27 - 04 - 2024
کلکسیونی از هنرهای سنتی ایرانی
نادر نینوایی- عمارت «آصف وزیری» سنندج با آجرکاریهای هنرمندانه و گچبریهای فاخرش کلکسیونی کامل از هنرهای سنتی – ایرانی را به نمایش میگذارد.
این عمارت را که با نام «خانه کرد» نیز شناخته میشود، میتوان یکی از بزرگترین موزههای مردمشناسی ایران قلمداد کرد. قدمت این خانه تاریخی و مجلل به دوره صفوی میرسد و امروز گنجینه مردمشناسی مردم کرد را در خود جای داده است.
خانه کرد در محله تاریخی «سرتپوله» سنندج قرار گرفته است و در میان بافت قدیمی سنندج همچون نگینی فاخر میدرخشد.
تاریخچه و قدمت بنا
عمارت آصف وزیری اگرچه در دوره صفویه بنا شده اما به سبب آنکه در دورههای قاجار و پهلوی بازسازی و تکمیل شده، راوی نشانههایی از تمام دورههای تاریخی معاصر است.
در گذشتههای دور و در دورانی که ایران در عصر ملوکطوایفی بهسر میبرد، خاندان اردلان والی ایالت کردستان بودند و بر کردستان ایران، کردستان عراق امروزی و بخشی از کردستان ترکیه امروزی حکومت میکردند.
با به قدرت رسیدن صفویه و به سبب اینکه این سلسله به دنبال ایجاد تمرکز و وحدت در کشور بود، به مرکز ایالت کردستان، توجه ویژهای داشت. همین موضوع باعث شد تا هنرمندان و معماران برجسته اصفهانی در شهرهای کردستان نیز حضور یابند و نتیجه آن بود که در این دوره بناهای اعیانی با ستونهای مرمر سفید و مسجدها و حمامهای زیبا با پیروی از معماری عهد صفوی یکییکی در کردستان سربرآوردند. در این میان حاکمان اردلان هم با هدف حفظ شکوه و عظمت حکمرانی خود سرمایههای بسیاری را در مرکز ایالت متمرکز کرده و موجی از ساختوسازها در سنندج کلید خورد.
خانه آصف وزیری یا همان خانه کرد در این زمان و در دوران حاکمیت اردلانها با سرمایه خانواده متمول «معتمدهاشمی» بنا نهاده شد. در این زمان قسمتهایی از بنا شامل شاهنشین، تالار تشریفات و اتاقهایی دوطرف تالار طراحی و ساخته شدند.
در زمان قاجارها «میرزامحمدرضا وزیریکردستانی» که از چهرههای سیاسی برجسته کردستان و اصالتا اصفهانی بود، تملک خانه را عهدهدار شد. در سالیان بعد «میرزاعلینقی وزیریکردستانی» پسر میرزا محمدرضای وزیری، لقب «آصف دیوان» را کسب کرد و در دوره مشروطه به آصف اعظم شهرت پیدا کرد و او را با نام «آصف وزیری» شناختند و این نام روی این خانه تاریخی ماند.
تمامی بخشهای عمارت آصف وزیری در سالهای ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۲ بازسازی و مرمت شدهاند و این مجموعه در سال ۱۳۸۲ بهعنوان موزه مردمشناسی و «خانه کرد» آغاز به فعالیت کرد.
معماری منحصربهفرد بنا
بنا و هنرِ معماری به کار گرفتهشده برای ساخت خانه آصف وزیری، شاخصهای منحصربهفردی دارد که باعث شده هم با آبوهوای کردستان سازگار بوده و هم راوی نشانههایی از معماری سبک اصفهانی باشد.
پلان مربعشکل و طراحی فشرده بخشهای مختلف ساختمان، راه نفوذ سرما به فضای داخلی بنای ساختمان را به خوبی بسته است.
خانه آصف وزیری نورگیر بوده و سقفی دوجداره در آن به کار گرفته شده است تا گرمای خانه در سرمای استخوانسوز زمستانِ کردستان، حفظ شود.
در کنار توجه به کاربردی بودن سازه و مطابقت با شرایط اقلیمی، در معماری خانه کرد از به کارگیری تزئیناتی همچون ارسی، گچبری، مقرنسکاری و گرهچینی نیز غفلت نشده است. یکی دیگر از تزئینات به کار رفته در این سازه قدیمی، آهکبری یا ساروجبری است؛ جالب است بدانید که به سبب مقاومت ساروج در برابر رطوبت، حمام خانه در برابر رطوبت به خوبی محافظت شده است.
وجود سردر نیمهشتی، دالان ورودی و اتاق تقسیم آب و چهارحیاط بیرونی، اندرونی، مستخدمان و مطبخ، زیباییهای خانه تاریخی آصف وزیری سنندج را تکمیل کرده است.
سردر «خانه کرد» پلان نیمهشتی دارد که این شکل طراحی در معماری خانههای سنتی رایج است. طراحی و ساخت سردر عمارت کار دستان هنرمند استاد عباس زمانیکردستانی و استاد عسگر موسویکردستانی از طراحان برجسته معماری است. بازدیدکننده با گذر از سردر خانه به هشتی و دالانی میرسد که امکان ورود به بخشهای اصلی مجموعه راه فراهم میکند.
حیاط بیرونی نقشه مستطیلشکلی دارد و دو ایوان و یک آبنما ظاهر آن را به زیبایی آراستهاند. در بخش شمالی این حیاط و روبهروی آبنما، تالار تشریفات قرار دارد و در این بخش میتوانید نظارهگر گچبریها، مقرنسکاریها و ارسیکاریهای زیبای این خانه تاریخی باشید.
تماشای ستونهای چوبی و سقف گنبدی این بخش، هر بیننده عاشق تاریخی را به وجود میآورد. در دوسوی تالار نیز راهروهایی وجود دارند که با درهایی به هم در ارتباط هستند.
در ضلع شرقی حیاط بیرونی فضایی شامل راهروها و چند اتاق به چشم میخورد و در ضلع غربی ایوانی بزرگ با ستونهای آجری رخ مینماید که در پس آن یک تالار با ارسیهای مزین به طرحهای اسلیمی دیده میشود.
شاخصترین بخش عمارت را اما باید حمام خانه دانست که ستونهای سنگی و کاشیکاریهای آن هوش از سر بازدیدکنندگان میبرد. سرستونهای حمام نیز با هنر سنتی مقرنسکاری آذین شدهاند تا حمام عمارت از هر نظر جلوهای فاخر داشته باشد.
حیاط اندرونی عمارت آصف وزیری به نسبت جدیدسازتر بوده و مربوط به عصر پهلوی است اما این متاخرتر بودن، چیزی از زیباییهای آن کم نمیکند. آبنمایی لوزیشکل و باغچهای کوچک این حیاط را آراسته و وجود یک زیرزمین و ایوانی با ۶ ۶ستون چوبی و تزئینات گچبری جلوهای فاخر به آن بخشیده است.
در گذشته آب مورد نیاز اهالی خانه کرد، از یک رشته قنات در غرب سنندج تامین میشده است. آب از طریق لولههای سفالی به داخل عمارت میرسیده و از داخل اتاق تقسیم آب به بخشهای مختلف از جمله آبنمای مقابل تالار تشریفات، حوض حیاط مستخدمان، مطبخ و اندرونی میآمده است.
دو ستون و راهپلهای دوطرفه به شاهنشین و فضای مسکونی اطراف آن منتهی میشود. روی دو ستون اصلی ایوان و در بخش شاهنشین، میتوان نشانههایی از هنرهای سنتی مقرنسکاری، ارسیسازی و گچبریهای اسلیمی را مشاهده کرد.
کاربری کنونی بنا
عمارت آصف وزیری در حال حاضر کاربری موزه مردمشناسی را دارد و با بازدید از آن میتوانید با ویژگیهای فرهنگی و تاریخی مردم کرد بیشتر آشنا شوید.
فضاهای سنتی خطه کردستان در این خانه تاریخی بازسازی شده و گوشههایی از فرهنگ مردم کرد به نمایش در آمده است. به عنوان مثال در یکی از اتاقهای خانه کرسی قدیمی به نمایش گذاشته شده که اعضای خانواده گرد آن جمع شدهاند. اتاقی دیگر نیز مکتبخانهای است که مجسمههایی از دانشآموزان در کنار معلم خود در حال درس خواندن، در آن خودنمایی میکند. دیگر بخش موزه نیز به نمایش فضای مشاغل سنتی و پوشش مردم کردستان اختصاص یافته است.
با بازدید از خانه آصف وزیری میتوانید با زندگی شهری، مشاغل سنتی، پوشاک، مطبخ، صنایعدستی همچون قلاببافی و زیورآلات و ابزار شکار در کردستان بیشتر آشنا شوید و ماجراجویی خود برای آشنایی بیشتر با فرهنگ و زندگی مردم کرد را پی بگیرید.
شایان ذکر است عمارت آصف وزیری در شهر سنندج و در ضلع شمالی خیابان امام خمینی، تقاطع خیابان شهید فرح قرار دارد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد