20 - 05 - 2020
«پیری جمعیت» بزرگترین تهدید برای ایران
محمدرضا محبوبفر*
سقوط نرخ رشد جمعیت ایران به زیر صفر آغاز شده است. محمداسماعیل اکبری، مشاور عالی وزیر بهداشت ضمن هشدار نسبت به روند پیرشدن جمعیت در کشور با اعلام اینکه امسال با کاهش ۱۷۰ هزار نفری تولدها، نرخ رشد جمعیت به زیر یک درصد سقوط کرد و نسبت سالمندان افزایش یافته است، اعتراف کرد: «ایران در ۲۰ سال بعد، از پیرترین کشورها محسوب میشود و در ۳۰ سال آینده ایران پیرترین کشور جهان خواهد بود.»
کاهش آمار ازدواج و فرزندآوری آژیر قرمز در خانوادهها را به صدا درآورده و سبب شده جمعیت کشور روند کاهشی پیدا کند. اختلاف نرخهای موالید و مرگومیر جمعیت در جامعه ایران نشاندهنده آغاز پیری جمعیت کشور از سال ۱۴۱۵ خواهد بود و تداوم نرخ رشد منفی جمعیت روند پیری جمعیت کشور را از سال ۱۴۲۰ تشدید خواهد کرد و سرانجام در سال ۱۴۳۰ تکمیل این روند اتفاق خواهد افتاد. این در حالی است که سیاستگذاران جمعیتی کشور هنوز تحولات نگرانکننده جمعیتی را جدی نمیگیرند.
اما به نظر میرسد آغاز سقوط نرخ رشد جمعیت ایران را باید در تشدید شکاف نسلی و جنسیتی در درون جامعه ایران و تفاوتهای عمیق و بنیادین در ساختار خانوادههای قدیم و جدید جستوجو کرد. بررسی آرمانها، اهداف، مفاهیم، الگویابی، گروههای مرجع، ظاهر و پوشش و نوع سخن گفتن، گفتمان، انتظار از زندگی و سبک زندگی دو نسل قدیم و جدید مقایسه تطبیقی دقیقی از خانوادههای قدیم و جدید به دست خواهد داد.امروز در خانوادههای ایرانی مادران به اقتضای روحیات و خواستههای مادی و معنوی خود در خارج از خانه اشتغال داشته و زمان حضور مادر در خانه و در کنار فرزندان ماندن کاهش پیدا کرده است. در پس تحولات و ساختارهای جدید جامعه، تعداد خانوادههای تکوالد در کشور رو به افزایش است و حتی در برخی خانهها نقش مادر خانواده را پرستار یا مستخدم بر عهده گرفته است. خانوادهها کوچکتر شدهاند و خانوادههای تکفرزندی افزایش یافته و زوجها امروز ترجیح میدهند یک یا دو فرزند بیشتر نداشته باشند و حتی بخش اعظم خانوادههای تازهتشکیلشده و زوجهای جوان تازهازدواجکرده به دلایل اقتصادی و معیشتی حاضر به زادآوری و فرزندآوری نیستند. در خانوادههای جدید برخلاف خانوادههای قدیم، فرزند داشتن یک انتخاب و نه یک اجبار است. بالا رفتن سطح تحصیلات و رغبت بیشتر زنان به اشتغال و استقلال مالی و به تبع آن افزایش سن ازدواج یا حتی کاهش ازدواج در کنار گرایش به سمت فردگرایی در جامعه از عوامل اصلی کاهش نرخ رشد جمعیت ایران محسوب میشود.کاهش سرمایه اجتماعی ایران از تبعات کاهش نرخ رشد جمعیت و پیری جامعه است. سرمایه انسانی و اجتماعی یک کشور بستگی به افزایش جمعیت آن کشور دارد. سرمایه انسانی و اجتماعی یک کشور ضامن توسعه و رشد اقتصادی جامعه است و تحول اقتصادی یک کشور وابستگی زیادی به دانش و علم و مهارت و تخصص جمعیت درون جامعه دارد. البته افزایش جمعیت ایران صرف کاهش نرخ رشد جمعیت و پیری جمعیت و با هدف و انگیزه گذر جمعیتی و بدون توجه به زیرساختهای موجود کشور، رشد اقتصادی، پتانسیل بازار کار و کیفیت بخش آموزش و تربیت تبعات منفی برای جامعه ایران به دنبال خواهد داشت.
بر اساس تحقیقات و شواهد و مدارک موجود، اکنون نرخ رشد جمعیت ایران به زیر یک درصد رسیده که این امر در تاریخ کشور بیسابقه بوده است. عدهای فشارهای دولتی را پشت پرده توقف رشد جمعیت کشور میدانند و حتی اجرای اهداف سند ۲۰۳۰ را جریان اصلی کاهش نرخ رشد جمعیت ایران قلمداد میکنند. اما وضعیت فعلی جمعیت در ایران و تحولات جمعیتی در کشور بسیار نگرانکننده است. کمبود یا فقدان نیروی کار، پیری و بینشاطی جمعیت و عدم رشد و توسعه اقتصادی از پیامدهای کاهش جمعیت کشور است و بروز و ظهور مشکلات اقتصادی و امنیتی و حتی تشدید آن از آثار دومینویی پیری جمعیت در آینده ایران خواهد بود.
شیب تند کاهش جمعیت و هشدار نسبت به کاهش جمعیت ایران به ۳۰ میلیون نفر طی سالهای آینده در حالی ایجاد شده که وعدههای پوچ امکان باروری تا ۵۴سالگی بدون پرداختن دولت به شرایط اقتصادی و اجتماعی امروز کشور کمترین تاثیری در افزایش میزان باروری و به تبع آن افزایش نرخ رشد جمعیت نخواهد داشت. تنها اراده سیاسی و عزم ملی نهادهای درون حاکمیتی به تشکیل یک دولت رفاه یا حداقل اقدام دولت فعلی به بازسازی سیاست اقتصادی خود و گرایش به سمت دولت رفاهی که قادر به پاسخگویی به نیازها و خواستههای اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی انباشته شده جامعه امروز ایران باشد میتواند در کوتاهمدت و بلندمدت خانوادههای ایرانی را در جهت زادآوری و افزایش جمعیت کشور ترغیب و تشویق کند.
* جامعهشناس
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد