24 - 07 - 2023
کاهش پویایی اجتماعی
گروه جامعه- آلودگی هوا را شاید بتوان مهمترین معضل محیطزیستی در شهرهای کشور دانست که طی سالیان اخیر پیامدهای گستردهای را نظیر خسارات سلامت شهروندان، کاهش کیفیت زندگی و تعطیلی مدارس، ادارات و کسبوکارها را به همراه داشته است. آلودگی هوا سالانه جان هزاران نفر را در ایران میگیرد. علاوه بر خسارت جانی، میلیاردها تومان خسارت اقتصادی نیز به سیستم بهداشتی و… وارد میکند تا جاییکه خسارتهای اقتصادی ناشی از این مرگومیرها فقط در سال ۱۴۰۰، حدود ۱۱ میلیارد دلار گزارش شده است. بررسیها نشان میدهند که فرسودگی خودروهای داخلی نقش مهمی در آلودگی هوا دارند. بنابر گزارش وزارت بهداشت ایران، از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰، بیش از ۷۶ هزار نفر مرگ منتسب به آلودگی هوا داشتند. البته این آمار تنها به خسارت جانی هوای آلوده بر گرده جامعه است. تعطیلیهای گاهوبیگاه مدارس و ادارات، مهاجرت اجباری و… از دیگر مواردی است که هوای آلوده منجر به آن میشود. کم نیست تعداد روزهایی که شهروندان کلانشهرها به سختی دو، سه متر آنطرفتر از خود را میبینند. گاه حتی مجبور به خانهنشینی هم شدهاند؛ وضعیتی که به گزارش مرکز پژوهشهای مجلس منجر به افسردگی و کاهش پویایی اجتماعی میشود. به طور کلی عوامل ایجاد آلودگی هوا به دو دسته ثابت و متحرک تقسیم میشوند؛ منابع ثابت شامل صنایع، تجاری و خانگی، تبدیل انرژی، پایانههای مسافربری و جایگاههای عرضه سوخت میشود. منابع متحرک نیز همان وسایل نقلیه است که شامل خودروهای شخصی، موتورسیکلتها، اتوبوسهای شرکت واحد و سرویس و خودروهای باری سنگین و سبک را شامل میشود. مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی با عنوان «پویاییشناسی آلودگی هوا» به بررسی عوامل مختلف و سهم هر کدام از آنها پرداخت. براساس این گزارش، درصد آلایندههای گازی از منابع متحرک از ۴۸ درصد در شهر کرج تا ۶۹ درصد در شهر اهواز متغیر است. از نظر آلایندههای گازی، اغلب کلانشهرها به جز کرج و اصفهان، منابع متحرک نقش مهمتری دارند. برای انتشار ذرات معلق در سه کلانشهر تهران، اهواز و تبریز، منابع متحرک نقش مهمتری دارند. در حالیکه در سایر کلانشهرها، منابع ثابت، نقش کلیدی را ایفا میکنند.
در توضیح بیشتر مرکز پژوهشهای مجلس آمده است که یک مدل علی و معلولی توسعه داده شده است. این نوع از مدلها با مشخص کردن روابط علی و معلولی میان متغیرهای مهم، به شناسایی پویاییها و بازخوردهای پیچیده سیستمها میپردازند. با شناسایی این پیچیدگیها، درک اجزای سیستم تسهیلشده و به اثربخشی و کارایی اقدامهای سیاستی و اجرایی افزوده میشود. در نقطه مرکزی این مدل به تولید آلودگی اشاره شده است که طبعا شامل منابع انتشار آلایندههای ثابت و متحرک در کنار آلایندههای طبیعی است. در تحلیل آلایندههای متحرک متغیرهایی نظیر وضعیت اسقاط وسایل نقلیه فرسوده، معاینه فنی، رقابتپذیری تولید وسایل نقلیه در کشور و ترافیک شهری نقش ویژهای ایفا میکنند. در بخش منابع ثابت نیز علاوهبر پایانههای شهری، معادن شن و ماسه و مصرف انرژی در بخش صنعت و خانگی جزو متغیرهای مهم به شمار میروند. در مجموع افزایش کیفیت حکمرانی در مسائل مربوط به ترافیک شهری و حملونقل عمومی و اصلاح الگوی مصرف از جمله راهکارهای اثربخشی شمرده میشوند که به منظور کاهش انتشار آلایندههای هوا در دسترس است. امید است تحلیل پویاییشناسی حاضر از معضل آلودگی هوا بتواند زمینه مناسبی جهت اتخاذ اقدامهای سیاستی و اجرایی بهینه و اثربخش را برای سیاستگذاران و مدیران کشور فراهم کند.
بررسی نقش خودروها
حالا باید به این سوالات پاسخ داد که خودروها (منابع متحرک) هر کدام چقدر به آلودگی هوا دامن میزنند؟ خودروهای فرسوده در این ماجرا چه نقشی ایفا میکنند و در نهایت نقش خودروسازهای داخلی در این چرخه و گرفتن جان انسانها چیست؟ در واقع پاسخ دادن به دو سوال اول میتواند ما را به پاسخ سوال آخر نزدیک کند؛ همچون قطعات پازلی که کنار هم چیده میشوند. دادههای مرکز پژوهشهای مجلس به این سوالات پاسخ میدهد. خودروهای سواری بیشترین نقش را در انتشار ذرات معلق
(۵/PM2 ) با سهمی حدود ۱۶ درصد دارند. پس از خودروهای سواری، موتورسیکلتها بیشترین نقش را دارند؛ با سهمی حدود ۱۴ درصد. اتوبوسها و کامیونها نیز به ترتیب حدود ۱۳ و نیز حدود ۱۰ درصد سهم دارند.
بررسی نقش خودروهای فرسوده
کیفیت خودرو یکی از عوامل اصلی در ایجاد آلودگی از منابع متحرک است که ارتباط مستقیمی با سن خودرو دارد. آمارهای متفاوتی از تعداد وسایل نقلیه فرسوده در کشور ارائه میشود. سال گذشته، تیمور حسینی جانشین پلیس راهور در یک برنامه تلویزیونی گفت که ۱۷ میلیون خودروی فرسوده در کشور داریم. مرکز پژوهشهای مجلس هم تعداد خودروهای در مرز فرسودگی را حدود ۱۰ میلیون و ۴۰۰ هزار گزارش کرد. هر دو آمار بیانگر تعداد بالای خودروهای فرسوده در کشور هستند.
هیات دولت از سال ۱۳۹۳ تصمیم گرفت که به جای گرفتن هرگونه اعطای وجه نقد برای از رده خارج کردن خودروهای فرسوده به گواهی اسقاط روی آورد. این تصمیم منجر به رشد چشمگیر عرضه و تقاضای گواهی اسقاط خودرو شد؛ بهگونهای که آمار اسقاط از ۷۱ هزار گواهی در سال ۹۲ به ۳۷۷ هزار گواهی در سال ۹۳ رسید.
نقش خودروسازهای داخلی
اما این تصمیم هیات دولت فقط برای خودروهای وارداتی بود. مرکز پژوهشهای مجلس در بخش دیگری از گزارش خود نوشت که معافیت خودروسازان داخلی از گواهی اسقاط از یک سو و ممنوعیت واردات خودرو از سوی دیگر به کاهش چشمگیر اسقاط خودرو (۷۰ درصد) در سال ۹۷ منجر شد. روند کاهش اسقاط خودرو در سالهای ۹۸ و ۹۹ ادامه داشت که تعطیلی مراکز اسقاط خودرو را به همراه داشت. در سه سال اخیر بیش از ۸۵ درصد از مراکز اسقاط خودرو تعطیل شدهاند و با ظرفیت اندک باقیمانده خود در حال فعالیت هستند. مرکز پژوهشهای مجلس اخیرا در «بیانیه سیاستی در خصوص صنعت و بازار خودرو» نوشت که برای کاهش خودروهای فرسوده و جلوگیری از بحران اجرای ماده ۱۰ قانون ساماندهی صنعت خودرو ضروری است. طبق ماده این قانون، تولیدکنندگان خودرو موظف هستند که به ازای تولید هر چهار دستگاه خودرو یا موتورسیکلت، گواهی اسقاط معادل آن را از مراکز اسقاط دریافت کنند. توضیحات بالا نشان میدهد که خودروهای داخلی به دو صورت در گرفتن جان ایرانیان نقش دارند؛ تصادفات و آلودگی هوا. براساس گزارشهای رسمی از جمله سازمان پزشک قانونی و اظهارات مقامات دولتی سالانه حدود ۱۷ هزار نفر در تصادفات جادهای جان خود را از دست میدهند. تعداد زیادی نیز دچار معلولیت میشوند. پلیس راهور بارها از کیفیت خودروهای داخلی و نقشی که در تصادفات دارند، انتقاد کرده است، اما به نظر میرسد آمارهای هولناک مرگومیر ناشی از تصادفات و آلودگی هوا چندان به چشم دولت و خودروسازان نمیآید.
پیامدها و واکنش عمومی به کاهش کیفیت هوا
کاهش کیفیت هوا میتواند آثار منفی روی اقتصاد داشته باشد یا حداقل مشکلات این حوزه را تشدید کند. وضعیت اقتصادی نامطلوب اگرچه ممکن است تا حدودی استفاده از خودروهای شخصی را به دلیل افزایش هزینهها کاهش دهد، ولی از طرف دیگر موجب کاهش کیفیت نگهداری و سرویس آنها نیز شده و میتواند میزان انتشار آلایندهها را افزایش دهد. از دیگر نتایج افت شرایط اقتصادی کاهش اختصاص منابع به حملونقل عمومی است که در نتیجه نوسازی و بازسازی آنها را دچار چالش کرده و این اتفاق موجب کاهش کیفیت وسایل نقلیه عمومی و در نتیجه افزایش انتشار آلودگی از این بخش میشود. از طرف دیگر افت شرایط اقتصادی افزایش انگیزه اصلاح الگوی مصرف را به همراه دارد که به استفاده بهینهتر منابع و ارتقای فرآیندها و تکنولوژیهای استفادهکننده و همچنین افزایش کیفیت سوخت میانجامد.
ارتباط میان کیفیت حکمرانی
و آلودگی هوا
در بخشی از گزارش مرکز پژوهشهای مجلس اشارهای به ارتباط میان کیفیت حکمرانی و آلودگی هوا شده است. به بیان اینکه افزایش کیفیت حکمرانی در مسائل مربوط به ترافیک و حملونقل ازجمله راهکارهای اثربخشی شمرده میشود که به منظور کاهش انتشار آلایندههای هوا در دسترس است. افزایش کیفیت حکمرانی میتواند به شکلهای مختلف مانند غیرحضوری شدن خدمات، واقعیسازی قیمت سوخت و ارتقای برنامهریزی حملونقل شهری فرصت بروز پیدا کند. همه این عوامل در کنار یکدیگر موجب کاهش تمایل و نیاز به سفرهای درونشهری یا حداقل افزایش جذابیت استفاده از حملونقل عمومی میشود که با کاهش ترافیک به کاهش انتشار آلایندههای هوا میانجامد. افزایش کیفیت حکمرانی همچنین میتواند به اتخاذ ا تسریع در پیادهسازی و کیفیت سیاستها منجر شود. به عنوان مثال در پیش گرفتن راهکارهایی مانند ارائه مشوقها و در نظر گرفتن جرائم انتشار آلایندهها میتواند به کاهش استفاده از خودروهای شخصی و همچنین افزایش انگیزه اصلاح الگوی مصرف منجر شود. از طرف دیگر وضع قوانین و تدوین برنامههای جامع مدیریت هوا و اجرای کارآمد آن و همچنین وضع تعرفههای گمرکی و تخصیص اثربخش منابع مالی به منظور نوسازی و بازسازی ناوگان حملونقل عمومی ازجمله نتایج بهبود کیفیت حکمرانی در موضوع کیفیت هوا است. بهطور کلی افزایش کیفیت حکمرانی میتواند به اتخاذ راهکارهای اثربخش برای کنترل آلودگی هوا منجر شود.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد