جهان صنعت– امروزه شهرها با بحران‌هایی بی‌سابقه مواجه هستند؛ از تغییرات اقلیمی و فشار بر منابع طبیعی گرفته تا رشد جمعیت و نابرابری فضا برای سکونت بنابراین روز جهانی زیستگاه‌ها فرصتی برای بازاندیشی سیاست‌ها و اقدامات در زیستگاه‌های انسانی و بحران‌های شهری است؛ بحران‌هایی که مرز نمی‌شناسند و پاسخ به آنها نیازمند رویکردی جامع، پایدار و چندبعدی است.
روز جهانی زیستگاه فریادی از دل شهرهای خسته در هیاهوی خیابان‌های شلوغ، در میان دود و آهن، در دل برج‌هایی که سایه‌‌هایشان بر خانه‌های فرسوده افتاده است، صدایی آرام اما عمیق به گوش می‌رسد، ما حق داریم زندگی کنیم، نه فقط زنده بمانیم.
روز جهانی زیستگاه، روزی برای یادآوری است؛ یادآوری اینکه شهر فقط ساختمان نیست، شهر خاطره است، نفس است، امید است اما امروز بسیاری از شهرها دیگر مامن آرامش نیستند، بحران‌ها از هر سو هجوم آورده‌اند، آلودگی هوا، فقر شهری، کمبود مسکن، مهاجرت بی‌برنامه و زیرساخت‌هایی که زیر بار جمعیت خم شده‌اند.
کودکی در حاشیه شهر با چشمانی پر از رویا به آسمانی خاکستری نگاه می‌کند، مادری در خانه‌ای فرسوده با دستانی خسته برای فردایی بهتر دعا می‌کند، جوانی در ترافیک بی‌پایان آرزوهایش را در دود گم می‌کند، اینها فقط روایت نیستند، اینها حقیقت هستند.
قرن‌ها پیش که اجدادمان برای خود سکونتگاهی ساختند تا در آن زندگی کنند به فکر مکانی امن برای رسیدن به آرامش بودند و هم اینکه بتواند نیازهای زیستی خود را تامین کنند و آنقدر امن باشد که بتوانند عمری را در آن سر کنند اما امروزه با تغییر روش زندگی فشارها بر سکونتگاه‌ها و زیستگاه‌ها به حدی زیاد شده که بشر را به فکر چاره انداخته است.
تغییر زندگی از روستایی به شهری چالش بزرگی سر راه زندگی بشر ایجاد کرده است، آمارهای جهانی نشان می‌دهد که امروزه بیش از یک‌میلیارد نفر در دنیا سرپناهی امن ندارند و بخش زیادی بی‌خانمان هستند، در روز جهانی زیستگاه به این موضوع پرداخته می‌شود که بشر باید به فکر مکان زندگی خود باشد، اینکه چگونه می‌توان در یک شهر یا روستا زندگی کرد و همزمان از محیط‌زیست آن نیز محافظت کرد، مساله مهمی که اذهان جهانی را درگیر کرده و به فکر راه چاره برای آن هستند چون همه ما نسبت به زیستگاه و محیط‌زیست آن مسوول هستیم.
در عصر حاضر سکونتگاه‌های انسانی با سرعت سرسام‌آوری در حال شهری شدن است، روستاها در حال نابودی و شهرها در مرحله انفجار جمعیتی هستند، خانه‌ها روز به دستخوش تغییر می‌شوند و همزمان محیط‌زیست نیز به سرعت تغییر چهره می‌دهد، کارشناسان معتقدند اگر با همین سرعت پیش برویم باید آینده‌ای تاریک برای زیستگاه‌ها و سکونتگاه‌ها متصور شد.
شهرها نیازمند دگرگونی هستند نه فقط در ظاهر بلکه در معنا باید دوباره به شهرها جان بخشید، با عدالت، با همدلی، با برنامه‌ریزی که انسان را در مرکز قرار دهد نه فقط بتن و بودجه را دید، روز جهانی زیستگاه فرصتی است برای توقف، برای تامل، برای تصمیم؛ تصمیمی که شاید فردا را نجات دهد. بیاییم شهرها را دوباره نه‌فقط با آجر بلکه با عشق، با امید و با مسوولیت بسازیم.
