31 - 07 - 2023
یک پیشنهاد سازنده برای دولت و همسایگان ایران
بهمن آرمان*
مدت زمان زیادی است مساله سوءعمل کشورهای همسایه که دارای حوزههای نفتی و گازی مشترک با ایران هستند، مطرح میشود. به عنوان مثال در مواردی اعلام میشود که قطر از حوزه مشترک پارسجنوبی به میزان ۵/۲ برابر ایران برداشته کرده است.
این در حالی است که ایران برای حفظ فشار گاز در مناطق و میدانهای مشترک با مشکلاتی روبهرو است، بهطوری که چه وزیر سابق و چه وزیر فعلی نفت رسما اعلام کردهاند برای حفظ فشار گاز در حوزه پارسجنوبی به ۸۰ میلیارد دلار سرمایهگذاری نیاز است.
علاوه بر این مساله در حوزههای مشترک گازی و نفتی، تنها موضوع پول و سرمایه مطرح نیست، بلکه موضوع مهم تکنولوژی نیز مطرح است که بخشی از این پول و سرمایه را تشکیل میدهد. سرمایهگذار خارجی تنها با خود پول نیاورده و در ازای تکنولوژی به صورت طبیعی درخواستهای مالی دارد که از سوی طرف ایرانی قابل برآورده شدن نیست. در همین شرایط است که شاهد هستیم، حوزه نفتی آرش اکنون تبدیل به یک مساله مهم و جهانی شده است، بهطوری که دولت کویت به ایران رسما اعلام کرده به چه حقی با عربستان درخصوص این میدان مشترک وارد مذاکره شدهاید؟ آنها مدعی هستند که این حوزه نفتی و گازی بسیار غنی، متعلق به کویت است و ایران باید در خطوط جغرافیایی خود در خلیجفارس تجدید نظر کند. این صحبتها در شرایطی مطرح میشود که حوزه نفتی و گازی بسیار بزرگ آرش پیش از انقلاب کشف شده و توافقات سهجانبه آن نیز مربوط به همان زمان است. زمانی که ایران رشد اقتصادی دورقمی را تجربه میکرد و کشورهای عربی مجاور چیزی در حد شیخنشینهای کوچک بودند.
با این حال اکنون با توجه به ضعف دولت، وجود تحریمهای سنگین و عدم پذیرش FATF اطلاعاتی که به صورت غیررسمی منتشر شده، نشان میدهد که کویت در حال مذاکره با شرکتهای بزرگ اروپایی از جمله انی ایتالیا و توتال فرانسه است تا برداشت خود را از میدان آرش آغاز کند. این موضوع از آنجا حائزاهمیت است که با توجه به مشترک بودن میدان آرش میان سه کشور ایران، عربستان و کویت، آن کشوری دست برنده را دارد که زودتر شروع به کار کند. این در حالی است که عربستان به علت داشتن حوزههای نفتی بزرگ فعلا آنچنان اصراری بر میدان آرش ندارد، اما ایران شدیدا نیازمند بهرهبرداری از این حوزه نفتی و گازی مشترک است.
در همین راستا به عنوان یک اقتصاددان نه یک سیاستمدار، پیشنهاد مشخص به دولت آقای رییسی این است که با توجه به بهبود نسبی روابط ایران با کشورهای منطقه و نیز با عنایت به این مساله که ایران تحت تحریم قرار دارد و فعلا هیچ شرکت بزرگ دارای تکنولوژی حاضر به سرمایهگذاری در کشور ما نیست، طی دو مرحله با کویت و عربستان وارد مذاکره شود. مذاکراتی مبنی بر اینکه با توجه به تحریمهای ایران و عدم امکان جذب سرمایهگذار بزرگ خارجی، این دو کشور که چنین مشکلاتی را ندارند، برداشت از این میدان بزرگ را که درآمد آن به دهها میلیارد دلار میرسد انجام دهند، اما سهم ایران را طبق توافقات و اصول مشخصشده در یک کشور ثالث واریز کنند، تا در نهایت پس از برطرف شدن تحریمها ایران بتواند به این منابع مالی دسترسی داشته باشد. در واقع این پیشنهاد در شرایطی مطرح میشود که کویتیها به خوبی میدانند با توجه به توافقات انجامشده در پیش از انقلاب در صورت هرگونه شکایتی از سوی ایران به دیوان بینالمللی دادگستری و دادگاه لاهه، بدون شک رای به نفع ما و به ضرر کویت صادر خواهد شد.
این موضوع شبیه همان توافقی است که ما با عراق درخصوص مساله گاز و برق انجام دادهایم. با توجه به مطالبه ۱۱ میلیارد دلاری ایران از عراق، دولت این کشور با ایالاتمتحده توافق کرده که بخشی از طلب ایران در کشور عمان برای واردات برخی از کالاها مانند مواد خوراکی و دارویی مورد استفاده قرار بگیرد. بنابراین پیشنهاد ارائهشده علاوه بر اینکه در ایجاد روابط حسنه با کشورهای همسایه سودمند واقع میشود، در عین حال اجازه برداشت یکجانبه کویتیها از ذخایر مشترک را نمیدهد. عین همین ماجرا با قطر و میدان مشترک پارسجنوبی نیز قابل اجرا خواهد بود. میدانی که ما عملا در طول ۴ دهه گذشته به غیر از مقاطع کوتاهمدت و خاص به دلیل عدم دسترسی به سرمایهگذاری خارجی و تکنولوژی نتواستهایم از آن بهرهبرداری لازم را به عمل آوریم. حتی این مساله در حوزه نفتی آزادگان که با عراق نیز مشترک است هم اتفاق افتاده. حوزهای که شاهد بودیم ژاپنیها به آن ورود کردند و قرار بود به صورت دستدوم آن را به شرکت شل واگذار کنند که با مخالفت ایران، سرانجام چینیها وارد قضیه شدند و فاجعه خشک شدن تالاب هورالعظیم را برای کاستن از هزینههای برداشت رقم زدند. این موضوع سبب شده تا استان خوزستان که یک زمانی بیشترین میزان جذب مهاجران را به خود اختصاص داده بود، اکنون در شرایطی کاملا برعکس، بیشترین مهاجرت را به استانهای مختلف کشور داشته باشد.
به همین دلیل است که با توجه به شرایط فعلی و به منظور حفظ منافع ملی کشور، چارهای جز انجام مذاکرات با کویتیها برای رسیدن به چنین توافقی وجود ندارد. موضوعی که به احتمال زیاد مورد پذیرش آنها نیز قرار میگیرد، زیرا همانطور که عنوان شد دولت کویت به خوبی آگاه است که در صورت شکایت ایران به مجامع بینالمللی بهطور قطع رای به نفع ایران و به ضرر آنها صادر خواهد شد.
* اقتصاددان و استاد دانشگاه
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد