14 - 04 - 2021
چشم انداز معیشتی سالمندان
سازمان برنامه و بودجه کشور «سند ملی سالمندان کشور» را منتشر کرد. رویکرد اصلی این سند پرداختن به پدیده سالمندی است که به عنوان یک فرصت و ظرفیت برای جامعه در نظر گرفته شده است. در این سند آمده است که در دوران سالمندی، انسانی که از کوران زندگی بیرون آمده تبدیل به انسانی باتجربهتر، حرفهایتر، عاقلتر، فهیمتر و کاملتر میشود. به بیانی دیگر سالمند، به سرمایه و پشتیبان بزرگی برای خود، خانواده و جامعه تبدیل میشود و حالا نوبت ماست که به عنوان مدیران، مسوولان، کارشناسان جامعه، فرزندان و… از این سرمایههای فرزانه استفاده کنیم و بهرهمند شویم.
تمهیدات مختلفی برای سالمندان در اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران اندیشیده شده است و در چشمانداز آینده، ما به دنبال جامعهای با نگاه مثبت و بر اساس اهمیت دادن، برابری، استقلال، مشارکت، حمایت، امنیت و سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی سالمندان هستیم. در واقع سالمندی سالم، فعال و توام با منزلت همیشگی را برای سالمندان در نظر داریم.
اگرچه در سالهای اخیر، نظام سلامت و نظام تامین اجتماعی توانسته است با استفاده از راهبرد مراقبتهای بهداشتی اولیه و راهبردهای حوزه رفاه اجتماعی به پیشرفتهای چشمگیری در سطح کلی سلامت و رفاه مردم و بالا رفتن شاخصهای مربوط به آن برسد، اما همچنان یکی از مهمترین دغدغههای سیاستگذاران، برقراری عدالت در تامین سلامت و رفاه اجتماعی حوزه سالمندان است، مطابق آمار، جمعیت سالمندان ایرانی، با سرعتی بیشتر از سرعت رشد آسیا و دنیا، در حال افزایش است. اگرچه افزایش جمعیت سالمندان فرصت بسیار مناسبی برای جامعه ما است، زیرا جامعه تعداد بیشتری افراد باتجربه و خردمند را خواهد داشت، که دستاوردی مثبت برای کشور است، ولی از سوی دیگر، با وجود اینکه فرآیند سالمندی، مستقیما منجر به بیماری نمیشود، اما در افراد سالمند معمولا در اثر گذشت زمان و سبک زندگی نادرست در این دوران، خطر ابتلا به انواع بیماریها و مرگ و میر افزایش مییابد.
بنابراین لازم است که با همکاری بینبخشی و برنامهریزی مناسب برای مشارکت، سلامت، استقلال و توانمندسازی سالمندان در سالهای باقیمانده عمر، برای ایجاد فرصت برابر با سایر گروههای سنی، تلاش کنیم؛ در غیر این صورت سالخوردگی جمعیت به تهدیدی جدی برای کشور تبدیل خواهد شد.
خوشبختانه پس از مدتها تلاش فراوان مدیران، سیاستگذاران، متخصصان و کارشناسان بخشهای مختلف، سند ملی سالمندان کشور برای اولین بار تهیه شد. این سند، با هدف پاسخ هماهنگ به چالشها و فرصتهای ناشی از سالخوردگی جمعیت ایران، برای رسیدن به بهترین نتیجه، برای همه ایرانیان، تهیه شده است و به عنوان چارچوبی برای هدایت سیاستگذاریها، برنامهها و فعالیتهای آینده در امور سالمندان کشور، شامل شش هدف اصلی ارتقای سطح فرهنگی جامعه در خصوص پدیده سالمندی، توانمندی سالمندان، حفظ و ارتقای سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی سالمندان، تقویت حمایتهای اجتماعی برای ارتقای سرمایه اجتماعی، توسعه زیرساختهای موردنیاز در امور سالمندی و همچنین تامین منابع مالی پایدار برای نظام حمایتی از سالمندان است.
وضعیت سالمندان در ایران
حسب گزارشهای مرکز آمار ایران جمعیت سالمند در ایران از ۰۴۲/۶۳۸/۱ نفر در سال ۱۳۴۵ به ۰۹۱/۴۱۴/۷ نفر در سال ۱۳۹۵ رسیده است که از این تعداد در سال ۹۵، ۴۰۵/۶۵۸/۳ نفر (۳۴/۴۹ درصد) سالمند مرد و ۶۸۶/۷۵۵/۳ نفر (۶۶/۵۰ درصد) سالمند زن هستند. در سال ۱۳۹۵، تعداد سالمندان در نقاط شهری، ۷۱۱/۳۶۵/۵ نفر (۳۷/۷۲ درصد) و در نقاط روستایی ۶۷۹/۰۴۳/۲ نفر (۵۶/۲۷ درصد) و ۹۱۵/۲ نفر (۰۶/۰ درصد) سالمند غیرساکن هستند.
