6 - 06 - 2022
۳ مانع جدی موفقیت وزارت بازرگانی
نسترن یوسفبکیان- یک بام و دو هوای سیاسی نمایندگان مجلس در رابطه با تشکیل وزارت بازرگانی و تغییر موضع قابل توجه آنها در دولتهای دوازدهم و سیزدهم اگرچه در جای خود قابل تامل است اما آنچه در شرایط فعلی از اهمیت قابلتوجهی برخوردار است، میزان موفقیت یا عدم موفقیت طرح احیای وزارت بازرگانی در شرایط کنونی کشور است.
بعد از آنکه در روزهای نخست سال جاری نمایندگان مجلس در جلسه مشترک مجلس و دولت، تشکیل وزارت بازرگانی را از ابراهیم رییسی مطالبه کردند، ولی اسماعیلی، رییس کمیسیون اجتماعی مجلس اخیرا اعلام کرد که در نامهای به رییسجمهور، نظر مثبت مجلس برای تشکیل وزارت بازرگانی را ارائه دادهاند و در این نامه درخواست شده است تا دولت با مجلس برای تفکیک بازرگانی از وزارت صمت، همراهی کند؛ موضعی قابل توجه که این شائبه را ایجاد کرده است که علت مخالفت نمایندگان مجلس با دولت حسن روحانی برای تشکیل وزارت بازرگانی و کاهش بار مسوولیت وزارت صنعت، معدن و تجارت در راستای بهبود امور مرتبط با این حوزهها، تنها اعطای برگ برندهای به دولت رییسی بوده و چندان دلایل کارشناسی در پس پرده آن وجود نداشته است. این در حالی است که حالا گفته میشود کشور برای توسعه صادرات نیازمند تشکیل یک هلدینگ بزرگ صادراتی است و احیای وزارت بازرگانی میتواند اثرات مثبتی به همراه داشته باشد.
با این حال برخی از کارشناسان و متخصصان این حوزه بر این باور هستند که برای موفقیت این طرح، پیشنیازها و زیرساختهایی لازم است که اگر به آنها توجهی نشود، پیگیری این طرح حتی در دولت سیزدهم نیز نتیجه مثبتی برای کشور به دنبال نخواهد داشت.
در این خصوص دبیرکل اتاق بازرگانی ایران و عراق در گفتوگو با «جهانصنعت» اعلام کرد که سه مانع جدی برای شروع به کار وزارت بازرگانی وجود دارد که هر کدام از این موانع میتواند موفقیت این طرح را به چالش بکشد. جهانبخش سنجابیشیرازی میگوید که مجموع این سه مانع تقریبا شکست طرح را در کوتاهمدت رقم میزند و در حاشیه این طرح، زمان زیادی از دولت تلف خواهد شد. موانع اعتباری ائم از منابع مالی و انسانی و نبود سازوکارهای لازم برای موفقیت وزارت بازرگانی، از جمله این موانع است. همچنین احیای وزارت بازرگانی و تشکیل مجدد آن مستلزم صرف هزینه و زمان زیادی است. مانع سوم نیز به نوعی موانع ناظر بر تفکیک فرآیندها است که به دلیل اینکه سیستم حدود ده سال است به یک فرآیند و شکل و یک حکمرانی در حوزه صنعتی، معدنی و تجاری عادت کرده است، هرگونه تغییر در این رویه با مقاومت در تمام لایههای زیرین مواجه خواهد شد.
در همین خصوص دبیرکل اتاق بازرگانی ایران و عراق با بیان اینکه این طرح حدود شش سال است که در مجلس است و در حال حاضر دولت سیزدهم نیز به نظر دولت دوازدهم در این خصوص رسیده، به «جهانصنعت» گفت: با توجه به اینکه حدود سه سال مسوولیت بخش تشکیلات وزارت صمت را برعهده داشتم، باید چند نکته را در این خصوص بیان کنم که در جای خود به شدت قابل توجه است.
ادغامی که از ابتدا نادرست بود
جهانبخش سنجابیشیرازی اظهار کرد: نکته اول اینکه از ابتدا ادغام وزارت بازرگانی در وزارت صنایع و معادن وقت، ادغام نادرستی بود و هدف از این تصمیم همانطور که مقام معظم رهبری هم در یکی از دیدارهای خود با اعضای دولت یازدهم به آن اشاره کردند، هیچگاه به درستی و به وضوح مشخص نشد و در این باره میتوان به راحتی دلایل متعددی را بیان کرد که ادغام این وزارتخانهها تصمیم درستی نبود. بنابراین نباید این اتفاق رخ میداد و در حال حاضر نیز شاهد این هستیم که دو دولت با نگرشهای اقتصادی و سیاسی کاملا متفاوت، هر دو به این نتیجه رسیدهاند که جداسازی و احیای این وزارتخانهها ضروری است.
وی با بیان نکته دوم افزود: نکته جالب توجه این است که عملا ادغام هیچگاه صورت نگرفت. دستکم تا پایان دولت یازدهم میتوان با قطعیت گفت آنچه که اتفاق افتاده بود، ادغام و تغییر مثبت نبود و تنها دو وزارتخانه به هم چسبیده بودند. به عبارتی بخشهای عمومی در هم ادغام و تجمیع شده بودند و بخشهای تخصصی تقریبا سر جای خود بودند. در واقع شکل و اسامی تغییر کرده بود اما محتوای حرکتها، فرآیندها و محتوای جهتگیریها، سیاستها و اقدامات عملا آن استقلال را در حوزه بازرگانی نسبت به حوزه صنعت و معدن حفظ کرده بود. در وزارت صنایع و معادن عملا ادغامی صورت نگرفته بود و میتوان گفت که با یک ابروزارتخانهای مواجه بودیم که ترکیبی از چهار وزارتخانه بود. اگر هم ادغامی صورت گرفته بود، این ادغام تجمیع واحدهای عمومی و سازماندهی به عنوان یک واحد عمومی مشترک برای این وزارتخانهها بود.
امکان موفقیت بسیار کم
سنجابیشیرازی با اشاره به نکته سوم گفت: برخلاف خیلیها معتقدم که اساسا این طرحی که در دستور کار مجلس است، امکان موفقیت و منتهی شدن آن به اثر خیر برای این بخشها بسیار کم است. به این معنا که اگرچه عنوان طرح، احیا یا تشکیل وزارت بازرگانی است اما ادغام این سازمان به این سادگیها امکانپذیر نیست چراکه از این سازمان چیزی باقی نمانده و تغییرات ناشی از ادغام باعث از بین رفتن آن شده است.
وی ادامه داد: در واقع رویکرد احیای ما در حوزه علوم انسانی و معماری سازمانی، رویکرد شیمیایی نیست که با جابهجایی آند و کاتد بتوان فرآیند اکسیداسیون را تغییر داد و احیا کرد و به درصدی از بهرهوری و درصدهایی که عمدتا برای قدرت شیمیایی قابل قبول است، دست یافت.
دبیرکل اتاق بازرگانی ایران و عراق با بیان دلایل اعلام این نظر افزود: به عقیده بنده، سه عامل جدی در رابطه با تشکیل وزارت بازرگانی وجود دارد. در واقع وزارت بازرگانی با عملکردی که در ذهن بسیاری از سیاستمداران، مدیران و کارشناسان است، متفاوت است و حتی در صورت احیای روی کاغذ، احیای آن در عمل به سادگی امکانپذیر نیست. به عنوان مثال بسیاری از بخشهای وزارت صنعت، معدن و تجارت عملا بعد از فرآیند ادغام وزارتخانهها دستخوش تغییر شکلی و محتوایی شده است. در حال حاضر دیگر مرکزی تحت عنوان تهیه و توزیع کالا که یک زمانی مقوله کوپن، بحثهای اینچنینی و زنجیره لجستیک کالاهای اساسی در کشور را برعهده داشت، وجود خارجی ندارد.
