کشاورز ایرانی، محروم از سود زعفران
جهان صنعت– اسناد تاریخی نشان می‌دهد که ایران از دوران هخامنشیان و حتی پیش از آن خاستگاه اصلی زعفران جهان بوده است. یونانیان و رومیان در دوران باستان زعفران ایرانی را به‌عنوان ادویه‌ای گرانبها و دارویی شفابخش می‌شناختند. در دوره‌های بعد از طریق جاده ابریشم این محصول به سراسر جهان راه یافته اما همچنان نام «زعفران ایران» برترین نشان در بازارهای جهانی باقی ماند.
براساس آمارهای منتشر شده گمرک در نیمه‌نخست‌سال‌جاری ۹۹هزار و ۵۸۱ کیلوگرم انواع زعفران در بسته‌بندی‌های مختلف در اوزان کمتر از ۱۰تا۳۰ گرم به ارزش ۹۴میلیون‌و۴۴۴هزارو۹۲۹دلار صادر شده و صادرات انجام شده به کشورهای امارت متحده عربی، اسپانیا، افغانستان، چین، تایوان، هند، آلمان، انگلیس، هلند، بلژیک، سوییس، عراق، ترکیه، استرالیا، عمان، فیلیپین و هنگ‌کنگ… بوده است.
امارات متحده عربی با خرید ۲۹هزارو ۶۹۱ کیلوگرم (۶۹/۲۹تن) زعفران به ارزش ۲۹میلیون‌و۱۷۶هزارو۹۲۹دلار اولی مشتری زعفران ایرانی بوده است. پس از آن اسپانیا با خرید ۱۹هزارو۶۰۱ کیلوگرم (۶/۱۹ تن) به ارزش ۱۸میلیون‌و۸۹۱هزارو۶۳۷دلار دومین خریدار زعفران ایرانی در نیمه نخست امسال بوده است.
چین نیز با خرید ۱۲هزار و ۶۴۵ کیلوگرم طلای سرخ سومین‌مشتری زعفران ایرانی بوده که ۱۲میلیون‌و۵۲۳هزار و ۲۶۴ دلار در این راستا برای کشور ارزآوری داشته است. افغانستان نیز در این مدت ۱۰هزارو۵۱۳ کیلوگرم به ارزش ۱۰میلیون‌و۳۴۴هزارو۸۸۸ دلار دیگر خریدار زعفران ایران محسوب می‌شود. آلمان نیز با خرید ۳۰۲۵کیلوگرم به ارزش یک‌میلیون‌و۶۴۷هزارو۶۹۳دلار مقصد دیگر زعفران ایرانی بوده است.
صنعت زعفران ایران با عنوان «طلای سرخ» شناخته می‌شود؛ محصولی که نه‌تنها در کشاورزی بلکه در صادرات، اشتغال روستایی و شکل‌دهی هویت کشاورزی ایران نقش دارد اما با وجود این ظرفیت بالا مشکلات بنیادینی بر سر راه آن قرار داشته که اگر به‌زودی رفع نشوند به تهدید تبدیل خواهد شد.
با وجود تولید گسترده چالش‌هایی نیز در مسیر تولید و سپس صادرات این محصول وجود دارد. چالش قاچاق یکی از معضلات جدی صنعت زعفران است. بخش قابل‌توجهی از محصول کشور به نام افغانستان بسته‌بندی و به بازارهای جهانی عرضه می‌شود؛ روندی که نه‌تنها سودی برای دولت نداشته بلکه جایگاه تاریخی و برند ملی طلای سرخ ایران را تضعیف می‌کند که در این خصوص غلامرضا میری، رییس اتحادیه صادرکنندگان زعفران ایران در گفت‌وگویی با ایسنا، اظهار کرده است که اگر موضوع برگشت ارز حاصل از صادرات به نرخ دولتی همچنان ادامه پیدا کند قاچاقچیان از این موقعیت به‌خوبی استفاده کرده و زعفران را با کیفیت پایین از کشور خارج خواهند کرد.
به گفته وی دلایل متفاوتی بستر قاچاق این محصول را فراهم کردند که از جمله آنها بازگشت اجباری ارز به نرخ دولتی برای صادرکننده بوده و باعث کاهش تمایل به صادرات رسمی می‌شود. موارد بعدی تفاوت زیاد میان سود مسیر رسمی و غیررسمی، بسته‌بندی در کشورهای دیگر و عرضه به نام آن کشورها که ایران از آن برندینگ محروم می‌شود و درنهایت ضعف نظارت و کنترل در مبادی مرزی و مسیر خروج محصول است که اگر این موارد حل نشوند باوجود ارزش بالایی که این محصول دارد نمی‌توان به آینده آن چندان امیدوار بود چراکه همین حالا هم کشوری همچون افغانستان که بیشترین میزان زعفران را به‌صورت قاچاقی از ایران دریافت کرده و به‌عنوان کالای تولیدی کشور خود به‌فروش می‌رساند ادعا داشته که زعفران ایران کیفیت مناسبی ندارد! این تلنگری برای این محصول است که اگر مشکلات بسترهای قاچاق از بین نرفته و زعفران ایرانی برندسازی نشود وجهه بین‌المللی آن خراب خواهد شد.
جهت مقابله با چالش قاچاق و افزایش ارزش‌افزوده دوراهکار میان‌مدت و بلندمدت«شناسنامه‌دار شدن زعفران» و «برندسازی ملی» مطرح هستند. شناسنامه‌دار کردن زعفران کمک شایانی به کاهش قاچاق آن می‌کند اما از زمانی که این طرح بیان شده تاکنون چندان اقدام چشمگیری برای اجرایی شدن آن انجام نشده است.
هر چند روندی رو به پیشرفت دارد ولی هنوز به مرحله‌ای نرسیده که اثرات آن به‌صورت جامع در بازار مشهود باشد. در زمینه برند ملی نیز ثبت برند ملی و جمعی زعفران یک «باید» قطعی برای موفقیت این محصول در بازارهای جهانی است.
مقدمات ثبت برند در سازمان جهانی مالکیت فکری انجام شده که این اقدام موجب تمایز محصول ایرانی از مشابه‌های تقلبی یا بسته‌بندی‌شده به نام کشورهای دیگر می‌شود. توان افزایش قیمت محصول و سهم ارزش‌افزوده را برای تولیدکنندگان داخلی فراهم آورده، زمینه کنترل بهتری برای خروج قانونی محصول و حمایت از صادرکنندگان رسمی ایجاد و درنهایت هویت ملی و مزیت رقابتی ایران را در بازارهای جهانی تقویت می‌کنند.
اگرچه تولید ایران در سطح وسیع بوده اما ساختارهایی مثل فرآوری، بسته‌بندی، بازاریابی بین‌المللی و سیاستگذاری صادرات همچنان ضعیف هستند. خام‌فروشی گسترده و نبود بسته‌بندی و برند قدرتمند باعث شده سود واقعی نصیب تولیدکننده نشود.
در این زمینه محمد میری دیسفانی، قائم‌مقام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفته است که متوسط صادرات پایین‌تر از ارزش جهانی به دلیل خام‌فروشی یکی از مهم‌ترین مشکلات بوده و تنها راه نجات توسعه زنجیره‌های ارزش، برندینگ و تولید محصولات جانبی است. بر این اساس کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که باید سیاست‌هایی همچون تعیین قیمت منطقه‌ای متناسب با هزینه‌ها و کیفیت، حمایت از صادرکنندگان واقعی، کاهش موانع بانکی، تشویق فرآوری داخل کشور و نظارت شدید بر مسیر خروج محصول به‌صورت قانونی و همچنین توسعه نشان تجاری ملی و صادرات فرآوری‌شده نه صرفا خام در اولویت قرار گیرد.
منبع: ایسنا
