه‌تنها مصرفی بیش از حد استاندارد دارند بلکه به دلیل فناوری قدیمی، روزانه میلیون‌ها لیتر بنزین بیشتری نسبت‌به خودروهای جدید می‌سوزانند. برخی تحلیلگران معتقدند که حذف همین مجموعه به‌تنهایی می‌تواند معادل ایجاد چندین واحد پالایشی جدید مصرف را پایین بیاورد. این استدلال پایه‌ای ساده دارد: صرفه‌جویی از مسیر کاهش تقاضا، نه‌فقط کم‌هزینه‌تر از افزایش تولید است بلکه نتیجه آن پایدارتر و سریع‌تر نیز خواهد بود.
کارشناسان می‌گویند بخش قابل‌توجهی از قاچاق سوخت از طریق تانکرها یا کامیون‌هایی انجام می‌شود که مصرف‌شان بیش از حد استاندارد است و توانایی دست‌کاری مخزن یا بار را هم دارند. تا زمانی که این ناوگان فرسوده و فاقد ردیابی هوشمند فعالیت می‌کند، امکان نظارت کامل وجود ندارد. به همین دلیل نوسازی ناوگان حمل‌ونقل سنگین یکی از توصیه‌های کلیدی برای جلوگیری از قاچاق است.
