یکشنبه سرنوشت‌ساز

شهلا روشنی- براساس آمارها بازار سرمایه از ابتدای مهر ۹۸ برخلاف ماه‌های تابستان شاهد ریزش‌های تداومی بود تا جایی که شاخص کل بورس تهران‌ سه‌شنبه ۲۳ مهرماه با ریزش نزدیک به ۱۱ هزار واحدی تا کانال ۳۰۸ هزار واحد سقوط کرد. همچنین بازار سرمایه در آخرین روز از هفته بازار سرمایه منتهی به اربعین با اندکی اصلاح با رشد ۲۰۹ واحدی به پله ۳۰۹ هزار و ۱۸۹ واحدی رسید.
در ابتدای ۲۴ مهرماه ابتدا هلدینگ پتروشیمی خلیج‌فارس و گروه مپنا تاثیر مثبت بر شاخص کل داشتند اما پس از افزایش نسبی تقاضا، بازار مجددا با عقب‌نشینی خریداران مواجه شد. به این ترتیب با حمایت‌های صورت گرفته در نمادهای بزرگ، فضایی بهتر به وجود آمد. البته در گروه‌های کوچک‌تر همچنان صف‌های فروش پابرجا ماند. بر این اساس ارزش کل معاملات در ۲۴ مهرماه از دو هزار میلیارد ریال فراتر رفت که ناشی از دست به دست شدن ۶۳۵ میلیون سهم طی ۶۰ هزار نوبت معاملاتی است. نمادهای پربیننده ۲۴ مهرماه عبارت بودند از فارس، شبندر، پارسان، کگل، رمپنا، فولاد و پارس.
به هر رو اصلاح ۲۰۹ واحدی بورس در ۲۴ مهرماه باعث نشد همگان ریزش تاریخی ۱۱ هزار واحدی روز سه‌شنبه ۲۳ مهرماه را فراموش کنیم.
حال به گفته کارشناسان ریزش‌های مداوم هفته سوم مهرماه مربوط به چند مولفه کلان و جزئی است. به باور این عده عواملی مانند مسائل داخلی و مناسبت‌های سیاسی- بین‌المللی را می‌توان در جرگه مولفه‌های کلان جای داد؛ عواملی مانند افزایش نقدینگی، خرید و فروش‌های دستوری از سوی شرکت‌های حقوقی، شوک هیجانی به سوی حقیقی‌ها و پالرمو.
اما در این بین تنش‌های سیاسی و داخلی ترکیه و تاثیر آن بر اقتصاد کشور و ثابت ماندن نرخ ارز و نفت را می‌توان سه موضوع مهم برای رفتار بازار سرمایه در روزهای آتی بیان کرد.
چنانچه گفته شد گسترده شدن شایعه ریزشی از سوی سوداگران و حرکت نقدینگی‌ها به سمت بازارهای موازی ازجمله مسکن به علت ریزش قیمت‌ها جزو ریزفاکتورهای تاثیرگذار بر بازار سرمایه در روزهای آتی است.
تاثیر مسائل داخلی بر بازار سرمایه
اولین ریزفاکتور تاثیرگذاری مسائل داخلی بر بازار سرمایه را می‌توان در حجم نقدینگی دانست. به گفته کارشناسان حوزه بازار سرمایه همواره ورود و خروج نقدینگی‌های بی‌حساب مورد انتقاد همگان بوده است چراکه موج حاصل از این رفتار دوگانه نقدینگی‌ها برای بازار سرمایه بسیار خطرناک است.
حقانیت این موضوع را به راحتی می‌توانیم در رفتار بازار سرمایه به خوبی ببینیم. از ابتدای سال‌جاری نقدینگی‌ها به دلیل رکود تورمی در بازارهای موازی مانند ارز، سکه و مسکن در حالی به سمت بازار سرمایه وارد شد که هیچ تصمیم علمی و منطقی برای حضور آن پیش‌بینی‌ نشده بود.
اگرچه همواره کارشناسان، بازار سرمایه را لایق‌تر از بازارهای دیگر برای نقدینگی می‌دانستند اما این عده مکررا اعلام کردند هدایت این حجم از نقدینگی‌ها بدون در نظر گرفتن مولفه‌های هدایتی همچون قاعده و چارچوب، مکان‌یابی و پیش‌فرض‌های مقابله با رشد ناقص‌گونه برخی از سهام می‌تواند ویرانگر و برای برخی از سهامداران خانمان‌سوز باشد.
در روزهای اخیر به‌وضوح دیده شد بورس ثروتمند به واسطه نبود افق مطلوب نتوانسته به خوبی نقدینگی‌ها را به مسیر روشن هدایت کند.
بنابراین تنش‌های حاصله از این نقدینگی توانست در مدت زمانی چند ماهه به یک بحران برای بازار سرمایه تبدیل شود چراکه آمارها نشان می‌دهد شاخص کلان بازار سرمایه واقعی نبوده و حجم بادکنکی آن در حال ریزش است.
خرید و فروش‌های دستوری از سوی شرکت‌های حقوقی اما در کنار ورود بدون چارچوب نقدینگی‌ها به سمت بازار سرمایه و خرید و فروش‌های دستوری از سوی حقوقی‌ها نیز باعث شده رفتار بازار شکننده‌تر از سابق باشد. به گفته کارشناسان حرفه‌ای این بازار، بازیگران حقوقی به عنوان رگولاتور یا تنظیم‌کننده خرید و فروش سهم‌ها هستند و ورود و خروج این شرکت‌ها باعث بر هم زدن فاز بازار سرمایه می‌شود اما متاسفانه در طی سال‌های اخیر نقش شرکت‌های حقوقی به واسطه چالش‌های اقتصادی خودخواهانه‌تر شده و مکررا در شرایطی قرار می‌گیرند که منافع شخصی را به منافع حقیقی‌ها ترجیح می‌دهند و همواره با شناسایی حرفه‌ای و رانت‌های پنهانی از هر فرصتی برای کسب سودهای خود بهره می‌برند. به‌طورکلی شرکت‌های حقوقی به واسطه کارکرد خود شامل صندوق‌های سرمایه‌گذاری، هلدینگ‌ها و شرکت‌ها هستند ازآنجایی‌که پول صندوق‌های سرمایه‌گذاری همانند سهام‌داران خرد است این صندوق‌ها سعی می‌کنند همسو با جریان بازار سرمایه حرکت کنند اما از آنجا که باید پاسخگوی اعضای حقیقی خود باشند مانند تامین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشور همواره نقش دوگانه‌ای در بازار سرمایه بازی می‌کنند. این بازیگران عمده که به شکل صندوق گرد هم آمدند همیشه باید جوابگوی سهامداران حقیقی باشند اما به دلیل اینکه عمده این صندوق‌ها از سوی کارگزاری مدیریت می‌شوند، باعث به وجود آمدن تضادهایی می‌شود که می‌تواند در بازار برای حقیقی‌ها ایجاد حساسیت کند.
در این میان دو بخش هلدینگی و شرکتی حقوقی‌ها نیز بسته به منافع خود از بازار سرمایه غنائم جمع‌آوری می‌کنند و نقش اصلی خود یعنی حمایت‌گری را به صورت ریاکارانه انجام می‌دهند.
اگرچه به گفته کارشناسان نمی‌شود از شرکت‌های حقوقی خواست به دنبال سودهای بلندمدت نباشند اما این شرکت‌ها می‌توانند مدل رفتار مناسب‌تری در بازار ایجاد کنند. همگان مطلع هستیم که گزارشات مالی و فضای اقتصادی کشور باعث شده حقوقی‌ها نگاه صرفا منفعت‌طلبانه به بازار داشته باشند اما باید قوانینی ایجاد کرد که حضور حقوقی‌ها را در زمان بحران محدودتر و منطقی‌تر کرد. در این میان باید حقیقی‌ها نیز از رفتارهای هیجانی خودداری کنند.
به هر رو به گفته فعالان بازار سرمایه بزرگ‌ترین مولفه‌ای که هم‌اکنون باعث ضعف بورس شده و نقدشوندگی بازار را تحت تاثیر قرار داده در خصوص نقش بازارگردان‌ها در بازار است. بازارگردان‌ها موظف هستند در شرایط منفی از بازار حمایت کنند؛ موضوعی که کمتر در بورس تهران دیده شده است. بیشتر شرکت‌های بورسی به دلیل شرایط در پرتفوی از بازارگردان استفاده نمی‌کنند و همین موضوع باعث شده رفتار شرکت در بازار در شرایط افت و رشد مطلوب باشد.
شوک درمانی از سوی حقیقی‌ها
اما در این میان نباید فراموش کرد اگرچه سهم حقیقی‌ها در بازار سرمایه نسبت به شرکت‌های حقوقی دامنه بسیار اندکی دارد اما این سهامداران خرد می‌توانند با اتکا به خرد جمعی از رفتارهای هیجانی خودداری کنند. فروش‌های سلیقه‌ای و هیجانی در کنار خریدهای غیرمنطقی باعث شده بازار سرمایه از سوی این افراد وارد فاز تهدیدی سنگین شود، چراکه آمارها نشان می‌دهد اکثر کسانی که با سرمایه اندک وارد شدند بیشتر ضرر کرده‌اند. این عده با بی‌تدبیری به جای اینکه سبدی از سهام را خریداری کنند تمام سرمایه خود را روی سهام یک شرکت سرمایه‌گذاری کردند. این بی‌تجربگی موجب ضرر بیشتر آنها شد. از آنجا که تعداد این افراد بسیار زیاد بود بازار سرمایه را به یک بازار انتقادی مبدل کرده‌اند.
به‌هررو بازار کنونی بازتابی از رفتار طمع‌طلبانه حقوقی‌ها و بی‌تدبیری حقیقی‌هاست و این فضا به خوبی نشان می‌دهد تالار شیشه‌ای همچنان در الفبای اول قوانین و قواعد جهانی بازار سرمایه قرار دارد و اگر در برهه رشد کرده تنها دلیل آن را می‌توان در مفهوم شانس جست‌وجو کرد چراکه در بازاری که به صورت شانس و بخت‌آزمایی طرح‌ریزی می‌شود همواره برد هم پیش‌بینی می‌شود و اما پالرمو لعیا جنیدی، معاون حقوقی رییس‌جمهوری به تازگی اعلام کرد مبانی حقوقی برای ابلاغ لایحه پالرمو از سوی رییس‌جمهور وجود دارد. پیشتر برخی از رد این لایحه و برخی هم از تایید آن بعد از پروسه از دستورکار خارج شدن از مجمع و مجلس خبر داده بودند. به نظر می‌رسد هنوز اختلافات در این میان مشهود است.
بر اساس این گزارش تمامی اتفاقات داخلی باعث شده در یک ماه اخیر فهرست گروه محصولات کاغذی و پالایشی با حضور کاغذ پارس، پالایشگاه‌های بندرعباس و اصفهان و «چکاپا» با معامله دو برابری نسبت به یک ماه گذشته در صدر دادوستدهای چشمگیر بایستد.
شرکت‌های افست، عطرین نخ قم، شیمیایی رنگین (حاضر در تابلو زرد بازار پایه)، بیمه تعاون (حاضر در تابلو زرد بازار پایه)، ایتالران (حاضر در تابلو نارنجی بازار پایه)، کاغذسازی کاوه، پشم بافی توس (حاضر در تابلو زرد بازار پایه)، کنترل‌خوردگی‌تکین‌کو، توکا رنگ فولاد سپاهان، گروه سدید (حاضر در تابلو نارنجی بازار پایه)، معادن منگنز ایران و بورس تهران هم در فهرست‌های هفته گذشته معاملات متفاوت جای گرفته‌اند.
به گفته کارشناسان جنگ ترکیه موجب شده برخی از شرکت‌ها احساس ناامنی کنند چراکه شرکت‌های داخلی در شرایط تحریم با شرکت‌های ترکیه همکاری می‌کردند و ایجاد این ناامنی اقتصادی در ترکیه موجب گمانه‌زنی‌هایی همانند ضرر و زیان برای سه ماه آینده شد در نتیجه امنیت سرمایه‌گذاری متزلزل شده و قیمت سهام کاهش پیدا کرد.
به باور این عده طولانی‌تر شدن اوضاع ترکیه وضعیت بازار بورس را وخیم‌تر خواهد کرد چراکه بخشی از صادرات ایران به دلالی و واسطه‌گری ترکیه وارد کشورهای هدف می‌شد در ثانی برخی از شرکت‌های کلان توانسته بودند با استفاده از روابط بانکی ترکیه به نقدینگی‌های خود برسند بنابراین به نظر می‌رسد تا روشن شدن وضعیت کشور همسایه وضعیت بورس اندکی ریزشی باشد.
در کنار عملکرد تنش‌های ترکیه قیمت جهانی نفت نیز در هفته‌های آتی می‌تواند برای بازار بورس مهم تلقی شود. پرواضح است که قیمت جهانی نفت بر شاخص‌های بورس معتبر دنیا تاثیرگذار است.
و از آنجا ‌که اقتصاد ایران ۷۰ درصد به نفت وابستگی دارد با رشد نفت درآمدی ارزش افزایش یافته و بر اثر مدیریت نادرست منجر به رشد پایه پولی و تورم می‌شود. تورم نیز باعث رشد شاخص کل بورس می‌شود، اما دو صنعت پتروشیمی و پالایشی به علت ماهیتی که دارند تاثیر مستقیمی از قیمت نفت جهانی می‌گیرند. تقریبا ۲۵درصد ارزش بازار متعلق به صنعت پتروشیمی و همین طور صنعت پالایشی نیز تقریبا ۹درصد ارزش کل بازار بورس ایران است. در این بین سهامی به مانند سهام سیمان و فلزات به دلیل وابستگی تام به نفت برای تولید دچار افزایش هزینه شده و بر درآمد نهایی شرکت‌ها تاثیر منفی می‌گذارد. در صنعت فولاد نیز چون حدود ۱۵ درصد هزینه‌های آن مربوط به انرژی مصرفی است، اگر قیمت نفت افزایش یابد، هزینه‌های شرکت نیز افزایش می‌یابد.
این موارد در حالی گفته می‌شود که در روزهای اخیر اخباری در خصوص رشد جهانی قیمت نفت به دلیل تناسبات سیاسی و افزایش مصرف نفت ایراد شده است. حال به نظر می‌رسد اگر این رشد از نرخ‌های کنونی بیشتر شود نقدینگی مجدد به سمت بازار سرمایه سرازیر شده و تاثیر تورمی و حبابی بر این بازار بگذارد.
بنابراین به نظر می‌رسد در روزهای آتی بازار سرمایه شاهد افزایش نرخ سود در سهام پتروشیمی و پالایشی و رشد منفی در محصولات فلزی و سیمان و هر محصولی که تولید آن متکی به نفت است شود.
جدای از موضوع نفت یکی دیگر از مولفه‌های تاثیرگذار بر رفتار بازار سرمایه در ماه‌های آتی مربوط به ثبات یا عدم ثبات ارز است. به‌طورکلی نوسانات ارز باعث شده ایجاد حاشیه سود صنایع کاهش یابد و رشد بازار سرمایه تنها از بحث تولید نشات بگیرد. از دیدگاه علم اقتصاد حاشیه سود بالا در اقتصاد اغلب ناشی از رانت، انحصار، حمایت‌های دولتی یا برتری‌های نسبی (جغرافیایی و…) است. در اقتصادهای رقابتی و آزاد حاشیه سود بالا مدت زیادی پایدار نمی‌ماند زیرا با افزایش فعالیت فعالان اقتصادی در آن زمینه (برای کسب بازده بالاتر) عرضه محصول افزایش‌یافته و قیمت‌ها کاهش می‌یابد و حاشیه سود بالا تعدیل می‌شود. در بورس تهران صنایع پتروشیمی، دارویی، فلزات و معادن حاشیه سود ۴۰ تا ۶۰ درصدی دارند که اغلب ناشی از رانت و حمایت‌های دولتی و نوسانات ارز است.
ریزفاکتورهای تاثیرگذار برای بازار سرمایه در روزهای آتی
چنانچه گفته شد گسترده شدن شایعه ریزشی از سوی سوداگران و حرکت نقدینگی‌ها به سمت بازارهای موازی از جمله مسکن به علت ریزش قیمت‌ها جزو ریزفاکتورهای تاثیرگذار بر بازار سرمایه در روزهای آتی است.
در خصوص گسترده شدن شایعه ریزشی از سوی سوداگران باید گفت در حال حاضر وضعیت کنونی بازار سرمایه بسیار حساس و شکننده است و متاسفانه تاریخ نشان داده حضور سوداگران و دلالان در فضای شکننده سرمایه بیشتر از هر مواقع دیگر می‌تواند بازار سرمایه را به هم بریزد. سوداگران این بازار طی روزهای اخیر توانسته‌اند در کنار عوامل دیگر با ایجاد رعب و وحشت و ارسال سیگنال‌های هیجانی باعث ریزش ۱۱ هزار واحدی شوند. به نظر می‌رسد در روزهای آتی شاهد هنرنمایی بیشتر این افراد در صحنه بازار سرمایه باشیم بنابراین نیاز است علاوه بر سهامداران مسوولان بازار سرمایه نیز رویکرد نظارتی بیشتری به اخبار و رفتار واصله از سمت این سوداگران داشته باشد.
البته در روزهای آتی به خوبی دیده شده دست برخی از ذی‌نفعان ریزش بازار سرمایه با سوداگران در یک‌ کاسه است که در پاسخ به رفتار این افراد باید گفت ایجاد تنش در بازار سرمایه به سود هیچ‌کس نیست و در صورت ادامه این روند زود یا دیر دامن همه درگیر وضعیت وخیم خواهد شد.
اما به نظر می‌رسد در روزهای آتی شاهد ورود بخشی از نقدینگی‌ها به سمت بازار مسکن باشیم. بر اساس آمارهای به‌دست‌آمده از واسطه‌گران این بازار از ابتدای مهرماه خرید و فروش املاک تاحدودی رونق گرفته و اگر روند کاهش قیمت بیشتر از درصدهای کنونی باشد در ماه‌های آتی شاهد حضور موثرتر بخش تقاضا در این بازار خواهیم بود.
به هر رو حرکت نقدینگی از سمت بازار به بازار کم‌ریسک‌تر مانند مسکن می‌تواند تاثیر منفی بر بازار سرمایه داشته باشد اما از آنجا‌ که نرخ‌های کنونی بازار مسکن همچنان بالاست این روند حرکتی آرام‌تر خواهد بود.