از سالهای ۱۳۶۵ به بعد، جمعیت ۶۰ ساله و بیشتر، افزایش یافته که از دلایل آن میتوان به افزایش سطح بهداشت عمومی و تغییرات اساسی در نگرش و سبک زندگی افراد، همزمان با کاهش درصد سطح باروری و افزایش امید به زندگی اشاره کرد. بعد از جنگ جهانی دوم با انجام واکسیناسیونهای گسترده، توجه به بهداشت کودکان در مدارس، تلاش برای ریشهکنی برخی بیماریها و نیز درمان انواعی از بیماریها مانند سل، مالاریا و… شانس زنده ماندن برای بسیاری از افراد جامعه افزایش یافت. روند افزایش امید به زندگی گویای افزایش شانس زنده ماندن آحاد جمعیت و در نتیجه فزونی سالمندان کشور است. امید به زندگی در بدو تولد در سال ۱۳۵۵ از ۵۷ سال به بیش از ۷۰ سال در سال ۱۳۹۵ رسیده است.
همانگونه که در نمودار یک مشاهده میشود، درصد جمعیت سالمندی کشور طی ۴۰ سال از ۲/۵ به ۲۸/۹ درصد رسیده است. متوسط رشد سالانه جمعیت سالمندی بین سالهای ۱۳۹۵- ۱۳۸۵ حدود ۷۷/۳ درصد است که این سهم هنوز نیز پایینتر از سهم جهانی است.
بر اساس پیشبینی مرکز آمار با فرض ثابت بودن نرخ باروری، جمعیت ۶۰ ساله و بیشتر در سال ۱۴۱۰ به حدود ۱۳ میلیون نفر میرسد. این ارقام کاملا مستقل از هر افزایش یا کاهشی است که در سطح باروری ایران رخ دهد و بنابراین برنامهها، باید جامعه را برای چنین جمعیتی آماده کنند و افق این برنامهها باید سال ۱۴۲۸ (۲۰۵۰ میلادی) باشد. در ایران، سهم جمعیت ۶۰ ساله و بیشتر که ساکن در مناطق شهری هستند، از مناطق روستایی بیشتر است. همچنین طی سالهای ۱۳۸۵-۱۳۴۵، سهم سالمندان مرد بیشتر از سالمندان زن بوده است ولی از سال ۱۳۹۰ به بعد سهم سالمندان زن بیشتر از سالمندان مرد شده است و سالمندی الگوی زنانه پیدا کرده است.
بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵، بیشترین درصد جمعیت سالمندی، مربوط به استان گیلان با ۲۵/۱۳ درصد و بعد از آن استانهای مازندران با ۴۱/۱۱ درصد و مرکزی با ۸۹/۱۰ درصد است و کمترین درصد جمعیت ۶۰ ساله و بیشتر مربوط به استان سیستان و بلوچستان با رقم ۸۹/۴ درصد و بعد از آن استان هرمزگان با ۰۵/۶ درصد است.
به بیان دیگر همانطور که در اواخر دهه ۱۳۶۰ و دهه ۱۳۷۰ نیازهای خاص گروه سنی کودک و نوجوان (تغذیه، امینسازی، بهداشت و مدرسه) وجه غالب را در برنامهریزی کلان کشور داشته و در دهه ۱۳۸۰ نیز این جایگاه به نیازهای خاص جوانان (ازدواج، مسکن و شغل) اختصاص یافته است، برنامهریزی برای دو دهه آینده باید بر نیازهای خاص سالمندان و سالخوردگان متمرکز شود.
ترکیب جنسی سالمندان
روند تغییرات نسبت جنسی سالمندان طی سالهای ۱۳۹۵-۱۳۵۵ نشان میدهد که نسبت جنسی این گروه تا سال ۱۳۸۵ بیشتر از ۱۰۰ بوده است و از سال ۱۳۹۰ به بعد به زیر صد رسیده و در حال کاهش است. لازم به ذکر است که در سال ۱۳۹۵، با وجود اینکه نسبت جنسی سالمندان ۴/۹۷ بوده است، ولی هنوز استانهای کهگیلویهوبویراحمد ۹۵/۱۰۷، سیستان و بلوچستان ۵/۱۰۶، ایلام ۴/۱۰۴ و البرز ۷۷/۱۰۱، از نسبت جنسی سالمندان بالای ۱۰۰ برخوردار هستند.
با توجه به این آمار، امید به زندگی در مردان کمتر از زنان است و سهم زنان از جمعیت سالمند کشور افزایش یافته است. افزایش امید به زندگی و افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار از عواملی هستند که در بروز هر چه بیشتر زنانه شدن سالمندی موثرند. درصد تنهایی زنان سالمند در مقایسه با مردان، بیشتر است و این بیشتر بودن، واگذاری بیشتر آنان را به مراکز نگهداری سالمندان در پی دارد. در توجه به مشکلات سالمندی با حجم انبوهی از مشکلات زنان سالمند نسبت به مردان مواجه میشویم. وضعیت اقتصادی زنان نسبت به مردان، میزان دریافتی حقوق بازنشستگی، سپردهها، دارایی و عوایدی که نصیبشان میشود، نسبت به مردان در درجه پایینتری قرار دارد. بیماریهای شایع در میان زنان و مردان چون پوکی استخوان به دلیل تفاوت در فیزیولوژی زنان و مردان، در زنان بیشتر دیده میشود که بالطبع، شکستگیهای استخوانی و انواع معلولیت را به همراه دارد. شکستگیهایی که به دنبال از دست دادن تعادل و سقوط در خانه یا در محیط بیرون از اتاق خانه اتفاق میافتد. همچنین بروز بیماریهای نوپدیدی چون آلزایمر بر ابعاد مشکلات سالمندان و خانوادهها و مراقبان آنان میافزاید.
وضعیت تاهل: براساس سرشماری سال ۱۳۹۵، ۹/۰ درصد از سالمندان (۲۳/۳۷ درصد مرد و ۷۷/۶۲ درصد زن) هرگز ازدواج نکردهاند. ۰۸۵/۳۶۶/۵ نفر (۳۸/۷۲ درصد) از سالمندان (۲/۶۲ درصد مرد و ۸/۳۷ درصد زن) متاهل هستند. همچنین ۹۲۰/۹۷۰/۱ نفر (۶/۲۶ درصد) از سالمندان (۸/۱۴ درصد مرد و ۲/۸۵ درصد زن) در حال حاضر بدون همسر اعلام شدهاند. بدیهی است که عوامل ذیل باعث این تفاوتها میشود:
بیشتر بودن طول عمر زنان نسبت به مردان، بیشتر بودن احتمال ازدواج در مردانی که همسر خود را از دست دادهاند نسبت به زنان مشابه.
وضعیت شهرنشینی: براساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵، ۷۱۱/۳۶۵/۵ نفر (۳۷/۷۲ درصد) از سالمندان کشور در مناطق شهری زندگی میکنند. مطابق بررسیها طی ۴۰ سال، جمعیت سالمند شهری از ۵۶/۳۶ درصد به ۳۷/۷۲ درصد افزایش یافته است.
وضعیت سواد: درصد باسوادی سالمندان طی ۴۰ سال از ۹/۱۲ درصد به ۳۹/۴۶ درصد افزایش یافته است. این میزان افزایش در سالمندان مرد بیشتر از زنان است (۱۵/۵۹ درصد مرد و ۹۶/۳۳ درصد زن)
وضعیت رفاهی
بر اساس آمارها وضعیت پوششدهی حمایتی و بیمهای سالمندان کشور تا سال ۱۳۹۸ به قرار ذیل است:
افراد سالمند تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) تا پایان سال ۱۳۹۸ بیش از ۰۰۰/۷۰۰/۱ نفر
افراد سالمند تحت پوشش سازمان بهزیستی تا پایان سال ۱۳۹۸ بیش از ۰۰۰/۳۴۶ نفر
افراد تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی، بازنشستگی کشوری و لشکری تا پایان سال ۱۳۹۸ بیش از ۰۰۰/۲۰۰/۳ نفر
روشن است که همسران بازنشستگان یاد شده نیز اغلب جزو سالمندانی هستند که از این حمایتها برخوردارند. پوشش بیمههای درمانی و اجتماعی در کشور ما، بیشتر تابع وضع شغلی افراد است و در مورد بیمههای حمایتی و نیمهحمایتی نیز اقشار معینی از جامعه زیر پوشش قرار گرفتهاند. بر این مبنا سالمندان به عنوان سالمند زیر پوشش هیچیک از سازمانهای بیمهای نیستند مگر آنکه به عنوان شاغل، بازنشسته، نیازمند، معلول، روستایی یا… بیمه شده باشند. به عنوان مثال، کلیه بازنشستگان و ازکارافتادگان زیر پوشش صندوقهای بازنشستگی (که بخش عمده آنها و همینطور همسرانشان سالمند هستند از مزایای مستمری و بیمه درمانی برخوردار هستند. همچنین تمامی روستاییان و عشایر از مزایای بیمه درمانی رایگان برخوردارند که این امتیاز سالمندان روستایی را نیز شامل میشود. طبق برآورد مرکز آمار ایران در سال ۱۳۶۸، جمعیت ۶۰ ساله و بیشتر ۰۰۰/۲۰۰/۸ نفر هستند که از این تعداد، بیش از ۶۰ درصدی مستمریبگیر سازمانها و صندوقهای بیمهای و حمایتی هستند.
البته حمایتهای یادشده در بسیاری از موارد کامل نبود و بخش مهمی از نیازهای سالمندان مانند مراقبت در منزل، مراقبت و نگهداری (آسایشگاهی، مراقبت روزانه، تحت حاد) خدمات توانبخشی (کاردرمانی، شنواییشناسی، ارتوپد فنی، تهیه وسایل کمک توانبخشی) را پوشش نمیدهند.
وضعیت اشتغال: حدود ۲۲ درصد کل سالمندان ۶۰ساله و بیشتر کشور در یکی از مشاغل فهرستشده در سرشماری سال ۱۳۹۰ فعالیت داشتهاند. در همین سال میزان مشارکت سالمندان شهرنشین ایران در نیروی کار، که اساسا شامل مردان است تا زنان، به کمتر از ۱۶ درصد میرسد، که در مقایسه با سالمندان روستایی با میزان مشارکت حدود ۳۷ درصد پایین است. بررسی نرخ مشارکت نیروی کار سالمندان کشور در سال ۱۳۹۵ نشان میدهد حدود ۲/۱۸ درصد کل سالمندان ۶۰ساله و بیشتر کشور از نظر اقتصادی فعال هستند. این نرخ در مناطق روستایی بیشتر از مناطق شهری است. نکته مهم این است که در جریان تغییرات اجتماعی – اقتصادی ۳۵ سال گذشته میزان فعالیت روند نزولی داشته است. انتظار میرود با کاهش درجه توسعهیافتگی مناطق، میزان مشارکت اقتصادی مردان و حتی زنان سالمند، افزایش یابد. (سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران)
ترتیبات زندگی: طبق نمودار ۲ در سال ۱۳۸۸ در ایران، ۸/۴۶ درصد مردان و ۴/۲۱ درصد زنان سالمند با همسر و فرزندان مجرد خود، ۸/۵ درصد مردان و ۵/۲۰ درصد زنان سالمند، تنها زندگی میکنند. بر اساس گزارش سازمان بهزیستی کشور در سال ۱۳۹۸ تنها، عده بسیار کمی از سالمندان ۶۴۵/۲۷ نفر در خانههای سالمندان به سر میبرند.
وضعیت مسکن
در سال ۱۳۹۰، ۹/۷۵ درصد از خانوارهای دارای فرد سالمند، مالک واحد مسکونی خود بودهاند. این در حالی است که ۳/۱۱ درصد از خانوارهای دارای فرد سالمند در واحد مسکونی استیجاری و ۷۷/۶ درصد از آنان مالک بنا هستند. در مناطق روستایی درصد خانوارهای دارای فرد سالمند، که صاحب واحد مسکونی هستند بیشتر از مناطق شهری است (۰۸/۸۹ درصد در مناطق روستایی و ۷۲/۶۸ درصد در مناطق شهری). همچنین حدود ۵۱/۲ درصد از خانوارهای دارای فرد سالمند ساکن در مناطق روستایی و حدود ۳/۱۵ درصد ساکن در مناطق شهری مستاجر بودهاند. نتایج بررسی در سالهای ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰، نشان میدهد که درصد خانوارهای دارای فرد سالمند که مالک واحد مسکونی خود هستند، روند کاهشی داشته، به طوری که از ۲۱/۸۲ درصد در سال ۱۳۸۵ به ۰۹/۷۵ درصد در سال ۱۳۹۰ رسیده است. در مقابل در سالهای اخیر با توجه به تورمی که در بخش مسکن به وجود آمده، نسبت خانوارهای دارای واحد مسکونی استیجاری روند افزایشی داشته است.
رضایت از زندگی: از سالمندان سوال شده است که: «آیا از زندگی خود رضایت دارید؟» ۷/۸۱ درصد اظهار کردهاند که از زندگی خود به طور کلی رضایت دارند و ۳/۱۸ درصد نیز عنوان کردهاند که از زندگی خود رضایت ندارند (پیمایش سیمای سلامت)، که این مورد همانا منطبق با احساس خوب بودن است.
نهادهای پوششدهنده خدمات سالمندی
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی: وزارت رفاه به عنوان متولی اصلی نظام تامین اجتماعی کشور ماموریت ارائه خدمات بیمهای و حمایتی به کلیه اقشار جامعه از جمله سالمندان را به عهده دارد. بخش عمده سازمانها و نهادهای خدمتدهنده به سالمندان، زیرمجموعه این وزارتخانه و یا به نحوی مرتبط با آن هستند. در این بخش، به مهمترین وظایف قانونی این سازمانها و نهادها در ارتباط با سالمندان اشاره میشود. سازمان بهزیستی کشور: سازمان بهزیستی کشور به موجب قانون لایحه قانونی تشکیل سازمان بهزیستی کشور در کنار سایر وظایف خود، مسوولیت نگهداری از سالمندان نیازمند را به عهده دارد. این سازمان، خدمات خود به سالمندان را در قالب موارد ذیل ارائه میدهد:
۱- مراکز نگهداری از سالمندان: سازمان بهزیستی از طریق ارائه مجوز، اعطای یارانه و نظارت بر این بخش، به سالمندان ارائه خدمت مینماید. بر اساس دستورالعملی که این سازمان تصویب و ابلاغ کرده، مرکز توانبخشی، مراقبتی و نگهداری شبانهروزی سالمندان به مکانی گفته میشود که توسط شخص حقیقی یا حقوقی با کسب مجوز از سازمان بهزیستی کشور تاسیس شده و تحت نظارت و مطابق دستورالعملهای این سازمان به سالمندان واجد شرایط به طور شبانهروزی، خدمات توانبخشی- مراقبتی ارائه میشود. این خدمات شامل اقدامات پزشکی و پرستاری، خدمات توانبخشی پزشکی (توان پزشکی)، توانبخشی اجتماعی، توانبخشی حرفهای، توانبخشی آموزشی به منظور انجام فعالیتهای روزمره زندگی و برنامههای اوقات فراغت است. این مراکز از بدو تاسیس سازمان بهزیستی یکی از مراکز همراه سازمان بودهاند و تمامی خدمات آنها (مراقبت، نگهداری، توانبخشی، پزشکی) در قالب مراکز دولتی ارائه میشود. این مراکز از اواخر نیمه دوم دهه ۶۰ به بخش غیردولتی واگذار شد.
همچنین سازمان بهزیستی برای ارائه خدمات آموزشی و توانبخشی به سالمندان نسبت به راهاندازی مراکز روزانه آموزشی توانبخشی، با همکاری بخش غیردولتی اقدام میکند. هدف از اجرای این برنامه رساندن گروه هدف به حداکثر سطح استقلال و عملکرد است، در این مراکز علاوه بر ارائه خدمات توانبخشی، آموزشهای مورد نیاز به سالمندان با هدف حفظ و بازتوانی تقویت سطح بهینه از رفاه جسمانی، روانی و اجتماعی ارائه میشود.
در مراکز روزانه توانبخشی سالمندان، فرد به مرکز مراجعه میکند و از بسته خدمات تخصصی برخوردار میشود و خانواده وی نیز از آموزشهای لازم بهرهمند خواهند شد. متخصصان مرکز به صورت تیمی نسبت به ارزیابی هدفگذاری فردی، طراحی برنامه درمانی و توانبخشی و اجرای آن، برای خدمتگیرندگان مراکز اقدام میکنند. در این مراکز، تجهیزات کامل توانبخشی موجود بوده و فضا برای دسترسی گروه هدف به خدمات مناسبسازی شده است. سازمان بهزیستی به صورت مستمر نسبت به نظارت بر فضای کارکنان و خدمات مراکز با استفاده از چکلیستهای ارزشیابی اقدام میکند و بر اساس درجه ارزشیابی مراکز، هر فرد خدمتگیرنده نیازمندی یارانه دریافت میکنند، یارانه مزبور متناسب با قیمت تمامشده خدمات بوده و بخشی از هزینهها را نیز فرد و یا خانواده تقبل میکند. نظارت بر فعالیت این مراکز برعهده سازمان بهزیستی است. در سال ۱۳۹۸، ۶۴۵/۲۷ نفر سالمند از این خدمات، بهرهمند شدهاند.
۲- برنامههای آموزشی: این برنامهها در قالب برگزاری همایشها، سمینارها، کارگاههای آموزشی، طرحها، تهیه کتاب، بروشور و بستههای آموزشی جهت آموزش مسوولان مراکز کارشناسان، کادر خدمتدهنده به سالمندان، میانسالان و خانواده سالمندان ارائه میشود.
۳- انجام تحقیقات در زمینه سالمندان: به منظور شناسایی بهتر جامعه هدف و نیازهای آنها و ارائه پروتکلهای لازم در این راستا.
۴- توانمندسازی سالمندان شهری و روستایی: از طریق آموزش شیوه زندگی سالم در تمامی ابعاد در جهت سازگارسازی سالمند با دوران سالمندی و دستیابی سالمند به یک زندگی سالم و موفق.
۵- مناسبسازی محیط شهری و مسکونی معلولان و سالمندان.
۶- بیمه مکمل سالمندان معلول و نیازمند تحت پوشش سازمان بهزیستی که دارای دفترچه بیمه پایه باشند.
۷- ارائه خدمات اجتماعی به خدمتگیرندگان تحت پوشش: این خدمات شامل کمکهای مستمر و غیرمستمر به خانوادههای خدمتگیرندگان است. بر اساس آمار سازمان بهزیستی کشور در سال ۱۳۹۸ از بین ۰۰۰/۳۴۶ نفر از سالمندان تحت پوشش این سازمان، ۴۶۹/۱۴۵ نفر مستمریبگیر هستند و بقیه از سایر خدمات بهرهمند میشوند.
کمیته امداد امام خمینی (ره): یکی از وظایف کمیته امداد امام خمینی (ره)، بررسی و شناخت انواع محرومیتهای مادی و معنوی نیازمندان و تامین نیازهای حمایتی، معیشتی، فرهنگی و ارتقای سطح زندگی آنها است. سالمندان افراد بالای ۶۰ سال نیز یکی از اقشار مورد حمایت این نهاد هستند که در قالب طرح مددجویی با طرح شهید رجایی، از کمکهای این نهاد استفاده میکنند. بر اساس گزارش کمیته امداد امام خمینی (ره)، در سال ۱۳۹۸، ۹۷۸/۷۳۱/۱ نفر از سالمندان، تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) هستند.
صندوقهای بیمه و بازنشستگی: صندوقهای بیمه و بازنشستگی وظیفه تامین سلامت خدمات درمانی و توانبخشی و معیشت بیمهشدگان را در دوران سالمندی برعهده دارند. طبق قوانین و مقررات بازنشستگی، هر فردی که شرایط بازنشستگی را کسب کند، از مزایای بیمه اجتماعی شامل مستمری بازنشستگی، بیمه درمان و سایر کمکها و خدمات رفاهی معمولا در حد گذران زندگی برخوردار میشود.
هر چند که ممکن است افرادی به دلیل داشتن سابقه کار بیش از ۳۰ سال و یا استفاده از بازنشستگی پیش از موعد، قبل از رسیدن به سن ۶۰ سالگی هم بازنشسته شوند، اما بخش عمده بازنشستگان به دلیل رسیدن به سن قانونی بازنشستگی (۶۰ سال برای مردان و ۵۵ سال برای زنان) بازنشسته میشوند. به بیان دیگر، بخش قابل توجهی از بازنشستگان را سالمندان تشکیل میدهند که علاوه بر خودشان، همسرانشان هم از خدمات بیمههای بازنشستگی و درمان برخوردار هستند.
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی: این وزارتخانه متولی اصلی سلامت جامعه در تمام سطوح آن از جمله پیشگیری، درمان و توانبخشی است و به لحاظ مسوولیتی که در قبال حفظ و ارتقای سلامت شهروندان دارد، مسوولیت سیاستگذاری، برنامهریزی و اجرای برنامهها و اقدامات لازم در زمینه سلامت جسمی و روانی سالمندان و سایر گروههای سنی را عهدهدار است، نظام ارائه خدمات سلامت در وسعتی به پهنای کلیه روستاها و شهرهای کشور در قالب واحدهای ارائهدهنده خدماتی مانند خانههای بهداشت، پایگاههای بهداشتی، مراکز جامع سلامت کلینیکها، بیمارستانها و مراکز توانبخشی مختلف سازماندهی شده است و با ارائه مراقبتهای ادغام یافته سلامت سالمندی توسط مراقبین سلامت و پزشکان، به ارزیابی و پیشگیری و درمان مشکلات شایع جسمانی و روانی سالمندان میپردازد. اداره سلامت سالمندان، دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مسوول سیاستگذاری، برنامهریزی و هماهنگی درون و برونبخشی کلیه اقدامات مرتبط با موضوع سالمندان در بخشهای مختلف و مرتبط این وزارتخانه است.
شهرداریها: شهرداری یکی از مهمترین ارگانهایی است که اقداماتش بر سلامت سالمندان به ویژه سلامت اجتماعی و روانی آنها تاثیر میگذارد. شهرداریها از سویی به عنوان کنشگران مرزی بین دولت و مردم و از سوی دیگر به عنوان نهادی که زیرساختهای شهری را در اختیار دارند، یکی از دستگاههای حائز اهمیت در ارتباط با سلامت سالمندان تلقی میگردند. آموزش و ترویج فرهنگ سالمندی، مناسبسازی معابر، اماکن و وسایل حملونقل عمومی (شامل بوستانها، سرویسهای بهداشتی، ایستگاههای پایانهها و ناوگان حملونقل عمومی، ساختمانها و مراکز اجتماعی- فرهنگی- ورزشی- خدماتی)، حمایت از ایجاد و راهاندازی مراکز و مجتمعهای فرهنگی- ورزشی- اجتماعی ویژه سالمندان، تشکلهای غیردولتی و طرحهای توانمندسازی حوزه سالمندی از وظایف اصلی شهرداریها تلقی میشود.
نهادهای غیردولتی مرتبط با سالمندان: علاوه بر دستگاههای دولتی و نهادها، سازمانهای غیردولتی متعددی نیز به منظور حمایت از سالمندان و مراقبت و نگهداری آنان فعالیت میکنند. بر اساس موضوع بند ۱۳ ماده ۲۶ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب ۲۷/۱۱/۱۳۸۰ مجلس شورای اسلامی، صدور پروانه فعالیت بنیادهای فرزانگان و سایر انجمنهای غیردولتی فعال در حوزه سالمندان به عهده سازمان بهزیستی است.
در این مراکز، پذیرش و ارائه خدمات در حوزههای فرهنگی و معنوی، ورزشی، سلامت- پیشگیری، آموزشی، پژوهشی، هنری، تفریحی، سیاحتی و زیارتی، توانمندسازی، محیط دوستدار سالمند، مشاورهای، مداخله در بحران، مشارکتی، اجتماع محور، محلهای و اطلاعرسانی و آگاهسازی به سالمندان، خانواده یا بستگان آنها انجام میگیرد.
طی سالهای اخیر، سازمان بهزیستی بخشی از خدمات خود را به روش برونسپاری به اینگونه سازمانها و نهادها واگذار کرده است. در کنار اینگونه خدمات شمار محدودی سازمانهای مردم نهاد در راستای حمایتهای اجتماعی، فرهنگی، حقوقی و نظایر آن بعضا در زمینههای تخصصی نظیر اختلالات شناختی و یا در قالب بنیادهای عمومی با مدیریت سالمندان در راستای خدمت به سالمندان دیگر در سطح کشور آغاز به فعالیت کردهاند؛ از جمله سازمانهای خیریه مرتبط با سالمندان، بنیادهای فرزانگان تحت حمایت سازمان بهزیستی، کانون و سرای سالمندان تحت حمایت شهرداریهای انجمن آلزایمر و اختلالات شناختی و انجمن حامیان سلامت سالمندان ایران هستند که شایسته است با حمایتهای قانونی و راهبردی مناسب امکان گسترش این سازمانها در جهت دستیابی به ارتقای منزلت سالمندان حاصل آید.
اصول حاکم بر سند ملی سالمندان کشور
ارزشها و اصول هدایتکننده سند ملی سالمندان کشور عبارتند از:
سالمندی فردی و سالمندی جمعیت در ایران نیاز به توجه بیشتر حاکمیت و همه آحاد جامعه دارد.
همه ایرانیان، به رغم سن، باید دسترسی برابر به خدمات مراقبتی و فرصتهای مناسب استخدام، آموزش، یادگیری، مسکن، حملونقل، فرهنگی و تفریحات، با توجه به نیازهای آنان جهت حفظ و ارتقای کیفیت زندگی در سراسر عمر داشته باشند.
همه ایرانیان در سراسر عمر خود در جامعه و اقتصاد مشارکت فعال داشته باشند.
بخش دولتی، عمومی و خصوصی فعال در حوزه سالمندی در مبانی سیاستگذاری، برنامهریزی و فعالیتهای خود، به فرهنگ ایرانی- اسلامی و نیازها و نظرات افراد سالمند توجه کنند.
جهتگیری سیاستها و برنامهها باید مبتنی بر کمک و حمایت از زندگی سالمند در درون خانواده و بستر جامعه باشد، از این رو باید از برنامههای خودمراقبتی سالمندان و نیز از مراقبین رسمی، غیررسمی و داوطلب با اولویت دهکهای کمبرخوردار و گروههای آسیبپذیر حمایت شود.
برنامهریزی و سیاستگذاری در امور سالمندان باید مبتنی بر مطالعات، مستندات و شواهد علمی، نیازسنجی از سالمندان، نظرسنجی از سایر ذینفعان کلیدی این حوزه و با رویکرد آینده نگارانه و رصد مداوم پیامدهای تغییرات جمعیتی باشد.
لازم است در سیاستگذاریها، برنامهریزیها و فعالیتها، حفظ و ارتقای سلامت و کیفیت زندگی سالمندان و استقلال و مشارکت فعال ایشان در جامعه لحاظ شود. در برنامهریزیها، مداخلات و خدمات حوزه سالمندی باید حداکثر استفاده از فناوریهای نوین را متناسب با زیرساختهای کشور به کار گرفته و کلیه فعالیتهای سامانه محور باشد.
الزامات اجرایی سند ملی سالمندان
در راستای عملیاتی شدن سند ملی سالمندان کشور، شورای ملی سالمندان کشور با مشارکت فعال سازمان برنامه و بودجه کشور، شورای عالی رفاه و تامین اجتماعی و شورای عالی سلامت و امنیت غذایی بر اساس الزامات ذیل عمل خواهد کرد و دستگاههای عضو شورای ملی سالمندان باید برنامهها و فعالیتهای سالمندی دستگاه خود را منطبق بر سند ملی سالمندی کشور تدوین کنند و شورای ملی سالمندان کشور و دبیرخانه آن، مسوولیت هماهنگی بینبخشی، دریافت برنامه عملیاتی سالیانه دستگاههای عضو شورا، دریافت گزارش عملکرد و تهیه گزارش پیشرفت برنامههای دستگاههای عضو شورای نظارت، پایش و ارزشیابی اجرای سند، دریافت اطلاعات سالمندی و تهیه بانک اطلاعات سالمندان کشور با همکاری دستگاههای ذیربط را برعهده دارد و دستگاههای عضو شورا موظف هستند برای هماهنگی بینبخشی و عملیاتیسازی سند ملی سالمندان در دستگاه متبوع، یک نماینده تامالاختیار (ترجیحا در سطح مدیر کل با مدیر مرتبط با امور سالمندی در آن دستگاه) و یک کارشناس مسوول را به شورای ملی سالمندان کشور معرفی کنند.
به منظور تعامل سازنده، افزایش هماهنگی، ارتقای همکاریهای بینبخشی، استفاده از اعتبارات کشوری و تحقق اهداف بینبخشی سند ملی، شایسته است زمینه تعامل و سازوکار مناسب برای فعالیتهای مشترک بین دستگاههای عضو شورای ملی سالمندان با محوریت دبیرخانه آن فراهم شود و هر دستگاه موظف است به صورت فصلی، جلسه راهبری سند ملی سالمندان در دستگاه خود را با حضور عالیترین مقام دستگاه متبوع برگزار کند و گزارش عملکرد و پیشرفت برنامههای خود را به شورای ملی سالمندان کشور ارسال کند. دستگاههای عضو شورا موظف هستند هر ساله تا پایان مرداد ماه، برنامه عملیاتی پیشنهادی سال بعد خود را به شورای ملی سالمندان کشور ارائه دهند، در مرداد ماه شورا با رویکرد پیشگیری از موازیکاری و فعالیتهای تکراری، کار تجمیع برنامههای پیشنهادی و انطباق آن با سند ملی سالمندان کشور را انجام داده و در مهر ماه، برنامههای پذیرفته شده و اولویتمند از جمله برنامههای بینبخشی و چنددستگاهی را به سازمان برنامه و بودجه کشور ارائه میدهد.
پس از تصویب برنامه عملیاتی سالیانه در آن سازمان، رایزنی با کمیسیونهای مرتبط در مجلس شورای اسلامی به ویژه کمیسیونهای اجتماعی، بهداشت و درمان، برنامه و بودجه و محاسبات و تلفیق جهت تصویب بودجه سالیانه برنامههای سالمندی انجام میپذیرد. شورای ملی سالمندان کشور با محوریت دبیرخانه و همکاری دستگاههای عضو شورای برنامه تدوین نگاشت نهادی، تحلیل ذینفعان، تعیین روشمند تولیت، مجریان و شرکای اجرایی سند ملی سالمندان کشور در سطح نهادهای دولتی، غیردولتی و جامعه را انجام خواهد داد و در راستای تقویت دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور به عنوان متولی پیگیری و هماهنگیهای لازم برای اجرای سند باید موارد زیر انجام پذیرد:
الف) تقویت ساختار اداری و اجرایی دبیرخانه برای انجام بهینه وظایف محوله
ب) تشکیل اتاق فکر راهبری سند ملی سالمندان کشور از طریق عضویت غیرپیوسته (به صورت پارهوقت و بدون تعهد شغلی) صاحبنظران، مدیران ارشد اجرایی و نمایندگان ذینفعان حوزه سالمندی (انجمنها و سمنها) به منظور تشکیل کارگروهها و کمیتههای تخصصی مرتبط با سند ملی سالمندان
ج) ایجاد سازوکار سختافزاری و نرمافزاری لازم برای تشکیل بانک اطلاعات سالمندی و نظارت راهبردی بر اجرای سند ملی سالمندان کشور
د) تامین بودجه سالیانه برای راهبری سند ملی سالمندان کشور.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد