فصل باران یا تجمع آلودگی زیر ابرها؟

جهان صنعت– آلودگی هوای پاییز به سبب تغییرات دما و ایجاد وارونگی دما، متفاوت از فصول گرم سال است که با دلایلی طبیعی و البته انسان‌ساز اتفاق می‌افتد و وزش باد، وارونگی دما،‌ سوزاندن سوخت‌های فسیلی و… موجب انتشار، تشدید یا ماندگاری آلاینده‌ها می‌شود. به این ترتیب آنچه هر ساله شهروندان ساکن در شهرهای بزرگ تجربه می‌کنند، صرفا اتفاقی طبیعی نیست و پیامدهای آن مشابه هر چالش انسان‌ساز دیگری با به‌کارگیری راهبرد، فرآیند و اقدامات مناسب کاهش می‌یابد.

میانگین شاخص آلودگی هوا در در تهران تنها در طول هفت روز گذشته از ۱۰۵ تا ۱۲۲ بوده به طوری که پنجشنبه (۲۴ مهر) شاخص روی عدد ۱۰۵، جمعه (۲۵مهر) ۱۲۲، شنبه (۲۶مهر) ۱۱۶، یکشنبه (۲۷مهر) ۱۱۹، دوشنبه (۲۸مهر) ۱۱۰ و روز سه‌شنبه (۲۹مهر) ۱۰۵ بوده است. ۱۰۱ تا ۱۵۰ هوا «ناسالم برای گروه‌های حساس» است.

زندگی به هوا وابسته است و آلودگی هوا زندگی را تیره می‌کند به‌ طوری که رابطه مشخصی میان مرگ‌ومیر زودرس و آلودگی هوا وجود دارد. طاهره سماوات، کارشناس مسوول بیماری‌های قلب و عروق اداره بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت بسیاری از انواع بیماری‌های قلبی- عروقی را تحت‌تاثیر کیفیت پایین و نامناسب هوا می‌داند. آلودگی هوا نه‌تنها شدت بیماری قلبی در بیماران را تشدید می‌کند بلکه در ابتلای افراد سالم به این بیماری‌ها نیز نقش دارد. در حقیقت متخصصان شواهد محکمی در مورد تاثیرات مضر ذرات معلق بر سلامت انسان به دست آورده‌اند.

آلودگی هوا نه‌فقط سلامت جان بلکه سلامت روان را نیز تهدید می‌کند و آثاری مانند کاهش تمرکز و افزایش اضطراب را در پی دارد و حتی بر رفتارهای اجتماعی تاثیرگذار است.

پاییز که فرا می‌رسد «انباشت آلاینده‌ها» تبدیل به معضلی می‌شود که به‌ طور مستقیم بر سلامت انسان اثر می‌گذارد به‌ طوری که شرایط پایداری جوی در کلانشهرها و استان‌های صنعتی کشور باعث می‌شود آلاینده‌ها به‌ویژه ذرات کوچک‌تر از ۵/۲‌میکرون بر کیفیت زندگی سایه بیندازند.

به گفته فاطمه کریمی، مدیر شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، آلاینده شاخص فصل سرد ذرات معلق کوچک‌تر از ۵/۲ و ۱۰میکرون است که به دلایلی مانند وارونگی دما،‌ مصرف سوخت خودروها و مازوت‌سوزی تولید می‌شوند.

وارونگی دما مانع تهویه مناسب هوا می‌شود به‌‌طوری که شاخص کیفیت هوا به سطوحی مانند آلوده برای گروه‌های حساس،‌ آلوده برای همه و حتی خطرناک می‌رسد. در این شرایط بارش باران یا برف نیز موجب بهبود کیفیت هوا نمی‌شود چراکه آلودگی ناشی از این آلاینده غالبا با ته‌نشینی حل نمی‌شود و تنها وزش باد پدیده موثری در بهتر شدن این شرایط است.

شاخص کیفیت هوا به شش دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شود. براساس این تقسیم‌بندی از عدد صفر تا ۵۰ هوا «پاک»، از ۵۱ تا ۱۰۰ هوا «قابل قبول یا متوسط»، از ۱۰۱ تا ۱۵۰‌هوا «ناسالم برای گروه‌های حساس»، از ۱۵۱ تا ۲۰۰‌هوا «ناسالم»، از ۲۰۱ تا ۳۰۰‌هوا «بسیار ناسالم» و از ۳۰۱ تا ۵۰۰‌شرایط کیفی هوا «خطرناک» است.

پایداری جوی و کاهش وزش باد به شرایطی اشاره دارد که هوا ساکن می‌ماند و آلاینده‌ها در سطح شهر معلق می‌شوند و غلظتشان افزایش پیدا می‌کند.

در کل هوای آلوده از انواع گازها و ذرات مختلف و متعددی تشکیل شده که از جمله اصلی‌ترین آلاینده‌ها به لحاظ تاثیرگذاری بر سلامت می‌توان به ُازن، دی اکسید نیتروژن، ترکیب‌های ارگانیک ناپایدار مانند بنزن یا منواکسیدکربن و دی‌اکسیدگوگرد و ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰میکرون و ذرات معلق کوچک‌تر از ۵/۲‌میکرون اشاره کرد و گفت که تنفس این گازها، تنها یکی از دلایل اهمیت معضل آلودگی هوا بوده چراکه این شرایط فراتر از یک معضل محیط‌زیستی است.

براساس اعلام شرکت کنترل کیفیت هوا، آلاینده‌های هوا به دو گروه آلاینده‌های اولیه و آلاینده‌های ثانویه تقسیم‌بندی می‌شوند و مواد آلاینده هوا را می‌توان در پنج گروه تقسیم‌بندی کرد.

آلاینده‌های اولیه به آلاینده‌هایی گفته می‌شود که به‌‌طور مستقیم از منابع آلودگی نشات گرفتند، قابل اندازه‌گیری محسوب شده و به ‌صورت مستقیم وارد اتمسفر می‌شوند. منواکسیدکربن، هیدروکربن‌ها، اکسیدهای نیتروژن، دی‌اکسید گوگرد، گرد و غبار و‌… از جمله این آلاینده‌ها دسته‌بندی می‌شوند.

آلودگی منواکسیدکربن در واقع به دلیل تردد تعداد زیادی از خودروهای کاربراتوری و موتورسیکلت‌های قدیمی در سطح شهر گسترش می‌یابد اما دی اکسید گوگرد، فعال و بدون رنگ است. این گاز زمانی تشکیل می‌شود که سولفور موجود در سوخت‌هایی از قبیل زغال و نفت سوزانده شوند بنابراین منابع عمده تولید‌کننده شامل نیروگاه‌ها و بویلرهای صنعتی و موتورخانه‌های بزرگ محسوب می‌شوند.

ذرات معلق کمتر از ۱۰‌میکرون اما معمولا با باد شدید از مکان‌های دورتر منتقل  و بخش زیادی از ذرات معلق کمتر از ۵/۲‌میکرون معلق از خودروهای گازوئیلی و موتورسیکلت‌های کاربراتوری تولید می‌شود.

آلاینده‌های ثانویه آلاینده‌هایی هستند که بر اثر بر هم‌کنش عوامل محیطی به وجود آمدند. به‌ طور کلی منشأ این آلاینده‌ها، آلاینده‌های اولیه‌ای هستند که وارد اتمسفر می‌شوند. ازن، پراکسی استیل نیترات و… در این دسته قرار دارند.

اگرچه در زمان مواجهه با شرایط اضطرار آلودگی هوا تعدادی راهکار کوتاه‌مدت در نظر گرفته می‌شود اما لازم است که در کنار این شرایط به راهکار بلندمدت فکر کرد و فرهنگ‌سازی درباره مدیریت مصرف انرژی، بهینه‌سازی سامانه‌ها، مخازن مصرف‌کننده و به‌ طور کلی مصرف بهینه انرژی و کاهش مصرف سوخت که می‌توانند بر کاهش آلودگی هوا موثر باشند را در نظر داشت. در این شرایط اقداماتی مثل ارتقای کیفیت سوخت خودروها و اجرای قانون هوای پاک نیز بسیار مورد اهمیت است.

در پایان باید گفت یکی از راهکارهای پیش‌بینی شده برای کاهش آلودگی هوا تصویب قانون هوای پاک در سال‌۹۶ است. این قانون‌۳۴ ماده دارد و ۱۸‌دستگاه دارای تکالیفی براساس این قانون هستند اما این قانون تاکنون به طور ۱۰۰درصد محقق نشده و باید شرایط برای اجرای قانون هوای پاک فراهم شود.

منبع: ایسنا