چاقویی که دسته خودش را برید

محمدرضا ستاری – زمانی بود که ژنرال حمید گل رییس وقتISI پاکستان به صراحت اعلام می‌کرد پسرم را به همراه جلال‌الدین حقانی با افتخار برای جهاد به افغانستان فرستادم اما حالا شرایط به‌گونه‌ای رقم خورده که پاکستان به عنوان پدرخوانده طالبان یکی از مهم‌ترین مشکلات و معضلات امنیت ملی خود را از چشم تحریک طالبان (طالبان پاکستان) می‌بیند.
در واقع بررسی روند کلی پاکستان به خصوص در دو سال اخیر نشان می‌دهد که این کشور درگیر مثلث بحران است؛ بحرانی که ضلع اول و دوم آن بحران‌های سیاسی و اقتصادی است و ضلع سوم آن نیز به بحران امنیتی ناشی از فعالیت‌ها و اقدامات تروریستی تحریک طالبان علیه دولت اسلام‌آباد مربوط می‌شود. در همین راستا و در حالی که با روی کار آمدن طالبان در افغانستان، تحریک طالبان در پاکستان عملیات‌های تروریستی متعددی علیه مراکز نظامی و دولتی پاکستان انجام داده اما حمله هوایی ارتش پاکستان در شب 4 دی‌ماه علیه مواضع این گروه، روندی متفاوت از تنش‌ها و درگیری‌ها میان پاکستان و طالبان رقم زد.
این حمله که توسط جنگنده‌های پاکستانی مناطقی را در ولسوالی برمل در استان مرزی پکتیکا افغانستان هدف قرار داد، منجر به کشته شدن بیش از 71‌نفر شد اما طالبان افغانستان با واکنش تند به این قضیه و اعلام اینکه قصد تلافی حملات پاکستان را دارد، اعلام کرد که چنین اقدامی تعرض به خاک افغانستان بوده و منجر به کشته شدن بیش از 46زن و کودک شده است. پس از این ماجرا بود که چهار روز بعد دو طرف وارد یک درگیری مرزی نیز شدند.
اسلام‌آباد معتقد است که طالبان پاکستان مورد حمایت طالبان افغانستان قرار داشته و بارها از طالبان خواسته تا این گروه را مهار کند. با این حال عملیات‌های متعدد تروریستی تحریک طالبان در خاک پاکستان باعث شده تا دولت این کشور انگشت اتهام اصلی را به سمت حاکمان مستقر در کابل نشانه رود. در این میان هر چند که مذاکراتی نیز میان دو طرف با میانجیگری طالبان افغانستان صورت گرفته اما شاهد هستیم که این مذاکرات از سوی دولت اسلام‌آباد در سال 2022 قطع شد؛ امری که باعث شده بی‌سابقه‌ترین درگیری‌ها میان دولت پاکستان با تحریک طالبان در سال گذشته میلادی را شاهد باشیم به طوری که طبق آماری که مجله دیپلمات به نقل از مرکز تحقیقات و مطالعات امنیتی اسلام‌آباد منتشر کرده، نیروهای امنیتی پاکستان در سال گذشته میلادی 934‌عضو تحریک طالبان را در 257عملیات مختلف کشته‌اند و این در حالی است که در مقابل 658‌نیروی نظامی پاکستان نیز در 444حمله تروریستی تحریک طالبان جان خود را از دست داده‌اند.
اشتباه محاسباتی یا سیاست هوشمندانه؟
هر چند که پاکستان از دهه1980 میلادی و زمان حمله شوروی به افغانستان، بازیگر پرنفوذ و تاثیرگذاری در این کشور بوده و به طور کلی حامی اصلی نیروهای بنیادگرا در افغانستان به خصوص طالبان محسوب می‌شود اما نباید از این نکته غافل شد که دو کشور از سال 1893 و طی مرزکشی دوران استعمار بر سر خط مرزی جنوبی که به خط دیورند مشهور است اختلافات سرزمینی و مرزی دارند. از سوی دیگر روی کار آمدن طالبان در افغانستان به‌طور کلی تهدیدی بالقوه برای امنیت ملی همسایگان محسوب می‌شود که نمونه آن را در حقابه هیرمند و سدسازی طالبان روی این رودخانه برای ایران و همچنین اقدامات تروریستی تحریک طالبان در پاکستان شاهد هستیم. به همین دلیل بسیاری از کارشناسان معتقدند که حضور طالبان در افغانستان به واسطه ایدئولوژی و نوع نگاهی که به حکمرانی دارند، به گونه‌ای است که به محض تقویت شدن یا به رسمیت شناخته شدن و همچنین احساس ضعف همسایگان، برای آنها تهدیدی جدی محسوب می‌شوند.
در همین راستا درخصوص چالش پاکستان با تحریک طالبان کارشناسان دو نظر متفاوت دارند؛ نخست اینکه هر چند دولت‌ها در اسلام‌آباد از حامیان مهم طالبان بوده و حتی پاکستان را پدرخوانده طالبان می‌نامند اما این کشور با روی کار آمدن طالبان دچار اشتباه محاسباتی و استراتژیک شده و آنطور که فکر می‌کرد حالا نمی‌تواند طالبان را که اکنون در افغانستان امارت اسلامی تشکیل داده در مشت خود داشته باشد. از این‌رو حالا طالبان افغانستان با اهرم تحریک طالبان، بلای جان اسلام‌آباد شده است. همانطور که برای سایر همسایگان نیز اگر فرصتی ایجاد شود به‌طور قطع این گروه تهدیدات و چالش‌هایی جدی ایجاد خواهند کرد.
از طرف دیگر تحلیلی متفاوت هم وجود دارد؛ اینکه در شرایطی که تحولات در منطقه خاورمیانه به‌خصوص خاورمیانه عربی به صورت متفاوتی رقم خورده، پاکستان با یک سیاست پشت پرده قصد دارد امتیازات لازم را از متحدان غربی خود به ویژه آمریکا در منطقه شبه قاره بگیرد به‌طوری که با بهانه تحریک طالبان و ایجاد درگیری با طالبان افغانستان نه‌تنها تکلیف مناقشه مرزی با افغانستان را مشخص کند بلکه سهم خود را از تحولات پرشتاب منطقه‌ای حداقل از همسایه شمالی خود بگیرد.