15 - 03 - 2021
کاهش ۱۷ درصدی صادرات
تحریم اقتصادی را میتوان به عنوان ابزاری در دست بازیگران یا سازمانهای بینالمللی به منظور تحت فشار قرار دادن کشورهایی غیرهمسو یا کشورهایی که از نگاه آنها ناقض اصول و قواعد بینالمللی هستند تعریف کرد.. در اکثر تعاریف ارائهشده برای تحریم اقتصادی، ایجاد مکانیسمی برای همسو کردن کشورهای هدف با خواستههای کشورهای اعمالکننده مطرح بوده است. در برخی از مطالعات بیان شده است که تحریم اقتصادی در واقع با هدف سیاسی اعمال میشود به گونهای که کشورهای اعمالکننده از برخی منافع تجاری و اقتصادی خود برای دستیابی به اهداف سیاسی چشمپوشی میکنند. پژوهشگران عموما بین تحریمهای اقتصادی مثبت و منفی تفاوت قائل میشوند. تحریمهای اقتصادی منفی به عنوان ابزار اقتصادی شناختهشده در سیاست خارجی است. این تحریمها با هدف اعمال فشار اقتصادی بر کشورهای هدف تحریم اعمال میشوند. تحریمهای اقتصادی مثبت با هدف گسترش همکاریهای بین کشورها اعمال میشود. در یک چارچوب دیگر تحریم اقتصادی را میتوان از منظر تعداد کشورهای تحریمکننده بررسی کرد. بر این اساس تحریم اقتصادی به دو قسمت تحریمهای یکجانبه و چندجانبه قابل تقسیم است. تحریم اقتصادی را میتوان به چهار نوع تقسیم کرد:
۱- کنترل و محدودسازی تجاری، ۲- معلق ساختن کمکها و حمایتهای تکنولوژیکی، ٣- مصادره اموال و داراییهای کشورهای هدف تحریم، ۴- ممنوعیت لیستی از شرکتهای کشورهای هدف برای تجارت با کشور اعمالکننده.
در عین حال تحریم اقتصادی را از منظر اهداف تحریمها میتوان در سه گروه طبقهبندی کرد: الف- تحریم واردات که در آن واردات یک یا چند کالای کشور هدف از سوی کشور یا کشورهای تحریمکننده محدود و ممنوع میشود و از این طریق تقاضا برای تولیدات کشور هدف محدود میشود. چنین اقداماتی به دنبال محدود کردن توان کشور هدف برای به دست آوردن درآمدهای ارزی و در نهایت قابلیت آنها برای تامین کالاهای مورد نیاز، اعمال میشود. یکی از نقاط ضعف این نوع از تحریمها این است که کشور هدف میتواند با یافتن بازارهایی جایگزین برای محصولات خود یا فروش آنها به کشور ثالث از سد این تحریمها عبور کند. ب- تحریم صادرات که در آن صادرات کالاهایی خاص به کشور هدف از سوی کشورهای تحریمکننده ممنوع و محدود میشود که از معمولترین نوع تحریمها محسوب میشود. ج- تحریم مالی که در آن وامدهی و سرمایهگذاری در کشور هدف محدود میشود. این نوع تحریمها میتوانند به محدود ساختن پرداختهای بینالمللی کشور هدف و محدود ساختن قدرت فرار و گریز از اثرات تحریم اعمال شده منجر شوند.
مطالعات متعددی در ارتباط با آثار تحریمها انجام شده است. در مطالعهای به بررسی تاثیر محدودیتها و موانع تجاری نظیر تحریم اقتصادی از سوی کشورهای غربی بر حجم تجارت ایران با کشورهای عضو سازمان همکاریهای اقتصادی شانگهای پرداخته شده است. این مطالعه بر اساس مدل جاذبه انجام شده و نتایج نشان داده محدودیتهای تجاری نظیر تحریم اقتصادی از سوی کشورهای غربی موجب افزایش معنیداری در حجم تجارت ایران با کشورهای عضو این سازمان شده است.
گزارش دیگری هم به تحلیل تاثیر تحریم اقتصادی بر بخش نفت و سرمایهگذاری در ایران پرداخته و نشان داده که تحریم سه دهه گذشته تاثیر زیادی بر تولید و سرمایهگذاری خصوصا در بخش نفت ایران گذاشته است. در این گزارش فرآیند تحریم اقتصادی ایران و رفتار بازیگران مهم در این فرآیند مورد تحلیل قرار گرفته است.
در تحقیق دیگری نیز به بررسی ابعاد تحریم اقتصادی علیه ایران از سوی کشورها و نهادهای بینالمللی پرداخته و نهایتا نشان داده شده تحریمها از طریق کانالهایی نظیر قرارداد کشتیها، قرارداد بیمه و نهادهای مالی بر کسبوکار در ایران تاثیر معنیداری میگذارد و نهایتا تجارت خارجی ایران را به صورت جدی تحت تاثیر قرار میدهد. گزارش دیگری هم به بررسی اثرات تحریم اقتصادی توسط آمریکا پرداخته و نتایج آن نشان داده که تحریم اقتصادی آمریکا باعث گسترش حجم تجارت کشورهای تحریمشده با کشورهای غیرتحریمکننده شده است. مطالعهای به بررسی تاثیر تحریم اقتصادی آمریکا بر تجارت آمریکا بر اساس مدل جاذبه پرداخته است. وی که یکی از اندیشمندان مطرح در حوزه تحریم اقتصادی است، برای بررسی این تاثیر، تحریمها را در سه طیف تحریمهای ضعیف، متوسط و شدید تقسیمبندی کرده است.
بر همین اساس اتاق بازرگانی تهران در گزارش اخیر خود وضعیت تجارت خارجی ایران را در دوران تحریمها و در ۱۱ ماهه امسال مورد بررسی قرار داده است. مشروح این گزارش در ادامه میآید.
ارزش تجارت کالایی بدون احتساب نفتخام ایران با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا طی ۱۱ ماهه ۱۳۹۹ حدود ۹/۱ میلیارد دلار بوده که نزدیک به سه درصد از کل ارزش تجارت ایران طی ۱۱ ماهه ۱۳۹۹ را تشکیل میدهد و نسبت به مدت زمان مشابه سال ۱۳۹۸، حدود ۴/۹ درصد کاهش یافته است. طی ۱۱ ماهه ۱۳۹۹، حدود ۴/۲ میلیون تن کالا بدون احتساب نفتخام به ارزش ۹۳۳ میلیون دلار (۳ درصد از کل ارزش صادرات کالایی (بدون احتساب نفتخام) به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۹۸، به لحاظ وزنی و ارزشی به ترتیب با کاهش ۱۷ درصدی و چهار درصدی همراه بوده است. واردات کالایی ایران نیز طی مدت یادشده از کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا حدود ۹/۲ میلیون تن به ارزش یک میلیارد دلار بوده (سه درصد از کل ارزش واردات کالایی) که نسبت به ۱۱ ماهه ۱۳۹۸ به لحاظ وزنی افزایش یک درصدی را تجربه کرده و به لحاظ ارزشی حدود ۱۴ درصد کاهش یافته است.
ارزش تجارت کالایی بدون احتساب نفتخام ایران با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا طی ۱۱ ماهه ۱۳۹۹ حدود ۹/۱ میلیارد دلار بوده که نزدیک به سه درصد از کل ارزش تجارت ایران طی ۱۱ ماهه ۱۳۹۹ را تشکیل میدهد و نسبت به مدت زمان مشابه سال ۱۳۹۸، ۴/۹ درصد کاهش یافته است.
طی ۱۱ ماهه ۱۳۹۹ حدود ۴/۲ میلیون تن کالا بدون احتساب نفتخام به ارزش ۹۳۳ میلیون دلار (سه درصد از کل ارزش صادرات کالایی (بدون احتساب نفتخام) به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۹۸، به لحاظ وزنی و ارزشی به ترتیب با کاهش ۱۷ درصدی و چهار درصدی همراه بوده است. طی مدت زمان یادشده صادرات ایران به دو کشور روسیه و ارمنستان از سایر کشورهای این اتحادیه بیشتر بوده است (به ترتیب ۴۴۸ میلیون دلار و ۲۸۴ میلیون دلار) و نسبت به ۱۰ ماهه ۱۳۹۸ به ترتیب افزایش ۱۵ درصدی و کاهش ۲۱ درصدی را تجربه کرده است. طی مدت مورد بررسی، مقدار وزنی صادرات ایران به دو کشور بلاروس و روسیه با افزایش ۲۱ درصدی و ۱۵ درصدی همراه بوده و صادرات ایران به مقصد سایر کشورهای ارمنستان، قرقیزستان و قزاقستان با افت وزنی مواجه شده است. همچنین به جز کشورهای روسیه و بلاروس، صادرات ایران به سایر کشورهای اتحادیه اوراسیا از لحاظ ارزشی با کاهش همراه بوده است. میانگین قیمت صادرات ایران به اوراسیا طی ۱۱ ماهه ۱۳۹۹ برابر با ۳۸۵ دلار در هر تن و میانگین قیمت واردات ایران از این منطقه برابر با ۳۵۶ دلار در هر تن است. بالاترین میانگین قیمت صادراتی ایران به مقصد بلاروس با رقم ۲۹۹۹ دلار در هر تن، قرقیزستان با رقم ۱۷۰۲ دلار در هر تن و به مقصد قزاقستان با رقم ۵۲۳ دلار در هر تن است.
واردات ایران طی ۱۱ ماهه ۱۳۹۹ از کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا حدود ۹/۲ میلیون تن به ارزش یک میلیارد دلار بوده (سه درصد از کل ارزش واردات کالایی) که نسبت به ۱۱ ماهه ۱۳۹۸ به لحاظ وزنی افزایش یک درصدی را تجربه کرده و به لحاظ ارزشی حدود ۱۴ درصد کاهش یافته است. بیشترین میزان واردات ایران طی ۱۱ ماهه ۱۳۹۹ در میان کشورهای اوراسیا از کشور روسیه و به ارزش ۹۵۴ میلیون دلار بوده است این مقدار نسبت به ۱۱ ماهه ۱۳۹۸ حدود هفت درصد کاهش یافته است. اگرچه تراز تجاری ایران طی ۱۱ ماهه ۱۳۹۹ با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا منفی ۸۴ میلیون دلار بوده، اما این مقدار نسبت به ۱۱ ماهه ۱۳۹۸ با بهبود ۱۲۲ میلیون دلاری همراه بوده است. بخشی از این بهبود به دلیل افزایش صادرات و کاهش واردات به طور همزمان (در کشورهای بلاروس و روسیه) و بخشی از آن تنها به دلیل کاهش بیشتر واردات نسبت به صادرات (قرقیزستان، قزاقستان و ارمنستان) بوده است. تراز تجاری ایران طی مدت زمان یادشده با کشورهای ارمنستان و قرقیزستان تضعیف شده است. شایان ذکر است در مبادلات تجاری ایران با پنج عضو اتحادیه اوراسیا طی ۱۰ ماهه ۱۳۹۹، تراز تجاری ایران بیش از سایر کشورها به نفع روسیه بوده (منفی ۵۰۶ میلیون دلار) اگرچه نسبت به ۱۰ ماهه ۱۳۹۸ با بهبود ۱۲۵ میلیون دلاری به نفع ایران هم همراه بوده است.
از کل صادرات ایران به پنج کشور اوراسیا طی ۱۱ ماهه ۱۳۹۹، حدود ۷۴۰ میلیون تن با ارزش ۵۳۳ میلیون دلار به اقلام کشاورزی و غذایی تحت فصول ۱ تا ۲۲ کتاب مقررات صادرات و واردات اختصاص داشته است. سهم این اقلام از کل صادرات غیرنفتی (بدون احتساب نفت خام) ایران به پنج کشور اوراسیا از حیث وزن معادل ۶/۳۰ درصد و از لحاظ ارزشی برابر با ۱/۵۷ درصد است. مقاصد اصلی صادرات کشاورزی و غذایی ایران در بین کشورهای اوراسیا ، سه کشور روسیه با رقم ۳۷۸ میلیون دلار، قزاقستان با رقم ۱۰۰ میلیون دلار و قرقیزستان با رقم ۲۶ میلیون دلار هستند. در میان اقلام کشاورزی و غذایی صادرشده به کشورهای عضو این اتحادیه طی ۱۱ ماهه نخست ۱۳۹۹، میوههای خوراکی با ارزش صادرات ۱۲۱ میلیون دلاری، بیشترین صادرات را در میان گروههای کالایی داشتهاند. مطابق آمارهای گمرک، طی ۱۱ ماهه نخست سال ۱۳۹۹، در میان اقلام صادراتی ایران به اوراسیا، ارزش صادرات «نارنگیها» حدود ۳۸ میلیون دلار بوده که با سهم ۹/۴ درصدی بیشترین سهم از ارزش صادرات ایران به این گروه کشورها را به خود اختصاص داده است. متوسط قیمت صادراتی این محصول به اوراسیا ۴۱۹۰ دلار به ازای هر تن بوده است. پس از این محصول، صادرات «فلفل فرنگی» و «سایر سنگ مرمر، تراورتن، رخام» با سهم ۵/۳ درصد از صادرات بدون فصل ۲۷ (حدود ۲۷ میلیون دلار) و ۹/۲ درصد از صادرات بدون فصل ۲۷ (حدود ۲۳ میلیون دلار) قرار دارند. متوسط قیمت صادراتی این دو محصول طی ۹ماهه نخست ۱۳۹۹ به ترتیب ۶۴۷ دلار به ازای هر تن و ۵۶۵۲ دلار به ازای هر تن است. به طور کلی، در ۹ماهه سال ۱۳۹۹ نزدیک به ۴۰ درصد ارزش صادرات کالا ایران به اوراسیا مربوط به ۲۰ قلم کالاست.
با توجه به آمارهای منتشرشده توسط گمرک، طی ۱۱ماهه نخست سال ۱۳۹۹، در میان اقلام وارداتی ایران از کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، ارزش واردات »سایر مخلوطهای گندم غیر یادشده در جای دیگر» حدود ۲۱۱ میلیون دلار بوده که با سهم ۶/۲۱ درصدی بیشترین سهم از ارزش کل واردات ایران از این گروه کشورها را به خود اختصاص داده است.
متوسط قیمت واردات این محصول از اوراسیا ۲۸۲ دلار به ازای هر تن بوده است. پس از این محصول، واردات «ذرت دامی» و «جو به استثنای بذر» با سهم ۶/۱۶ درصد (حدود ۱۶۲ میلیون دلار) و ۴/۱۲ درصد (حدود ۱۲۱ میلیون دلار) قرار دارند. متوسط قیمت واردات این دو محصول طی ۱۱ماهه نخست ۱۳۹۹ به ترتیب ۲۴۳ دلار به ازای هر تن و ۲۳۷ دلار به ازای هر تن است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد