چالش تصمیمگیری در سالهای کمآبی
جهان صنعت– اظهارات تازه معاون وزیر نیرو درباره وضعیت منابع آب کشور بار دیگر موضوع سهم بالای بخش کشاورزی در مصرف آب و چالش مدیریت الگوی کشت را به یکی از محورهای اصلی بحث در حوزه آب تبدیل کرده است. حمیدرضا جانباز، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا با تاکید بر اینکه منابع آب کشور در شرایط «نحیف و بحرانی» قرار داشته خواستار ایستادگی مدیران حوزه آب در برابر فشارهای بیرونی و اتخاذ تصمیمات مبتنی بر نظر کارشناسان شده است. ایسنا در گزارشی از این جلسه به نقل از معاون وزیر نیرو نوشت: منافع کوتاهمدت نباید آینده آبی کشور و حقوق بیننسلی را بهخطر بیندازد. او تاکید کرد که وزارت نیرو بهدلیل نقش مستقیم در تامین آب شرب و آب کشاورزی بیش از سایر دستگاهها در معرض قضاوت افکار عمومی قرار دارد؛ بهویژه ازسوی کشاورزانی که معیشت آنها به آب وابسته است. معاون وزیر نیرو به سهم پایین بخش کشاورزی در کل درآمدهای کشور نیز اشاره کرده و آن را نشانهای از ناکامی سیاستگذاری و اجرا دانست. او گفت که باوجود مصرف قابلتوجه آب در این بخش بازده اقتصادی آن متناسب با منابع مصرفشده نیست؛ موضوعی که به گفته او نشاندهنده ضعف ساختاری در مدیریت کشاورزی و آب است.
این اظهارات درحالی مطرح میشود که کارشناسان حوزه آب طی سالهای گذشته بارها هشدار دادند بخش عمده مصرف آب کشور در بخش کشاورزی صورت میگیرد. براساس آمارهای رسمی بیش از ۸۰درصد برداشت آب در ایران به کشاورزی اختصاص دارد؛ عددی که همواره در گزارشهای کارشناسی و پژوهشهای دانشگاهی تکرار شده و مبنای انتقاد از الگوی کشت، روشهای سنتی آبیاری و سیاستهای حمایتی دولتها بوده است.
جانباز با مرور سابقه بهرهبرداری از آبهای زیرزمینی یادآور شده که از سال۱۳۲۳ با حفر نخستینچاه عمیق و از دهه۴۰ با آغاز محدودیتها برداشت از منابع زیرزمینی بهتدریج افزایش یافته و امروز به تراز منفی آبهای زیرزمینی و اضافهبرداشت از منابع تجدیدپذیر رسیده است. به گفته او، نتیجه این روند وضعیت کنونی منابع آب کشور بوده که نیازمند تصمیمات جدی و شجاعانه است. او از سازمان بازرسی کل کشور نیز خواست که با حمایت از مدیران استانی زمینه ایستادگی دربرابر فشارهای محلی و تصمیمگیریهای کوتاهمدت را فراهم کند. به گفته معاون وزیر نیرو، در برخی موارد فشارهای جانبی منجر به تصمیمهایی شده که به عقبگرد در مدیریت منابع آب انجامیده است.
در بخش دیگری از این نشست جانباز تاکید کرد که برخوردهای صرفا تنبیهی با کشاورزان ازجمله افزایش جریمهها یا تمرکز بر درآمدزایی از محل تخلفات راهحل بحران آب نیست. او گفت که اگرچه سامانههای کنترلی برای پایش حدود ۲۷۰هزارچاه فعال شده و بخش بزرگی از دادههای برداشت آب جمعآوری میشود اما این سامانهها هنوز از نظر ابزار اجرایی و بازدارندگی ضعف دارند.
همزمان کارشناسان آب و محیطزیست سالهاست بر لزوم اصلاح الگوی کشت و افزایش بهرهوری آب تاکید میکنند. مفاهیمی مانند «نکاشت» یا خروج موقت اراضی کمبازده از چرخه تولید پیشتر در گزارشهای علمی مطرح شده بود. معاون وزیر نیرو نیز در سخنان خود به تجربههای جهانی اشاره کرده و گفته است در برخی کشورها برای احیای منابع آب بخشی از اراضی برای دورههای طولانی از کشت خارج شدند. او با استناد به گزارشهایی از دانشگاه ارومیه گفته که حدود ۲۰۰هزارهکتار اراضی کمبازده در کشور وجود دارد که با مصرف بالای آب، سم و کود بازده اقتصادی اندکی دارند. بهگفته جانباز، خروج این اراضی از چرخه کشت میتواند به صرفهجویی حدود ۲میلیاردمترمکعب آب منجر شود؛ رقمی که از بسیاری طرحهای انتقال آب بزرگتر است. درکنار این مباحث معاون وزیر نیرو بر لزوم حرکت بهسمت نظارت هوشمند، استفاده از تصاویر ماهوارهای، سنجش از دور و یکپارچهسازی دادهها تاکید کرده و گفته است روشهای سنتی نظارت دیگر پاسخگوی شرایط فعلی نیست. او شفافیت و دسترسی به دادهها را محور تصمیمسازی در بخش آب دانسته و خواستار تسریع در ایجاد نظام منسجم دادهمحور شده است.
اظهارات اخیر مقام وزارت نیرو در شرایطی مطرح میشود که موضوع مدیریت مصرف آب بهویژه در بخش کشاورزی سالهاست میان دولتها، کارشناسان و ذینفعان محلی محل بحث و اختلاف نظر بوده و همچنان درمرکز توجه سیاستگذاریهای آبی کشور قرار دارد.
منبع: ایسنا
