کشف معادن هخامنشی در آبدانان
جهان صنعت– در کشفی که می‌تواند چهره‌ای نو از باستان‌شناسی ایران و خاورمیانه ترسیم کند، پژوهشگران موفق به شناسایی سه معدن سنگ در ارتفاعات کبیرکوه آبدانان در استان ایلام شده‌اند. معادنی که شواهد تاریخی و زمین‌شناسی نشان می‌دهند به احتمال زیاد همان «ابیرادوش» ذکرشده در کتیبه بنیاد کاخ آپادانا هستند؛ منبع اصلی تامین مصالح معماری شگفت‌انگیز هخامنشی در شوش. کشفی که اگر تایید نهایی شود، فرصت‌های تازه‌ای برای ثبت جهانی، بازتعریف هویت تاریخی منطقه و توسعه گردشگری علمی فراهم خواهد آورد.
در دامنه‌های پرصلابت کبیرکوه در جنوب استان ایلام، جایی که طبیعت زاگرس با تاریخ کهن ایران‌زمین درآمیخته است، ردپایی از تاریخ ۲۵۰۰ساله معماری هخامنشی نمایان شد. تیمی از باستان‌شناسان ایرانی به سرپرستی لقمان احمدزاده شوهانی موفق به شناسایی سه معدن سنگ باستانی در این منطقه شده‌اند؛ معادنی که با شواهد و قرائن قوی، احتمال می‌رود همان منبع گمشده‌ای باشند که داریوش بزرگ در کتیبه بنیاد کاخ آپادانا در شوش از آن با عنوان «ابیرادوش» یاد کرده است.
داستان این کشف بزرگ با یک ویدئوی ساده در فضای مجازی آغاز شد. لقمان احمدزاده شوهانی، باستان‌شناس و سرپرست پروژه می‌گوید: ۱۰مهرماه، ویدئویی از کوهنوردی به نام محمد حیدری دیدم که معادنی را در کبیرکوه معرفی می‌کرد. در نگاه اول، شیوه استخراج سنگ‌ها مرا به یاد تکنیک‌های دوره هخامنشی انداخت. از همان لحظه متوجه شدم که با موضوعی بسیار مهم روبه‌رو هستم. احمدزاده ادامه می‌دهد: حیدری سه معدن را معرفی کرده بود که از لحاظ مهندسی استخراج، مکان‌یابی و شواهد برداشت سنگ، با معادن شناخته‌شده هخامنشی هماهنگی داشتند.
تطبیق تاریخی با «ابیرادوش» و کاخ شوش
یکی از نقاط قوت این کشف، انطباق محتوایی و جغرافیایی آن با منابع مکتوب دوره هخامنشی است. در کتیبه معروف بنیاد کاخ آپادانا در شوش، داریوش به روشنی از منطقه‌ای به نام ابیرادوش به عنوان محل تامین سنگ‌های کاخ یاد کرده اما محل دقیق آن تاکنون در هاله‌ای از ابهام بود.
احمدزاده با اشاره به این نکته می‌گوید: ما نشانه‌هایی یافته‌ایم که امکان بسیار بالایی برای انطباق معادن آبدانان با ابیرادوش فراهم می‌کند. در فاز دوم پروژه، با استفاده از فناوری سنجش از دور، مدل‌سازی سه‌بعدی، نقشه‌برداری دقیق و آزمایش‌های پتروگرافی، مسیرهای انتقال سنگ از آبدانان به شوش را بازسازی خواهیم کرد.
حمل سنگ از زاگرس به شوش بازسازی یک شاهراه باستانی
احمدزاده در خصوص مسیر حمل‌ونقل سنگ‌های سنگین از زاگرس به دشت خوزستان می‌گوید: فاصله این معادن تا شوش حدود ۱۵۰کیلومتر است. به‌احتمال زیاد از ترکیبی از مسیرهای کوهستانی، دشت و مسیرهای آبی همچون رودخانه کرخه برای انتقال سنگ‌ها استفاده می‌شده است. بازسازی این شبکه می‌تواند رازهای بسیاری درباره نظام لجستیکی، مدیریت نیروی انسانی و فناوری حمل‌ونقل در دوره هخامنشی فاش کند.
مشارکت مردمی؛ الگویی نو در باستان‌شناسی ایران
این کشف نمونه‌ای درخشان از نقش مردم در حفاظت و شناسایی میراث فرهنگی است. لقمان احمدزاده معتقد است: مشارکت محمد حیدری، معلم دغدغه‌مند اهل آبدانان، الگویی تازه برای همکاری مردم و پژوهشگران است. در دنیایی که حفاظت از میراث فرهنگی با چالش‌های بی‌شمار روبه‌رو است، چنین الگوهایی می‌تواند منشأ تحولات بزرگ باشد.
شناسایی با ابزارهای مدرن
در ادامه مطالعات، از ترکیبی از داده‌های ماهواره‌ای، تحلیل‌های زمین‌شناسی، آزمایش‌های کانی‌شناسی و بررسی‌های میدانی بهره گرفته شد.
محمدابراهیم زارعی، رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری که از این معادن بازدید کرده درباره اهمیت یافته‌ها می‌گوید: این کشف، یکی از مهم‌ترین رخدادهای باستان‌شناسی سال‌های اخیر است. سه معدن سنگ، با شواهد واضحی از فعالیت‌های باستانی، در دل کبیرکوه شناسایی شده‌اند. در کنار این، مقادیر معناداری از سنگ‌آهن نیز به دست آمده که می‌تواند برای تولید بست‌های فلزی که در معماری سنگی دوران هخامنشی به‌کار می‌رفته، باشد.
گام به گام تا تایید نهایی
زارعی تاکید می‌کند که در دو هفته آینده، آزمایش‌های مقایسه‌ای بین سنگ‌های معادن آبدانان و نمونه‌های معماری شوش آغاز خواهد شد: اگر این تطابق علمی به اثبات برسد، ما نه‌تنها به راز بزرگ محل تامین سنگ‌های کاخ شوش دست یافته‌ایم بلکه می‌توانیم پرونده ثبت‌جهانی شوش را با اطلاعات تازه و ارزشمند به‌روزرسانی کنیم.
نگاهی جهانی به یک کشف بومی
زارعی با نگاهی جهانی به اهمیت این کشف می‌افزاید: اگر ارتباط میان این معادن و کاخ‌سازی هخامنشی در شوش اثبات شود، این دستاورد معادل کشف معدن مرمر پنتلیک در آتن برای معبد پارتنون خواهد بود؛ گامی بنیادین در بازخوانی تاریخ معماری کلاسیک جهان.
چشم‌انداز آینده
با نهایی‌شدن نتایج آزمایش‌ها، زمینه برای افزودن این معادن به پرونده ثبت‌جهانی شوش در یونسکو فراهم می‌شود؛ حرکتی که می‌تواند نه‌تنها جایگاه آبدانان و استان ایلام را در نقشه میراث فرهنگی ایران دگرگون کند بلکه توسعه گردشگری فرهنگی و علمی در منطقه را نیز شتاب بخشد. زارعی می‌گوید: کبیرکوه دیگر فقط کوهی مرتفع در زاگرس نیست بلکه حامل اسراری است که می‌تواند روایت تمدنی ایران را بازنویسی کند. آینده پژوهشی در این منطقه، روشن و راهبردی است.
حیدری با اشاره به اینکه پژوهشکده میراث فرهنگی کل کشور این موضوع را تایید کرده است، گفت: هیچ حفاری ای تاکنون انجام نشده اما بررسی، شناسایی، عکسبرداری و نمونه‌برداری صورت گرفته است. وی در تشریح جزئیات معدن سنگ کشف شده، گفت: این کشف، سه معدن را شامل می‌شود که دومین معدن یا همان معدن وسطی که بزرگ‌ترین این معادن است در حدود ۲۰۰متر از کوه تراش داده شده است. این معادن ابتدا به شکل مکعب و سپس به شکل استوانه‌های سنگی بزرگ جهت ستون‌ها، سرستون‌ها و پایه ستون‌ها برش خورده‌اند که قسمت‌هایی از ستون‌های برش خورده در محل موجود است. مقطع سنگ‌ها کاملا مشخص است و ارتفاع محدوده‌ای که تراش خورده است در بعضی نقاط به ۲۰متر می‌رسد.
حیدری ادامه داد: در یکی از معادن، تعدادی از استوانه‌های سنگی برش داده شده در صف حمل واقع شده‌اند ولی به هر دلیلی در همان محل باقی مانده‌اند. از طرفی بقایای سنگ‌آهن در کل منطقه مشهود است که به احتمال زیاد برای چفت و بست ستون‌ها یا در مورد حمل‌ونقل‌شان کارایی داشته‌اند.
وی افزود: این پروژه در دوران خود پروژه‌ای سنگین و عظیم به شمار می‌رفته و مسیر حمل‌ونقل احتمالی آن از شهر آبدانان و مابین دو کوه کبیرکوه و دینارکوه در جهت شرق به سمت رود کرخه بوده است. به احتمال زیاد نیز ستون‌های سنگی پس از رسیدن به رود کرخه از مسیرهای آبی به شهر شوش انتقال داده شده‌اند. حیدری گفت: بعد مسافت ۱۵۰کیلومتری معادن با شهر شوش، عظمت این حمل‌ونقل را نشان می‌دهد. باتوجه به وجود رودخانه آبدانان، احتمال جابه‌جایی سنگ‌ها از این مسیر تا حد کمی محتمل بوده است. وی اظهار امیدواری کرد که با ثبت این اثر زمینه مطالعه و محافظت از آن بیشتر فراهم شود.