سازمان توسعه تجارت نیز از ادغام دو سازمان به وجود آمده و طبق مصوبه هیات وزیران از هرگونه امور حاکمیتی و تصدیگری منع شده است. در واقع این سازمان نقش حاکمیتی و تصدیگری ندارد و عمدتا میتواند به عنوان یک سازمان شبهتوسعهای در مواردی که بخش خصوصی توان ورود و یا میل ورود به بخش تصدیگری را ندارد، ایفای نقش کند.
مکانی برای استقرار سازمانهای بازرگانی وجود ندارد
سنجابیشیرازی اظهار کرد: تکلیف شرکت نمایشگاههای بینالمللی نیز تا حدود زیادی مشخص شده و نمایشگاههای مرکزی بینالمللی نیز در لیست واگذاری است و در دست سازمان خصوصیسازی قرار دارد که رییس آن هم وزیر اقتصاد است. شرکت بازرگانی دولتی نیز به واسطه طرح انتزاع در دست وزارت کشاورزی است. به این معنا که هرچند آن ساختار گذشته تا حدی حفظ شده اما در این تغییر ساختار جدید، این سازمان دوباره باید به این عملیات بپیوندد. از آن مهمتر اینکه اداره غلات سراسر کشور منحل شده است. اگرچه اداره غله به موجب مصوبه شورای هماهنگی اقتصادی سران در دولت قبل یک مقداری احیا شد اما دستکم ۸ منطقه از سازمانهای غله و ادارات غله خصوصیسازی شده است و حل و فصل این موضوع به این سادگیها امکانپذیر نیست. همچنین بسیاری از انبارها و امکانات واگذار شده است. ساختمانهای سازمانهای بازرگانی استانها و سازمانهای بازرسی و نظارت عملا به دلیل مجموع جهتگیریهای ناشی از واگذاریها و خصوصیسازیها، در دست دولت یا وزارت ادغام شده صمت نیست و در صورت احیای وزارت بازرگانی کمترین مشکلی که پیشروی این دستگاهها است این است که جایی برای استقرار آنها وجود ندارد.
وی ادامه داد: همچنین با توجه به اینکه بیش از ۱۰ سال از عمر ادغام میگذرد، نیروهای دو وزارتخانه عملا تغییر ماهیت دادند. بنابراین در حال حاضر نمیتوان نیروهای بازرگانی و صنعت و معدن را تفکیک و جای آنها را مشخص کرد.
تعیینتکلیف بودجه وزارتخانهها یک سال زمان میبرد
وی افزود: این در حالی است که عملا وزارت صنایع و معادن به دلیل مجموع قوانین حاکم بر آن و درآمدهای ناشی از این قوانین مثل قانون معادن و…، وزارتخانه پولداری است و وزارتخانه بازرگانی وزارتخانهای است که تامین منافع آن حتما با مشکل مواجه خواهد شد و علیرغم اینکه دولت بار مالی تشکیل این وزارتخانه را پذیرفته اما فرآیندهای ناظر بر تجارت داخلی و تجارت خارجی مستلزم صرف بودجه نسبتا کلانی است. در این میان واقعا طرح تفکیک همین بودجههای فعلی وزارت صنعت، معدن و تجارت و تقسیم آنها بین دو وزارتخانهای که از وزارتخانه اولی ایجاد میشود، داستانی است که تعیینتکلیف آن در بهترین حالت یک سال زمان میبرد.
دبیرکل اتاق بازرگانی ایران و عراق بیان کرد: از طرفی میتوان گفت که تیر خلاص نهایی در رابطه با احیای وزارت بازرگانی با کمترین آسیب توسط طرح موسوم به طرح تحول ساختار وزارت صمت زده شد. در واقع عملا جهتگیری حاکم بر وزارت صمت یک جهتگیری ناظر بر تمام فعل و انفعالات و فرآیندهای مرتبط با هر حوزه، تقسیمات مبتنی بر اچاس کدها (کد بینالمللی کالا) است و معماری سازمانی مبتنی بر طبقهبندی موضوعی کالاها و انجام فرآیندهای تولید، تجارت و لجستیک در یک واحد سازمانی مشخص در ذیل معاونتهای متفاوت است که این شرایط نیز خودش به نوعی یک مانع جدی است.
وزارت بازرگانی فقیر و وزارت صنایع و معادن پولدار خواهد بود
وی ادامه داد: در همین ساختار فعلی از معاونتهای موجود، یک معاونت مرتبط با حوزه بازرگانی است و یک معاونت هم به حوزه عمومی حقوقی امور مجلس اختصاص دارد. عملا ۵ معاونت نیز در حوزه صنایع و معادن در همین ساختار فعلی دیده شده است. بنابراین تراکنش نیروها هم بر همین اساس است و واقعا در این خصوص میتوان گفت که معضل نیروی انسانی معضلی جدی است. ضمن اینکه همانطور که گفته شد، وزارت صنایع و معادن وزارتخانهای پولدار و وزارت بازرگانی وزارتخانهای فقیر خواهد بود. بنابراین احتمالا تعداد زیادی از نیروهای وزارت بازرگانی تمایل به وزارتخانه متبوع خودشان را نخواهند داشت. بخش زیادی از سازمانها و ساختارهای وابسته به وزارت بازرگانی امروز دیگر وجود خارجی ندارند. سازمان حمایت هم از رسالت اصلی خود دور مانده و تجمیع تامین و حمایت از منافع تولیدکننده و مصرفکننده مبتنی بر اصل تعارض برای منافع است. جدای از اینها، تشکیل سازمانهای بازرسی و نظارت قبلی، سلسله قوانین و مقررات مختص خود را نیاز دارد.
سنجابیشیرازی اظهار کرد: به طور کلی سه مانع جدی برای تشکیل و شروع کار وزارت بازرگانی وجود دارد که هر کدام از این موانع میتواند موفقیت این طرح را به چالش بکشد. جمع سه مانع هم تقریبا شکست طرح را در کوتاهمدت به دنبال دارد و زمان زیادی را از دولت تلف خواهد کرد. مانع اول، مانع اعتباری برای موضوع است که منابع مالی و انسانی را در بر میگیرد. مانع دوم نداشتن سازوکارهای لازم طبق وزارت بازرگانی است که در ذهن دوستان وجود دارد. این در حالی است که احیای آنها و تشکیل مجددشان مستلزم هزینهبری و زمانبری زیادی است و مانع سوم به نوعی موانع ناظر بر تفکیک فرآیندها است که به دلیل اینکه سیستم حدود ده سال است به یک فرآیند و یک شکل و یک حکمرانی در حوزه صنعتی، معدنی و تجاری عادت کرده، هرگونه تغییر در این رویه با مقاومت در تمام لایههای زیرین مواجه خواهد شد.
وی در انتها افزود: بر همین اساس اگرچه بنده مخالف احیای وزارت بازرگانی نیستم اما تقریبا معتقدم که اگر وزارت بازرگانی بدون دیدن این جزییات و بدون تهیه پیوستهای لازم در حوزه معماری سازمانی و تامین منابع مادی و انسانی، بازنگری فرآیندها و بازسازی ساختارها شکل بگیرد، تقریبا موفقیتی نخواهد داشت. ضمن اینکه مقدمات تشکیل وزارت بازرگانی ادارات کل بازرگانی استانها و تشکیل ادارات بازرگانی که به نظر میرسد دستکم حدود ۳۰۰ اداره در سطح شهرستانها نیاز داشته باشیم که تامین منافع، ساختمان نیروهای انسانی، تدوین طرح وظایف، چارت تشکیلاتی و تفضیلی و مواردی از این دست بسیار فرآیند زمانبری است و نمیتوان گفت که با یک حرکت جدی و ناگهانی میتوان وزارت بازرگانی را احیا کرد و سرعت، دقت و کارایی ایجاد کرد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد