پیوند اقتصاد و سیاست در ریاض
محمدرضا ستاری- دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری ایالات متحده در دومین روز سفر خود به عربستان و پیش از آنکه ریاض را به مقصد دوحه قطر ترک کند، با رهبران کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس دیدار کرد. فارغ از این دیدار و در حالی که رجب طیب اردوغان نیز به صورت تلفنی در این نشست حضور داشت، ترامپ در اقدامی مهم و جنجالی با حضور محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان با احمد الشرع (محمد الجولانی) حاکم جدید سوریه نیز دیدار و گفت‌وگو کرد.
طبق گزارشی که در این خصوص سی‌ان‌بی‌سی منتشر کرده، دیدار دونالد ترامپ با احمد الشرع در عربستان سعودی که با نظارت محمد بن‌سلمان و مشارکت تلفنی اردوغان انجام شد، نقطه عطفی در روابط آمریکا با سوریه محسوب می‌شود. امری که پیش از آن ترامپ اعلام کرده بود که تمامی تحریم‌های سوریه را لغو می‌کند و کارشناسان در این خصوص معتقدند که این موضوع نشان‌دهنده تغییر قابل توجهی در سیاست خارجی واشنگتن نسبت به دمشق است. لازم به ذکر است آمریکایی‌ها از سال ۱۹۷۹ به این سو، سوریه را به عنوان یک کشور حامی تروریسم تلقی می‌کردند و در همین راستا در سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۱۱، تحریم‌های شدیدی را علیه حکومت بشار اسد، رییس‌جمهوری سابق سوریه اعمال کرده بود اما حالا با سقوط اسد در آذرماه سال گذشته، نه‌تنها موقعیت سوریه در منطقه متفاوت شده، بلکه همراهی ترامپ با احمد الشرع، آن هم با حمایت ترکیه و عربستان نشان دهنده دگرگون شدن فضای سیاسی منطقه است.
در همین رابطه ترامپ همزمان با لغو تحریم‌های سوریه، چند خواسته کلیدی را نیز از الشرع مطالبه کرده است. از پیوستن به توافق ابراهیم و عادی‌سازی روابط با اسرائیل گرفته تا اخراج گروه‌های مقاومت و فلسطینی در سوریه از مهم‌ترین درخواست‌های ترامپ از حاکم جدید سوریه است. این موارد همگی نشان دهنده این است که
ایالات متحده در همکاری با عربستان و ترکیه به دنبال ایجاد تغییرات ساختاری در سیاست‌های امنیتی و منطقه‌ای سوریه بوده و همزمان به دنبال کاهش نفوذ ایران و روسیه در این کشور است.
ترامپ از رهبران عربی چه میخواهد؟
پیش از این دیدار مهم در ریاض، دونالد ترامپ روز سه‌شنبه نیز با حضور در همایش اقتصادی که با همراهی مدیران بزرگ تجاری آمریکایی نظیر ایلان ماسک، سام آلتمن و دارا خسروشاهی همراه بود، میلیاردها دلار توافقنامه اقتصادی و تجاری با سعودی‌ها امضا کرد؛ به طوری که علاوه بر قرارداد ۱۲۴میلیارد دلاری تسلیحات و وعده عربستان برای سرمایه‌گذاری یک‌تریلیون دلاری در آمریکا، گوگل نیز قرار است مرکز داده عظیم هوش‌مصنوعی خود را در ریاض راه‌اندازی کند.
در همین رابطه مجله اکونومیست در گزارشی با اشاره به سفر منطقه‌ای ترامپ به حاشیه خلیج‌فارس نوشته است: سفر دونالد ترامپ به خاورمیانه در سال۲۰۱۷، با وجود نمایش‌های پر زرق‌وبرق و مراسم رقص شمشیر نتوانست به اهداف اقتصادی و سیاسی مورد نظر دست یابد. فقط در یک نمونه قرارداد پیشنهادی ۱۱۰میلیارد دلاری فروش تسلیحات به عربستان سعودی، تنها ۵/۱۴میلیارد دلار آن تا اواخر سال ۲۰۱۸ نهایی شد و نشست مشترک ده‌ها رهبر عرب نیز با بیانیه‌ای بی‌محتوا به پایان رسید.
اما به نظر می‌رسد که این‌بار، ترامپ در پی دستاوردهای ملموس‌تری در خاورمیانه است. در واقع سفر چهار روزه او به منطقه، شامل دیدارهایی با رهبران عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر و سوریه است و هدف اصلی او در این سفر، کسب پول و اعتبار است. یعنی ترامپ میخواهد قراردادهای تجاری و سرمایه‌گذاری جدیدی را به امضا برساند تا علاوه بر کسب موفقیت‌های سیاسی و اقتصادی به عنوان یک بازیگر صلح‌ساز نیز خود را معرفی کند.
در چنین شرایطی درخصوص اهداف اقتصادی ترامپ در این سفرها می‌توان گفت، وی در عربستان سعودی به دنبال امضای قراردادهای جدید فروش تسلیحات و سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی است. در واقع ترامپ میخواهد از روابط نزدیک خود با مقامات سعودی برای جذب سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در پروژه‌های زیربنایی آمریکا استفاده کرده و همزمان قراردادهای جدیدی را برای فروش تسلیحات آمریکایی به این کشور به امضا برساند.
در امارات متحده عربی نیز، ترامپ به دنبال امضای قراردادهای تجاری جدید و افزایش سرمایه‌گذاری‌های آمریکایی در این کشور است. این موضوع از آنجا حائز اهمیت است که امارات، یکی از شرکای تجاری مهم آمریکا در منطقه محسوب شده و ترامپ میخواهد از این روابط برای تقویت اقتصاد آمریکا و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید استفاده کند.
در قطر نیز ترامپ به دنبال امضای قراردادهای تجاری و سرمایه‌گذاری‌های جدید است زیرا از آنجا که قطر، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گاز طبیعی در جهان است، رییس جمهوری ایالات‌متحده در نظر دارد ضمن تقویت روابط خود با دوحه، از منابع انرژی این کشور برای تامین نیازهای داخلی آمریکا استفاده کند.
علاوه بر اهداف اقتصادی، رویکرد سیاسی ترامپ در این سفر در حالی برجسته می‌شود که او ضمن تقویت روابط با کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس، همانطور که گفته شد با میانجیگری ترکیه و عربستان با رییس‌جمهوری جدید سوریه دیدار کرد که این امر به گفته تحلیلگران می‌تواند نقطه عطفی در معادلات منطقه‌ای در صورت تحقق استراتژی دولت ترامپ شود.
با این حال برخی ناظران معتقدند هر چند پیوند اقتصادی و سیاسی میان وی با اعراب حاشیه خلیج‌فارس می‌تواند موفقیتی مهم برای دولت او محسوب شود اما بزرگ‌ترین چالش ترامپ در این سفر، برقراری صلح در سوریه است. همچنین موفقیت او در این تور خاورمیانه‌ای به جمع‌بندی وی از دو هدف متفاوت یعنی کسب پول و اعتبار بستگی داشته و چالش دولت آمریکا این است که چگونه می‌توان تعادلی میان منافع اقتصادی و سیاسی برقرار شود؛ موضوعی که طبیعتا به‌سادگی محقق نمی‌شود اما در صورت موفقیت می‌تواند چهره خاورمیانه را دگرگون کرده و معادلات منطقه را به میزان زیادی تغییر دهد.