روز جهانی زیستگاه توسط سازمان ملل تعیین شده و هر سال در اولین دوشنبه ماه اکتبر برگزار می‌شود. هدف اصلی آن این است که مردم و مسوولان در سراسر جهان درباره وضعیت زیستگاه‌ها (مکان‌های زندگی انسان‌ها) تامل و اهمیت تامین مسکن مناسب و توسعه پایدار در شهرها را برجسته کنند، این روز فرصتی برای تاکید بر حق اساسی همه انسان‌ها به مسکن شایسته و مناسب است.
بحران‌های شهری، چالش‌های جهانی و ملی
شهرها در سراسر جهان با بحران‌هایی مواجه هستند که نه‌تنها کیفیت زندگی شهروندان را تهدید می‌کند بلکه پایداری زیست‌محیطی و اجتماعی را نیز به خطر می‌اندازد، مهم‌ترین بحران‌های شهری عبارتند از: تغییرات اقلیمی که موجب افزایش دما، سیلاب‌ها، خشکسالی و آلودگی هوا می‌شود، همچنین حاشیه‌نشینی و کمبود مسکن استاندارد که رشد بی‌رویه سکونتگاه‌های غیررسمی را به همراه دارد. از طرف دیگر بحران منابع طبیعی است که کاهش منابع آب، تخریب اراضی و کاهش فضاهای سبز پیامدهای آن است در ادامه نابرابری اجتماعی و اقتصادی مانند دسترسی ناعادلانه به خدمات شهری و زیرساخت‌ها و مهاجرت و جابه‌جایی انسانی را که موجب فشار جمعیتی بر زیرساخت‌های شهری می‌شود می‌توان مهم‌ترین این بحران‌ها دانست.
در ایران نیز بحران‌های شهری به‌ویژه در کلانشهرهایی مانند تهران، مشهد، اصفهان و اهواز به وضوح دیده می‌شود. رشد بی‌رویه جمعیت شهری، مهاجرت از روستاها، آلودگی هوا، کمبود مسکن و فرسودگی بافت‌های شهری از جمله چالش‌های مهم هستند، در عین حال ظرفیت‌های قابل‌توجهی در حوزه بازآفرینی شهری، توسعه حمل‌ونقل پاک و استفاده از فناوری‌های نوین وجود دارد که می‌تواند مسیر پایداری را هموار کند.
روز جهانی زیستگاه یادآور این حقیقت است که شهرها باید برای همه قابل زندگی باشند نه‌فقط برای اقلیت برخوردار، مقابله با بحران‌های شهری نیازمند اراده سیاسی، مشارکت مردمی و برنامه‌ریزی علمی و پایدار است، این روز فرصتی برای بازنگری در سیاست‌های شهری، تقویت تاب‌آوری و حرکت به سوی توسعه‌ای است که عدالت، پایداری و کیفیت زندگی را در اولویت قرار دهد.
منظر محیط‌زیستی در بحران‌های شهری
مشاور رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست اظهار کرد: جمعیت آواره، مصرف آب، انرژی و زمین را افزایش می‌دهد و در صورت نبود برنامه‌ریزی، تخریب محیط‌زیست را تشدید می‌کند که این مساله موجب فشار بر اکوسیستم‌ها می‌شود، از طرف دیگر تاب‌آوری شهری کاهش می‌یابد و به این ترتیب زیرساخت‌های سبز، مدیریت پایدار منابع آب، پسماند و مسکن کم‌مصرف که از عوامل کلیدی تاب‌آوری هستند ضعیف می‌شوند.
روز جهانی زیستگاه‌ها فرصتی است برای بازاندیشی سیاست‌ها و اقدامات در زیستگاه‌های انسانی، بحران‌های شهری است؛ بحران‌هایی که مرز نمی‌شناسند و پاسخ به آنها نیازمند رویکردی جامع، پایدار و چندبعدی است، شعار امسال «پاسخ به بحران‌های شهری» یادآور این است که آینده انسان وابسته به تاب‌آوری و پایداری زیستگاه‌هاست، هر تصمیم خردمندانه و منسجم در مدیریت منابع، کاهش آلودگی و تقویت زیرساخت‌ها، کیفیت زندگی امروز را بهبود می‌بخشد و آینده‌ای امن‌تر برای نسل‌های فردا تضمین می‌کند.
منبع: ایرنا
