کمک‌های بشردوستانه یا شطرنج ژئوپلیتیکی؟
پوریا لوایی– آژانس همکاری توسعه بین‌المللی چین (CIDCA) یکی از بازیگران اصلی تعامل چین با پاکستان است و کمک‌های قابل‌توجهی را برای امدادرسانی در بلایا، توسعه اجتماعی-اقتصادی و همکاری‌های امنیتی اختصاص داده است. این مشارکت بیانگر اولویت‌گذاری راهبردی چین نسبت به پاکستان به‌عنوان یک متحد کلیدی در جنوب آسیا بوده و در جهت تقویت روابط دوجانبه و پیشبرد اهداف ژئوپلیتیکی و اقتصادی گسترده‌تر چین انجام شده است.
اهمیت راهبردی پاکستان برای چین
پاکستان به دلیل موقعیت جغرافیایی و سابقه روابط نزدیک دوجانبه، برای چین ارزش راهبردی بالایی دارد. به‌عنوان کشوری هم‌مرز، پاکستان درگاه مهمی برای دسترسی چین به دریای عرب و خاورمیانه محسوب می‌شود که وابستگی چین به تنگه استراتژیک مالاکا را کاهش می‌دهد. طرح CPEC که در سال ۲۰۱۵ به‌عنوان پروژه پرچمدار ابتکار کمربند و جاده چین (BRI) آغاز شد، هدفش اتصال استان سین‌کیانگ چین به بندر گوادر پاکستان است که یک مسیر مستقیم به اقیانوس هند فراهم می‌آورد. این امر نه‌تنها ارتباط اقتصادی چین را بهبود می‌بخشد، بلکه نفوذ ژئوپلیتیکی آن را نیز در جنوب آسیا، به‌ویژه در مقابله با سلطه منطقه‌ای هند، تقویت می‌کند. نقش پاکستان در ثبات منطقه‌ای، به‌ویژه در افغانستان و آسیای مرکزی نیز اهمیت بیشتری به آن می‌بخشد چراکه هر دو کشور در زمینه امنیت منطقه‌ای منافع مشترک دارند.
پروژه‌های کلیدی CIDCA در پاکستان
فعالیت‌های CIDCA در پاکستان حوزه‌های امدادرسانی در بلایا، همکاری‌های توسعه‌ای و امنیت را در بر می‌گیرد و چهار پروژه مهم زیر نشان‌دهنده این مشارکت چندبعدی است:
امدادرسانی در سیل ۲۰۲۲
در واکنش به سیل ویرانگر پاکستان در آگوست ۲۰۲۲، CIDCA کمک اضطراری بشردوستانه‌ای به ارزش ۴۰۰میلیون یوآن (تقریبا ۵۷میلیون دلار) ارائه کرد. این شامل ۱۰۰میلیون یوآن اولیه برای ۲۵هزار چادر بود که نخستین محموله ۳هزار چادر از استان سیچوان از طریق هواپیمای نظامی به‌سرعت ارسال شد که فوریت پاسخ را نشان می‌داد . به دلیل شدت فاجعه، CIDCA در ادامه ۳۰۰میلیون یوآن دیگر نیز کمک کرد. فراتر از کمک فوری، این سازمان متعهد به بازسازی پس از سانحه، پیشگیری از اپیدمی و رفع کمبود غذا شد که در کنفرانس بین‌المللی ژنو در ژانویه ۲۰۲۳ نیز بر آن تاکید شد .
همکاری توسعه‌ای در چارچوب طرح کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC)
CIDCA در پروژه‌های توسعه اجتماعی-اقتصادی تحت چارچوب CPEC نقش کلیدی ایفا می‌کند. در جریان سفر نخست‌وزیر شهباز شریف به چین در ژوئن ۲۰۲۳، CIDCA 20سند همکاری در زمینه‌هایی چون: کشاورزی، بهداشت، آموزش، ارتباطات، کنترل سیلاب، کاهش خطر بلایا، پاسخ اضطراری، امنیت و توسعه منابع انسانی امضا کرد. این پروژه‌ها در راستای ارتقای معیشت و اجرای پروژه‌های «کوچک ولی هوشمند» با تاثیر مستقیم بر مردم، مانند نوآوری کشاورزی و اتصال دیجیتال در چارچوب CPEC هستند.
همکاری امنیتی
در سال ۲۰۲۴، CIDCA تفاهمنامه‌ای برای همکاری امنیتی با پاکستان امضا کرد که طی آن شش‌خودروی ضدگلوله برای حمایت از تلاش‌های امنیت ملی ارائه شد .این اقدام بیانگر نگرانی فزاینده چین نسبت به امنیت کارکنان و سرمایه‌گذاری‌های خود در پاکستان، به‌ویژه در مناطق ناپایدار مانند بلوچستان است.
بازسازی پس از بلایا و توسعه اجتماعی- اقتصادی
CIDCA در فعالیت‌های بازسازی پس از بلایا به‌طور فعال حضور دارد و تمرکز آن بر کنترل سیلاب، کاهش بلایا و توسعه منابع انسانی است. در جریان سیل ۲۰۲۲، این سازمان با مقامات پاکستانی برای پاسخ فوری و برنامه‌ریزی بازسازی بلندمدت همکاری کرد. همچنین، پروژه‌های توسعه‌ای گسترده‌تر CIDCA در چارچوب CPEC در حوزه‌هایی مانند کشاورزی و سلامت در حال تقویت ظرفیت‌های پاکستان برای توسعه پایدار هستند.
دلایل اصلی و پشت‌پرده مشارکت CIDCA
فعالیت‌های CIDCA در پاکستان ترکیبی از اهداف بشردوستانه، اقتصادی و راهبردی را دنبال می‌کند که بازتاب‌دهنده پویایی گسترده روابط چین-پاکستان است:
کمک‌های بشردوستانه: پاسخ سریع CIDCA به بلایای طبیعی مانند سیل ۲۰۲۲ نشان‌دهنده تعهد چین به حمایت از پاکستان در مواقع بحران است که نه‌تنها یاری ملموس ارائه می‌دهد، بلکه چین را به‌عنوان شریکی قابل اعتماد در میان مردم و دولت پاکستان معرفی می‌کند.
شراکت راهبردی: پاکستان متحدی کلیدی در تلاش چین برای مقابله با نفوذ هند در جنوب آسیاست CPEC در این راهبرد اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا مسیر تجاری استراتژیکی را فراهم کرده و نفوذ ژئوپلیتیکی چین را به‌ویژه از طریق بندر گوادر، افزایش می‌دهد.
نفوذ ژئوپلیتیکی: چین با تعمیق تعامل خود با پاکستان به دنبال گسترش نفوذ در جنوب آسیا و فراتر از آن است، از جمله از طریق ترویج استانداردهای فنی و مدل‌های حکمرانی چینی. در پشت‌صحنه، فشارهای داخلی چین نیز نقش دارد، مانند نیاز به اثبات موفقیت طرح BRI و توجیه سرمایه‌گذاری‌های خارجی، در حالی که برای پاکستان این کمک‌ها ضروری ولی نگرانی‌هایی در خصوص خودمختاری و تبعات وابستگی به چین ایجاد کرده‌اند.
نتیجه‌گیری
مشارکت چندجانبه CIDCA در پاکستان- از امدادرسانی در بلایا گرفته تا همکاری‌های توسعه‌ای و کمک‌های امنیتی- بیانگر تعمیق روابط راهبردی میان دو کشور است. اگرچه این ابتکارات منافع ملموسی مانند بهبود زیرساخت‌ها و بازسازی پس از سانحه به همراه دارند اما اهداف ژئوپلیتیکی و اقتصادی گسترده‌تری را نیز برای چین دنبال می‌کنند.
