کمکاریها پشت بحران آب
جهان صنعت– با وجود بارندگیهای اخیر در بسیاری از نقاط کشور و امیدواریهایی که هربار با بارشها برای احیای دریاچه ارومیه زنده میشود، تازهترین دادهها و اظهارات مسوولان حوزه آب نشان میدهد حال این دریاچه همچنان نگرانکننده است و باران بهتنهایی نمیتواند جای خالی مدیریت نادرست منابع آب و کمکاریهای چندساله را پر کند. کاهش تراز دریاچه ارومیه ادامه دارد و هشدارها درباره وخیمتر شدن شرایط، جدیتر از همیشه شنیده میشود.
رییس موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو در گفتوگو با ایلنا با صراحت اعلام کرده است: «تا زمانیکه به دریاچه ارومیه احترام نگذاریم، روی منابع ورودی به آن تجدیدنظر نکرده و به دهها هزار چاه حفرشده در منطقه توجه نکنیم، طبیعتا دریاچه رو به خشکشدن میرود و انتظار دیگری نباید داشته باشیم.» این جمله، چکیده وضعیتی است که سالهاست کارشناسان نسبتبه آن هشدار میدهند؛ وضعیتی که در آن بارشهای مقطعی نمیتواند جایگزین اصلاح سیاستهای آبی شود.
بهگفته محمدرضا کاویانپور، کاهش تراز دریاچه ارومیه پدیدهای منحصر به ایران نیست و بسیاری از کشورها نیز با افت سطح آب در دریاچهها و منابع آبی خود مواجه شدهاند. با این حال آنچه وضعیت ارومیه را بحرانیتر کرده، ترکیب شرایط اقلیمی با تصمیمات انسانی است. ایران در منطقهای قرار دارد که میزان تبخیر بالاست و بهطور متوسط افزایش ۲۰درصدی تبخیر تجربه میشود؛ عاملی که بهتنهایی فشار مضاعفی بر منابع آبی وارد میکند. در کنار تبخیر بالا، نحوه استفاده از آبهای سطحی نیز به یکی از چالشهای اصلی تبدیل شده است. رییس موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو تاکید میکند که همچنان حجم قابلتوجهی از آب سطحی برای تولید محصولاتی مصرف میشود که ارزش اقتصادی آنها در داخل کشور چندان قابلتوجه نیست و منافع اصلی آن به خارج از مرزها میرسد؛ آنهم به قیمت نابودی یکی از مهمترین زیستبومهای آبی ایران. این رویکرد عملا منابع ورودی دریاچه ارومیه را میبلعد و سهم طبیعت را نادیده میگیرد.
وی با هشدار دوباره نسبتبه ادامه این روند میگوید: «اگر همین روال را ادامه دهیم، حال و روز دریاچه وخیم میشود.» این هشدار در شرایطی مطرح میشود که طی سالهای اخیر طرحهای احیای دریاچه ارومیه بارها با وعدههای مختلف همراه بوده. در عمل اما کنترل برداشتهای بیرویه، مسدودسازی چاههای غیرمجاز و بازنگری جدی در الگوی کشت، آنگونه که باید و شاید پیش نرفته است.
بارندگیهای اخیر اگرچه بهطور مقطعی بخشی از نگرانیها را کاهش داده کارشناسان اما تاکید دارند که این بارشها پایدار نیست و بدون اصلاح ساختاری در مدیریت منابع آب نمیتواند تضمینی برای نجات دریاچه باشد. احترام گذاشتن به دریاچه، به تعبیر کاویانپور یعنی پذیرفتن حقابه آن و اولویت دادن به بقا و پایداری این اکوسیستم در تصمیمگیریهای کلان.
در همین حال رییس موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو با اشاره به وضعیت دیگر پهنههای آبی کشور، احتمال تکرار تجربه ارومیه برای دریای خزر را نیز مطرح میکند؛ هرچند با این توضیح که خزر بهدلیل عمق متوسط چندصد متری، اگر هم با کاهش تراز مواجه شود، شاید ۱۰۰سال طول بکشد تا به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار شود. با این حال کاهش تراز آب خزر در بخشهای شمالی که عمق کمتری دارد، آثار شدیدتری بر جای میگذارد و حتی کاهش نیممتری سطح آب میتواند دهها کیلومتر از وسعت آبی این نواحی را از بین ببرد.
به گفته کاویانپور، در سواحل شرقی و غربی خزر ازجمله در استان گیلان نیز کاهش تراز مشاهده میشود. او یادآور میشود که ورودی آب خلیج گرگان از خزر تامین میشود و با افت تراز، پمپاژ آب صرفه اقتصادی خود را از دست میدهد و هزینههای سنگینی تحمیل میکند. در چنین شرایطی توصیه اصلی، حرکت به سمت روشهای سازگاری و کاهش اثرات است، نه تداوم راهحلهای پرهزینه و ناپایدار.
طبق اعلام رییس موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو، ورودی آب به دریای خزر نیز کاهش یافته و رود ولگای روسیه که ۸۰درصد آب خزر را تامین میکند، ورودیاش از ۲۸۰میلیون مترمکعب به ۲۴۰میلیون مترمکعب رسیده است؛ روندی که در سالهای اخیر ادامه داشته و زنگ خطر را برای آینده این پهنه آبی به صدا درآورده است.
او در پایان تاکید میکند که انتظار میرود موضوع پایداری و آورد آب به خزر در اجلاس کشورهای حاشیه این دریاچه بهطور جدی در دستور کار قرار گیرد و وزارت امور خارجه و سازمان محیطزیست نقش فعالتری در هدایت مذاکرات ایفا کنند چراکه صرف برگزاری جلسه و گفتوگو بدون خروجی مشخص، نمیتواند مانع تکرار تجربه تلخ دریاچه ارومیه در دیگر نقاط کشور شود.
