کلید سلامت بدن از گذشته تا امروز
جهان صنعت_دکتر الهام باقری یکتا* – ستون فقرات، این محور اصلی بدن انسان، نه‌تنها نقش تکیه‌گاه اندام‌های مختلف را ایفا می‌کند بلکه مسوولیت محافظت از نخاع و تسهیل حرکات بدن را نیز برعهده دارد. یکی از ویژگی‌های مهم این ساختار پیچیده، قوس طبیعی آن است؛ قوسی که اگر بیش از حد یا کمتر از حد طبیعی باشد، می‌تواند موجب مشکلات جسمی فراوان شود. در این مقاله به بررسی روند تکاملی این قوس، ارزیابی وضعیت آن، خطرات ناشی از اختلالات قوسی، اثر پیاده‌روی و همچنین تمریناتی برای حفظ قوس سالم می‌پردازیم.
قوس ستون فقرات؛ سفری از گذشته تا امروز
در دوران ابتدایی تکامل انسان، ستون فقرات به شکل نسبتا صاف‌تری نسبت به انسان امروزی بود. انسان‌های نخستین که بیشتر روی چهار دست و پا حرکت می‌کردند، نیاز چندانی به تعادل عمودی نداشتند. با ایستادن تدریجی انسان‌ها بر دو پا (پدیدهای که در حدود ۳ تا ۴ میلیون سال پیش رخ داد)، ستون فقرات نیز برای حفظ تعادل در حالت ایستاده شروع به تغییر کرد.
نتیجه این تحول، شکل‌گیری سه قوس طبیعی در ستون فقرات انسان امروزی است:
۱- قوس گردنی (lordosis) ۲- قوس پشتی یا سینه‌ای (kyphosis)
۳- قوس کمری (lordosis)
این قوس‌ها باعث پایداری بیشتر، جذب بهتر ضربه‌ها و توزیع متعادل وزن بدن شدند.
قوس کمتر یا بیشتر از حد طبیعی چیست؟
در حالت طبیعی، این قوس‌ها دارای زاویه‌هایی مشخص هستند که از طریق تصویربرداری یا ارزیابی فیزیکی مشخص می‌شود اما گاهی به دلایل مختلف، قوس‌ها دچار تغییراتی می‌شوند که در دو حالت زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
۱- هیپرلوردوز یا قوس بیش از حد (مثلا در ناحیه کمری)
در این حالت، فرو رفتگی کمر بیش از حد طبیعی است. نشانه‌های آن ممکن است شامل کمردرد، کشیدگی عضلات پشت ران یا حس فشردگی در ناحیه لگن باشد.
۲- هیپولوردوز یا قوس کاهش یافته (صاف شدن کمر)
در این حالت، انحنای طبیعی ستون فقرات کاهش می‌یابد و کمر به ظاهر صاف می‌شود. این حالت می‌تواند باعث کاهش جذب شوک و فشار بیشتر روی دیسک‌ها شود.
چطور قوس ستون فقرات را ارزیابی کنیم؟
ارزیابی وضعیت قوس ستون فقرات از طریق روش‌های زیر انجام می‌شود:
– معاینه بالینی توسط فیزیوتراپیست
– استفاده از ابزارهایی مانند خط‌کش منعطف (flexicurve)
– تصویربرداری X-ray) یا (MRI
خطرات قوس غیرطبیعی ستون فقرات
– دیسک کمر و گردن
– سردرد و گردن درد مزمن
– تغییر در تعادل و افزایش ریسک افتادن
– اختلال در تنفس و گوارش
اثر پیاده‌روی منظم بر قوس ستون فقرات
پیاده‌روی ساده و منظم یکی از بهترین و ارزان‌ترین راه‌های حفظ سلامت ستون فقرات است. دلایل آن عبارتند از:
– تحریک عضلات پشتیبان ستون فقرات – افزایش گردش خون در عضلات کمر و پشت – اصلاح الگوی حرکتی و حفظ تعادل طبیعی بدن. نکته مهم این است که هنگام پیاده‌روی، وضعیت بدنی مناسب حفظ شود: چانه بالا، شانه‌ها عقب و کمر صاف.
تمرین‌هایی برای حفظ قوس مناسب ستون فقرات:
۱- کشش عضلات همسترینگ (پشت ران)
۲-تمرین پل (Bridge)
۳- حرکت سوپرمن (Superman Exercise)
۴- تمرین پلانک (Plank)
۵- غلتیدن روی فوم رولر (Foam Roller Rolling)
نتیجه‌گیری
قوس ستون فقرات حاصل میلیون‌ها سال تکامل برای تعادل، حرکت و پایداری بدن انسان است. مراقبت از این قوس‌ها نه‌فقط برای پیشگیری از دردهای مزمن بلکه برای حفظ کیفیت زندگی و تحرک در سنین بالا ضروری است. با آگاهی، پیاده‌روی روزانه و انجام تمرینات ساده می‌توان ستون فقراتی سالم، انعطاف‌پذیر و قوی داشت.
*دکترای تخصصی فیزیوتراپی و توانبخشی
