کاهش سهم صادرات صنایع غذایی
رسول قملاقی، عضو هیات مدیره فدراسیون صنایع غذایی و کشاورزی
بازار صنایع غذایی ایران باوجود برخورداری از ظرفیت‌های فراوان و کیفیت چشمگیر تولیدات این صنعت متاسفانه سهم خود را در بازارهای صادراتی بین‌المللی به‌خصوص بازار مصرف کشورهای همسایه تا حدی زیادی از دست داده است. این صنعت با چالش‌های گوناگونی مواجه است که به دلیل تنش‌های اقتصادی، اجتماعی و ساختاری ناشی از تحریم‌ها و نوسانات بازار ایجاد شده‌اند. در بازار داخلی با وجود چالش‌هایی مانند تحریم، نوسانات قیمت مواد اولیه و… سود تولیدکنندگان به کمترین حد خود تنزل یافته و باعث شده تا بنگاه‌های تولید شرایط سختی را سپری کنند و به ورشکستگی نزدیک می‌شوند.
متاسفانه این حقیقت تلخ که تحریم‌ها باعث شده تا صنعت غذایی کشور نیمی از توان تولید خود را از دست بدهد حقیقت غیرقابل کتمانی است. صنعت غذایی کشور در بسیاری از موارد وابسته به واردات است. مشکلات تجاری و تحریم‌های بین‌المللی تاثیرات منفی زیادی بر تامین مواد اولیه خارجی دارند که معضلاتی از قبیل کمبود و افزایش قیمت مواد اولیه وارداتی و بسته‌بندی را در پی دارند.
در حقیقت نوسات ارزی و تورم نیز پررنگ‌ترین مانع تولید در این صنعت است، نوسانات ارزی باعث می‌شود تا تولیدکننده در مدت کوتاهی با افزایش قیمت چندین برابری مواد اولیه وارداتی و تجهیزات تولید روبه‌رو شود. این معضلات در کنار مسائلی از قبیل تورم و افزایش هزینه‌های تولید از جمله دستمزد، انرژی و مواد اولیه باعث افزایش قیمت تمام شده کالاها و زیان تولیدکنندگان می‌شود.
از سوی دیگر این معضلات، قوانین و مقررات پیچیده و عدم حمایت کافی دولت از بخشخصوصی هستند که سبب شدند این بخش در زمینه صادرات و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی ناکام بماند. ما در ایران با تغییر مداوم سیاست‌های دولتی مواجه هستیم و دولت با قیمت‌گذاری‌های دولتی اختلالات فراوانی در روند تولید و تجارت این صنعت ایجاد می‌کند. با توجه به محرومیت و انزوای ایران در بازارهای جهانی صادرکنندگان ایرانی نتوانسته‌اند استراتژی‌های بازاریابی مدرن و رقابتی را به درستی در پیش بگیرند. در دنیای امروز، استفاده از دیجیتال مارکتینگ، تبلیغات آنلاین، شبکه‌های اجتماعی، تبلیغات هدفمند در بازارهای جهانی بسیار حیاتی است اما بسیاری از تولیدکنندگان عزیز ما به این نکنه مهم توجه کافی ندارند. برای موفقیت در بازارهای بین‌المللی لازم است که صادرکنندگان تحقیقات بازار دقیقی انجام دهند تا بتوانند محصولاتی را که مطابق با خواسته‌های مصرف‌کنندگان خارجی است، به طور موثر وارد بازار کنند. این کمبود تحقیقات بازار به معنای از دست دادن فرصت‌های طلایی است.
ما در ایران به‌دلیل شرایط سیاسی و تحریم‌ها قادر به امضای توافقنامه‌های تجاری با بسیاری از کشورهای پیشرفته و بازارهای بزرگ نیستیم. این در حالی است که کشورهای دیگر با استفاده از چنین توافقنامه‌هایی می‌توانند تعرفه‌های صادراتی را کاهش دهند و شرایط تجاری خود را برای شرکت‌های صادرکننده‌شان تسهیل کنند که همین امر سبب دور ماندن ایران از رقابت در این بخش است.
بحران آب بر سر راه صنعت غذایی
متاسفانه ما در ایران با بحران کم‌آبی و تغییرات اقلیمی روبه‌رو هستیم که بر تامین منابع کشاورزی و تولید مواد غذایی تاثیر بسزایی می‌گذارد.
کاهش کیفی و کمی محصولات کشاورزی در کشور به طور مستقیم سبب افت تولیدات کارخانه‌ها می‌شود که هم امنیت غذایی داخلی را تهدید می‌کند و هم سبب از دست دادن بازارهای بین‌المللی می‌شود.
برای کمرنگ کردن تاثیرات این بحران نیاز به اصلاحات ساختاری، تغییر روش‌های آبیاری و تجدیدنظر در انتخاب نوع گیاهان مناسب کاشت و مهندسی و برنامه‌ریزی و افزایش سرمایه‌گذاری برای بهبود تجهیزات این بخش است. بنا به نظر کارشناسان پیش‌بینی می‌شود که روند کم‌آبی در سال‌های آینده شدت بگیرد و این امر نیازمند برنامه‌ریزی و ایجاد تغییرات اساسی در یگان کشاورزی کشور است تا توان مقابله با تهدیدات حاصل از خشکسالی ایجاد شود. اگر این تغییرات به موقع صورت بگیرد هم امنیت غذایی کشور حفظ می‌شود و هم سبب تثبیت موقعیت ما در بازارهای جهانی خواهد شد.
یکی دیگر از مشکلات بزرگ این صنعت در ایران، سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری و دادن یارانه‌های غیرهدفمند است که بر برخی محصولات کشاورزی اعمال می‌شود که نتیجه آن کاهش انگیزه تولیدکننده و پایین رفتن نرخ بهره‌وری است.
به‌عنوان مثال، در مورد محصولات کشاورزی که نرخ تضمینی آن از سوی دولت تعیین می‌شود، می‌تواند منجر به تولید محصولات با هزینه بالا و در نتیجه رقابت‌ناپذیری در بازارهای جهانی شود. دخالت‌های بیش از حد دولت، محدودیت‌های بخشخصوصی و آیین‌نامه‌های ناگهانی می‌تواند به آسیب دیدن صنعت کشاورزی و غذایی ایران در برابر بحران‌های اقتصادی، سیاسی و تجاری منجر شود. این مساله کاهش بهره‌وری، افزایش هزینه‌های تولید، محدودیت‌های صادراتی و در نتیجه کاهش رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی را به دنبال دارد. برای حل این مشکلات نیاز است که دولت سیاست‌های حمایتی و تسهیلگر را طراحی کرده و همکاری بیشتری با بخشخصوصی داشته باشد تا این صنعت بتواند در برابر چالش‌ها مقاوم‌تر شود و جانی دوباره به این صنعت مهم و حیاتی ببخشد.
صنعت غذایی در ایران برای مقابله با بحران‌های اقتصادی، سیاسی و تجاری، صنعت کشاورزی و غذایی ایران نیاز به محیطی با ثبات، شفافیت و هم‌افزایی میان بخش خصوصی و دولت دارد. کاهش دخالت‌های بی‌مورد، تسهیل فرآیندهای تجاری، حمایت از تولید داخلی و برقراری ارتباطات موثر با کشورهای هدف صادراتی می‌تواند این صنعت را به اوج و شکوفایی برساند. در کنار این اقدامات داخلی توجه سیاست‌های خارجی و تقویت روابط تجاری با سایر کشورها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
برای بهبود وضعیت صادرات و دسترسی به بازارهای جهانی ایران باید به طور موثر به رفع تحریم‌ها و کاهش موانع تجاری بپردازد. این موضوع نیازمند دیپلماسی اقتصادی فعال و استفاده از ظرفیت‌های سازمان‌های بین‌المللی، مذاکرات تجاری و انعقاد توافقات دوجانبه است. همچنین، ایجاد زیرساخت‌های تجاری برای سهولت در مبادلات و صادرات محصولات غذایی می‌تواند به گسترش بازارهای هدف کمک کند. خاطرنشان می‌کنم که تمرکز بر توسعه برند ملی و معرفی محصولات ایرانی با استانداردهای جهانی می‌تواند ایران را به یکی از صادرکنندگان برجسته در بازارهای جهانی تبدیل کند و اقتصاد کشور را به سوی رشد و توسعه ببرد.
