4 - 11 - 2023
یادگار فتحعلیشاه در قلب کرج
نادر نینوایی- در محله مصباح که یکی از چهار محله قدیمی کرج به شمار میآید، کاخی مجلل خودنمایی میکند. کاخ سلیمانیه اثری فاخر است که از دوران فتحعلیشاه دومین شاه قاجار به یادگار مانده است. دو نقاشی دیواری که یکی آغامحمدخان و دیگری فتحعلیشاه و اطرافیانش را به تصویر میکشند، روی دیوارهای داخلی کاخ به تصویر کشده شده و آدمی را به گذشتههای تاریخ معاصر ایران میبرد.
این اقامتگاه تابستانی فتحعلیشاه، نمودی از تجمل زندگی شاهان قاجاری و معماری اصیل ایرانی بوده و رعایت تقارن در معماری خانه از پلههای فیروزهایرنگ گرفته تا پنجرههای بلند و اتاقهای تودرتوی آن ارتباطی عمیق با روح آدمی برقرار میکند.
تاریخچه کاخ سلیمانیه
یکی از نکات جالب درخصوص کاخ سلیمانیه کرج وجه تسمیه نامگذاری آن است. گفته میشود فتحعلیشاه به مناسب متولد شدن سی و چهارمین فرزندش که سلیمانمیرزا نام داشته اسم این کاخ تابستانی را سلیمانیه گذاشته است.
کاخ سلیمانیه و باغ زیبای مقابل آن و ساختمانهایی که جهت ملازمین موکب شاهی تعبیه شده بودند، مجموعه اقامتی و فرماندهی کوچک و زیبایی را ایجاد کرده بودند که در حال حاضر ساختمانهای ملازمین شاهی از بین رفته است.
در برخی روایات زمان احداث بنا یک هزار و دویست و بیست و شش ذکر شده و از حاجی محمد حسینخان صدراعظم اصفهانی به عنوان سازنده بنا نام برده شده است.
گاسپار دروویل افسر فرانسوی که در همان سالهای ساخت این بنا در ایران به سر میبرده است، در سفرنامه خود روایت متفاوتی ارائه میکند. به گفته او محمدعلی میرزا دولتشاه پسر بزرگ فتحعلیشاه که از تعیین عباس میرزا به ولیعهدی خشمگین بود، برای اثبات لیاقت خود، با سلیمان پاشا والی بغداد وارد جنگ شد و او را شکست داد و غرامت جنگی هنگفتی از او گرفت. او تمام پول را برای فتحعلیشاه فرستاد تا به این ترتیب نزد او محبوبیتی کسب کند. فتحعلیشاه با پولی که به دست آورده بود، این کاخ را بنیان گذاشت و نام آن را سلیمانیه نهاد تا خاطره شکست سلیمان پاشا را زنده نگاه دارد.
براساس برخی روایتها بعدتر سلیمان میرزا فرزند فتحعلی شاه فرمانروای کرج میشود و کاخ سلیمانیه به مقر اقامت او تبدیل میشود.
در یکی از تابلوهای نقاشی تالار اصلی کاخ سلیمانیه، تاریخ۱۲۲۸ درج شده و به همین سبب میتوان احتمال داد که بنای اولیه در سال ۱۲۲۵ هجری قمری آغاز شده و در سال ۱۲۲۷ هجری قمری، با دستور فتحعلیشاه تکمیل و گسترش یافته است.
به این ترتیب بنای اصلی به بنای اولیه الحاق میشود و در سال ۱۲۲۸ هجری قمری با تکمیل تزئینات داخلی کار ساخت کاخ سلیمانیه به پایان میرسد.
با فوت فتحعلیشاه قاجار، محمدشاه قاجار به سلطنت میرسد و دستور تحت فشار قرار دادن ۶۰ پسر فتحعلی شاه صادر میشود. به این ترتیب بسیاری از برادران ناتنی محمدشاه با دستور او کور یا زندانی میشوند و مابقی شاهزادگان از جمله سلیمان میرزا از ترس فرار میکنند. در نتیجه این وضعیت کاخ سلیمانیه خالی میماند.
این اثر در تاریخ ۲ اسفند ۱۳۲۷ با شماره ثبت ۳۷۰ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در مجاورت این کاخ برج چهار طبقهای متعلق به دوران صفویه موجود بوده که اکنون تنها طبقه همکف آن باقی مانده است.
از آنجایی که بعدتر در نزدیکی کاخ سلیمانیه دانشکده کشاورزی ساخته میشود سالها مورد استفاده آموزشی قرار گرفته و در اثر ترددها و برخوردهای غیرضابطهمند تزئینات و شیشههای الوان آن آسیب میبینند.
در نهایت اقداماتی برای انجام عملیات حفاظتی شامل دیوارکشی و نصب پردههای سراسری روی نما و همچنین انجام عملیات مرمتی صورت گرفته و کاخ به نوعی احیا میشود.
معماری کاخ سلیمانیه
بنای آجری و متقارن کاخ سلیمانیه دارای تمام نشانههای معماری دوران قاجاریه است.
ساختمان بنا در عین سادگی دارای تالارها، ارسیها، نقاشیها، آینهکاریها، قوسهای نیمدایره نما و تناسبات نما است.
پنجرههای بسیار بزرگ و کمعرض گویای معماری برونگرای کاخ سلمانیه هستند. همچنین نقاشیهای دیواری بزرگ و آینهکاریها با سقف چوبی و گچکاریهای هنرمندانه شکوه خاصی به معماری کاخ سلیمانیه بخشیدهاند.
دو نقاشی بزرگ در تالار توسط عبداللهخان نقاشباشی روی دیوارها کشیده شدهاند که یکی تصویر آقامحمدخان و دیگری تصویر فتحعلیشاه و اطرافیانش را به نمایش میگذارد و بسیار هنرمندانه و به سبک نقاشیهای دیواری دوران قاجار منقش شدهاند.
براساس کتاب کرجنامه، درگذشته قلعه و کاخ سلیمانیه مجموعهای مفصل و شامل قسمتهای متعدد از جمله عمارت گلشن، ساختمان کلاهفرنگی، بیرونی و حرمسرای فتحعلیشاه، ساختمان اندرونی، برج بلند، فرّاشخانه، عمارت درقرمز، باغ انگوری، باغ فراشآباد، باغشاه اول، باغشاه دوم و باغ فردوس بوده است.
گفته میشود برج ساختمان قدیمی در پنج طبقه بنا شده که در طبقه اول مقطع چهارگوش و در طبقات بالایی مقطع هشتگوش قرار داشته است. بر بالای برج مهتابی هشتگوشی قرار داشت که ابعاد آن کوچکتر از بنای اصلی و با دستاندازهای مشبّک محصور شده بود.
از مجموعه وسیع قدیمی، امروزه تنها یک ساختمان باقیمانده که احتمالا همان عمارت کلاهفرنگی است. ادامه این ساختمان برج و حصاری دیده میشود که محوطه این بنا را محصور میکرده است. امروزه دانشکده کشاورزی کرج در این قسمت قرار گرفته و بنای یادشده در محدوده این دانشکده واقع شده است.
بنای فعلی کاخ سلیمانیه کوشکی دو رویه با قاعده مستطیل و شامل دو بخش فوقانی و تحتانی است. فضاهای مهم بنا در بخش فوقانی قرار دارد و در واقع بخش اصلی بنا را تشکیل میدهد.
باوجود اهمیت بالا و شاخص بودن معماری و تاریخ کاخ سلیمانیه برای مدت طولانی درهای این کاخ به روی بازدیدکنندگان بسته بوده است. گفته میشود معاونت میراث فرهنگی استان البرز قصد دارد کاخ سلیمانیه را به موزه تبدیل کند. بر این اساس قرار است کاخ سلیمانیه کرج به موزهنقاشی قجری تبدیل شود.
اواخر مرداد ماه امسال شهباز محمودی معاون میراث فرهنگی البرز اظهار کرد: کاخ سلیمانیه بهزودی تبدیل به موزهنقاشیهای قاجاری میشود که برای این منظور اداره کل موزههای وزارت متبوع ۲۰ مورد اصلاحات برای این بنا مشخص کرده است. معاون میراثفرهنگی البرز در این مقطع افزود: اعتبارات لازم برای انجام این اصلاحات به صورت اوراق و نقدی جذب و با پیمانکار واجد شرایط نیز قرارداد منعقد شده است.
محمودی وعده داد: پیشبینی میشود عملیات اصلاح و مرمت این مجموعه به طول بینجامد، به همین دلیل درب کاخ سلیمانیه تا آن زمان بسته است.
او با اشاره به اینکه نقاشیهای دوران قاجاری برای به نمایش در آمدن در این کاخ موزه تامین شده، افزود: برای این منظور حدود ۷۰ نقاشی قاجاری از موزه ملی ایران به امانت گرفته شده است.
در ماههای اخیر باوجود باز شدن مقطعی درهای کاخ، اما باز هم به دلیل آنچه انجام کارهای مرمتی عنوان شده کاخ سلیمانیه تعطیل شده است و فرصت تماشای زیباییهای این عمارت قاجاری از دوستداران میراث فرهنگی دریغ شده است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد