20 - 01 - 2024
یادگار معماران فرانسوی در بوشهر
نادر نینوایی- در بافت قدیمی بوشهر عمارتی وسیع و با مساحت بیش از ۴هزار متر خودنمایی میکند. عمارت ملک با ستونهای سر به فلک کشیده و ظاهر فاخر و در عین حال سنتیاش، از دوران قاجار به یادگار مانده و هر گوشه آن راوی بخشی از تاریخ معاصر مردمان بوشهر و کشور ایران است.
این عمارت تاریخی فراز و فرودهای بسیاری را پشت سر گذاشته، در دوران پهلوی اول به خوابگاه نظامیان و در سالهای پس از جنگ تحمیلی به پناهگاه آوارگان تبدیل شده است.
عمارت ملک افزون بر گذشتههای تاریخی جالب توجهش معماری هنرمندانه و شایان توجهی نیز دارد. در ساخت این بنا سعی شده که از معماری فرانسه الهام گرفته شود و در عین حال استفاده از مصالح بومی و معماری سنتی بوشهر نیز از نظر معماران بنا دور نبوده است.
از آنجایی که ساخت عمارت ملک با نظارت فرانسویها انجام شده، میتوان ردپای معماری فرانسوی و نگاه هنری حاکم بر اروپا را نیز در بنای ساختمان مشاهده کرد و از دیدن این تلفیق معماری بوشهری- فرانسوی لذت برد.
تاریخچه عمارت ملک
کمی آنسوتر از نخلهای سر به فلک کشیده و در کنار مسیری که بوی نم دریا را به مشام رهگذران میرساند، عمارت ملک بوشهر قرار گرفته است.
عمارت ملک به معنی واقعی کلمه وسیع بوده و هر آجر آن بخشی از تاریخ معاصر بوشهر را روایت میکند. این عمارت با دیوارهای گلی و ستونهای سنگیاش بسیار چشمنواز بوده و همواره طرف توجه دوستداران میراث فرهنگی قرار داشته است .
خانه ملک بوشهر روایتی از تاریخ ایران معاصر را ارائه میدهد و هر بخش آن برشی از سختیها و خوشیهای مردم ایران در بیش از یک قرن گذشته است.
عمارت ملک به فردی تاجر به نام «محمدمهدی ملکالتجار» تعلق داشته است. او یکی از بزرگترین و بنامترین تجار جنوب کشور بوده که لقب ملکالتجار نیز ناصرالدینشاه قاجار به او عطا کرده است.
گفته میشود بخش بزرگی از صادرات ایران در عهد ناصری توسط این تاجر و از بندر بوشهر به سوی جایجای جهان روانه میشده است.
محمدمهدی ملکالتجار در یکی از سفرهای خود به فرنگ و کشور فرانسه کاخهای مربوط به قرون وسطای این کشور را مشاهده کرده و یک دل نه صد دل عاشق این سبک معماری فرانسویها میشود. اینگونه میشود که معماری فرانسوی که همین سبک را کار میکرده را یافته و با خود به بوشهر میبرد. در بوشهر با تلفیق معماری فرانسوی و معماری سنتی بوشهر عمارت ملک بنیان نهاده میشود.
حکایتهای بسیاری در خصوص ثروت بیپایان ملکالتجار روایت شده، از جمله آنکه گفته شده برای عروسی فرزندش مسیری وسیع را با اسکناس فرش کرده است. اگرچه این روایتها احتمالا به واقع اتفاق نیفتادهاند، اما تمامی آنها نشاندهنده تصور مردم از حدود ثروت این تاجر به نام ایرانی بوده است.
گفته میشود پس از ورشکست شدن ملکالتجار لوازم نفیس خانه او به حراج گذاشته میشود و کاخ نیز به تصرف متجاوزان انگلیسی در دوران جنگ جهانی دوم درمیآید.
در دوران پهلوی اول این عمارت وسیع برای مدتی تبدیل به خوابگاه نظامیان میشود، حتی گفته میشود این بنای تاریخی پس از انقلاب مدت زمانی نیز تبدیل به سکونتگاه افراد بیخانمان میشود. در سال ۱۳۹۹ مرمت روی عمارت ملک به جریان میافتد و آنطور که در خبرها آمده قرار است این عمارت با کاربری اقامتگاه و محل پذیرایی مورد استفاده قرار گیرد.
معماری عمارت ملک
عمارت ملک که در بخش مرکزی شهرستان بوشهر ساخته شده جدای از قدمت دور و درازش معماری جالب توجهی نیز دارد. مساحت زیربنای عمارت ملک حدود ۴هزار متر مربع است. مصالح مورد استفاده در آن نیز مشابه مصالح به کار رفته در عمارتهای همدوره در بوشهر است.
عمارت ملک چندین بخش داشته که پیشخوان بنا، یکی از این بخشها است. پیشخوان در واقع فضای باز گستردهای است که فضای شهری را به فضای داخلی عمارت متصل میکند و حکم حلقهای رابط را دارد. بخش دیگر عمارت ملک، سکوی بنا است که سفرهای بزرگ داشته و از طریق یک ردیف پله به بنای اصلی متصل میشود.
دیگر بخش این عمارت تاریخی سردر بنا است که فضای ایوان را دربر میگیرد. فضای ایوان از سه جفت ستون تشکیل شده است که به ساختمان اصلی منتهی میشوند. درب بزرگی از چوب آبنوس با تزئینات فلزی زینتبخش این عمارت است که چشمان هر بینندهای را به خود خیره میکند.
عمارت اصلی و بخش داخلی این کاخ از دو طبقه تشکیل شده و دیوارهای مذین به نقاشی عمارت، بسیار تماشایی است.
سالن پایین عمارت اصلی برای ملاقاتهای رسمی ملکالتجار و طبقه بالا برای ضیافتهای خصوصی او در نظر گرفته شده بود. علاوه بر معماری فرانسوی، در معماری این عمارت از سبک ساختمانسازی در گذشتههای سواحل خلیجفارس موسوم به «بنگله» بهره گرفته شده که شامل قسمت استحفاظی، بارو و شاهنشین و قسمتی به صورت چند ایوان و اتاقهای مسکونی است.
این اثر که در دهه ۱۳۷۰ شمسی به ثبت ملی رسیده از ساختمانها و کوشکهای داخلی و متعددی تشکیل شده که در گذشته با توجه به قرار داشتن در هر فصل، یکی از این بخشها مورد استفاده اهالی خانه قرار میگرفته است. بخشهای گوناگونی مانند شاهنشین، ایوان، تالارها، تنشویی، اتاقهای متعدد و برجها در عمارت ملک قرار گرفتهاند.
اهمیت برنامهریزی صحیح برای عمارت ملک
در خصوص وضعیت عمارت ملک و حواشی آن توجه به چند نکته ضروری است؛ نخست آنکه در سالهای گذشته نزدیک به ۸۰ خانوار تنگدست در گوشه گوشه این عمارت تاریخی بنای زندگی نهادهاند و لازم است که مسوولان بهزیستی و سایر نهادهای دولتی یا حتی خیریه مردمی فکری به حال اسکان این افراد در سکونتگاهی مناسب کنند.
مساله مرمت و البته تبدیل بنای تاریخی ملک به مجموعهای فرهنگی و موزهای میتواند اقدام شایستهای باشد که لازم است به شکلی جدی طرف توجه مسوولان امر قرار گیرد.
آثار اکتشافی متعدد از بوشهر، تاریخ ریشهدار این خطه و البته صنایعدستی منحصربهفرد مردمان این منطقه مطمئنا ظرفیت آن را دارند که عمارت ملک بوشهر را تبدیل به یکی از غنیترین موزهها و مجموعههای فرهنگی جنوب کشور کرده و ضمن نمایش فرهنگ و هنر غنی مردمان جنوب کشور، زمینه را برای جذب گردشگران فراهم کنند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد