6 - 06 - 2022
چرخش به راست همسایهها
نقشه انرژی آسیا و خاورمیانه تغییر میکند.. آنچه این تغییرات را پایهگذاری کرده، جنگ روسیه و اوکراین است. حالا بعد از گذشت نزدیک به سه ماه مشخص شده که کدام کشورها در آسیا و خاورمیانه در سمت روسیه قرار گرفتهاند و کدام کشورها همچنان منافع خود را به غرب و متحدانش گره زدهاند.
مساله کاملا روشن است. مواضع اخیر اوپکپلاس هم همین را نشان داد. اگرچه مشخص بود که ایران در این مناسبات جدید بازار انرژی در کدام سو ایستاده اما آنچه در این میان شفاف نبود، مناسبات منطقهای ایران با همسایگان و کشورهای آسیایمیانه بود. پس از فروپاشی شوروی بسیاری از کشورهای آسیایمیانه و قفقاز و پس از آن در حادترین شرایط تحریمها علیه ایران، مواضع کشورهای آسیایمیانه در مراودات تجاری رفتاری کژدار و مریز با ایران بود. نفوذ ایران در بازارهای آسیایمیانه و قفقاز چندان موفقیتآمیز نبود. چه آنکه نفوذ آمریکا باعث شده بود که ایران نتواند بازار چندانی در این بازارها حضور داشته باشد.
به دنبال طولانیتر شدن جنگ روسیه با اوکراین به نظر میرسد که تغییر و تحولات سیاسی و تجاری در آسیایمیانه هم در حال شکلگیری است. اگر سال گذشته، مذاکرات ایران با ترکمنستان برای از سرگیری قرارداد سوآپ گاز بیشتر جنبه تجارت و حسن همجواری داشت، نشست اخیر در باکو نشانهای پررنگی از تحولات سیاسی و تجاری و مرزبندیهای بین روسیه و متحدانش با غرب و کشورهای متحد آنها دارد. حالا به وضوح روشن است که اروپا راه خود را جدا کرده و کشورهای جداشده از شوروی سابق هم شاید از سر منافع گرایشهای روشنتری برای قرار گرفتن در گروه روسیه دارند.
اواخر هفته گذشته، جواد اوجی وزیر نفت راهی آذربایجان شده تا در همایش انرژی باکو شرکت کند. سفری که مذاکرات انجام شده در حاشیه آن نشان میدهد که ایران قصد دارد از فرصت همراهی با روسیه برای همکاری نزدیک با کشورهای آسیایمیانه و همسایههای ایران بهره بگیرد. بنابراین امضای توافقنامه دو برابر شدن سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان خود موید همین نکته است.
هرچند طرح این توافقنامه به پیش از درگیری روسیه و اوکراین بازمیگردد اما به نظر میرسد که جنگ این دو کشور تصمیم کشورهای امضاکننده را راسختر کرده است. چه آنکه اولا قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان پس از ۵ سال وقفه از سوی وزیر نفت امضا شده و مهمتر اینکه رقم توافق دو برابر شده است.
بر اساس این قرارداد حدود ۵/۱ تا ۲ میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان از مسیر ایران به آذربایجان منتقل میشود و ایران بخشی از این گاز را به عنوان حق ترانزیت یا سوآپ فی برمیدارد. نکته بسیار مهم در این قرارداد، عدم نیاز به مبادلات مالی برای اجرای آن است که باعث میشود اجرای قرارداد بسیار روان و بدون مشکل انجام شود.
البته این قرارداد به نفع ایران هم هست، زیرا قرارداد سوآپ گاز از یک سو به پایدارتر شدن شبکه گاز شمال شرق ایران کمک زیادی میکند و از سوی دیگر مسیر ایران را در تبدیل به های انرژی منطقه هموارتر میکند. علاوه بر این، برخی کارشناسان هم بر این باورند که احیای این قرارداد پس از پنج سال وقفه و دو برابر شدن آن در کمتر از چند ماه، در واقع باز کردن مسیر مسدودشده دیپلماسی انرژی است و امکان انعقاد قراردادهای مشابه با دیگر کشورهای منطقه را فراهمتر میکند.
تغییر جهت باکو؟
جمهوری آذربایجان روابط تنگاتنگی با آمریکاییها دارد. فعالیت بیش از ۲۴۰ شرکت آمریکایی در این کشور و از سویی روابط نزدیک و همکاری نظامی و امنیتی آذربایجان با رژیم صهیونیستی بیانگر نزدیکی این کشور با غرب در دهههای گذشته بوده است. هرچند ایران در گذشته بارها تلاش کرد که روابط نزدیکی با آذربایجان داشته باشد، اما به دلیل نفوذ آمریکا و رژیم صهیونیستی دراین کشور و حتی خرید یک پایگاه نظامی از سوی رژیم صهیونیستی در این کشور، روابط چندان پررنگی بین ما و جمهوری آذربایجان شکل نگرفت. از سویی با وجود گذشت دو دهه از تاسیس کشور جمهوری آذربایجان، مرزبندی دریای بین ما و آذربایجان هنوز مشخص نیست و مهمتر آنکه میادین مشترک گاز و نفت بین ما و آذربایجان و تعیین خط مرزی همیشه مسالهساز بوده است.
حالا با تغییر مناسبات سیاسی در دنیا سوال اینجاست که آیا آذربایجان حاضر است روابط درهمتنیده خود را با رژیم صهیونیستی و آمریکا کم کند و در صف متحدان روسیه قرار بگیرد؟ این سوال البته هنوز پاسخ روشنی ندارد و باید منتظر حرکتهای بعدی این کشور بود. با این حال شاید حضور پررنگ ایران در نمایشگاه نفت و گاز باکو و همایش انرژی یک نشانه برای تغییر جهت جمهوری آذربایجان به سمت روسیه باشد.
جواد اوجی وزیر نفت در این رابطه گفت که با دولتمردان آذربایجان توافق کردیم میدانهای مشترک ایران و آذربایجان در قالب یک کمیته مشترک مورد بررسی و مطالعه برای توسعه قرار بگیرند. اوجی البته گفته که تنها جایی که ایران در خارج از کشور سرمایهگذاری کرده آذربایجان و میدان شاهدنیز است. اشاره اوجی به مشارکت در قرارداد میدان گازی شاهدنیز است که ایران تنها ۱۰درصد از سهم این میدان را دارد. این در حالی است که شرکتهای بزرگ نفتی دنیا از جمله، بیپی با ۵/۲۵ درصد، اکوینور با ۵/۲۵ درصد، شرکت دولتی نفت آذربایجان ۱۰ درصد، توتال ۱۰ درصد، لوکاویل ۱۰ درصد و شرکت نفت ترکیه ۱۰ درصد سهم این میدان را در اختیار دارند. وزیر نفت البته بعد از دیدار با شاهین مصطفییف معاون نخستوزیر جمهوری آذربایجان اعلام کرد که در جریان این گفتوگوها درباره توسعه میدانهای مشترک انرژی در دریای خزر در قالب کمیته مشترک توافقهایی انجام شده و قرار است شرکتهای ایرانی در حوزه فنی و مهندسی انرژی در توسعه میدانهای نفتی و گازی این کشور فعالیت کنند.
مساله گاز در روابط آذربایجان و اروپا
در شرایطی که سرمایهگذاری اروپا و آمریکا در صنعت نفت و گاز آذربایجان گسترده است و روسیه گاز را روی اروپا بسته، اروپاییها به دنبال گزینههای جایگزین هستند. اگر باکو به سمت روسیه چرخش کند، این بازار هم ممکن است از دست برود.
با توجه به تعیین قیمت گاز با فرمولی مرتبط با قیمت نفت و با سقوط قیمت نفت، قیمت گاز هم دچار افت خواهد شد بنابراین، این امر سبب شده که تولید در برخی از نقاط از جمله در دریای خزر مقرون به صرفه به نظر نرسد.
از سویی پیشبینی خروج شرکتهای اروپایی از آذربایجان هم در صورت چرخش آذربایجان به سمت روسیه محتمل هست. هرچند چندسال پیش هم به دنبال کاهش قیمت انرژی، اروپاییها بنای خروج از شاهدنیز را داشتند اما آن روزها شرایط بحران اقتصادی و رکود بود و امروز شرایط افزایش تقاضا و قطع گاز روسیه است.
البته اروپاییها قراردادهای بلندمدتی با آذربایجان دارند که خروج آنها به این زودیها امکانپذیر نیست. مثلا شرکت کنسرسیوم BP یک قرارداد ۲۵ ساله تامین گاز به ارزش ۱۰۰ میلیارد دلار از میدان شاهدنیز آذربایجان دارد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد