پیدا و پنهان کهن‌ترین ثبت یونسکو
مژگان کریم‌نیایی– غارهای پیش از تاریخ دره خرم‌آباد به عنوان بیست‌ونهمین اثر ایران در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید. این غارها راوی شواهد فرهنگی قابل توجه از دوران نئاندرتال‌ها هستند و همچنین شواهدی از حضور انسان مدرن (هوموساپینس) از تقریبا ۴۰هزار سال پیش در این غارها وجود دارد. با توجه به اینکه این اثر پیشاتاریخی یکی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی ثبت‌شده در فهرست یونسکو در تمام جهان است، اهمیت مضاعفی دارد و می‌تواند زمینه‌ساز جذب گردشگران بین المللی باشد. تحقق این مهم و جذب گردشگران اما در گرو معرفی مناسب، ایجاد زیرساخت‌ها و برنامه‌ریزی مدون است. درواقع تنها در صورت بازاریابی و معرفی گسترده این اثر است که می‌توان امیدوار بود این ثبت جهانی زمینه حضور گردشگران داخلی و خارجی را فراهم آورد.
طبیعی است که در صورت استفاده صحیح از ظرفیت ایجاد شده می‌توان به توسعه گردشگری، ایجاد اشتغال و ارتقای اقتصاد خرم‌آباد خوش‌بین بود. در این راستا البته باید الزامات اولیه از دسترسی‌پذیری و توسعه حمل‌و‌نقل گرفته تا ارتقای ظرفیت‌های اقامتی و صرف بودجه تبلیغاتی در خور برای معرفی این اثر به عنوان الزاماتی اساسی از سوی دولت، استانداری لرستان و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی طرف توجه قرار گیرد.
جایگاه شاخص و اهمیت تاریخی غارها
غارهای پیش از تاریخ دره خرم‌آباد به عنوان یکی از قدیمی‌ترین سکونتگاه‌های بشر دارای اهمیتی ویژه است و ثبت جهانی آن می‌تواند در مسیر توسعه گردشگری راهگشا باشد.
عطا حسن‌پور، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان در نشست خبری رسانه‌ای ثبت جهانی محوطه‌های پیش از تاریخ دره خرم‌آباد اظهار داشت: دره خرم‌آباد یکی از مهم‌ترین نمونه‌های حیات انسانی در فلات ایران است و به عنوان حلقه اتصال سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا در مسیر مهاجرت انسان‌های اولیه شناخته می‌شود. کشف دندان نیش گوزنی با قدمت بیش از ۴۰هزار سال دراین محل و در کاوش‌های سال‌های ۱۳۸۸ و ۱۳۸۹ که به عنوان گردنبند استفاده می‌شده، از نخستین شواهد استفاده بشر از زیورآلات است. وی افزود: این محوطه با ۴۰۰هکتار عرصه و ۷۰۰۰هکتار حریم، شامل ۵غار کلدر، قمری، گیلوران، یافته و کنجی و پناهگاه صخره‌ای گرارجنه، شواهدی از حضور انسان در بیش از ۶۳هزار سال پیش را نشان می‌دهد.
حسن‌پور ادامه داد: پرونده ثبت جهانی این دره از سال۲۰۰۷ در فهرست موقت یونسکو قرار داشت و پس از ارسال به یونسکو در شهریور۱۴۰۲ و بازدید میدانی در شهریور ۱۴۰۳، با رای مثبت ایکوموس در خرداد۱۴۰۴، سرانجام در ۲۰تیر۱۴۰۴ به ثبت جهانی رسید. ثبت دره خرم‌آباد به عنوان نخستین پرونده پارینه‌سنگی ایران در یونسکو، راه را برای توسعه گردشگری پایدار، جذب سرمایه‌گذاری، رونق اقتصادی و اشتغالزایی هموار می‌کند.
اهمیت ثبت جهانی دره خرم‌آباد
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان با بیان اینکه دره خرم‌آباد یکی از مهم‌ترین نمونه‌های حیات انسانی در دوران پیش از تاریخ در فلات ایران است، گفت: ثبت جهانی این محوطه تاریخی، نقطه عطفی در توسعه گردشگری فرهنگی و معرفی قابلیت‌های منحصربه‌فرد لرستان در سطح بین‌المللی خواهد بود.
وی در بخشی دیگر از سخنان خود خاطر‌‌نشان کرد: این ثبت جهانی نه‌تنها نشان‌دهنده ارزش بی‌بدیل فرهنگی این محوطه است بلکه جایگاه تمدن ایران در دوره‌های ماقبل تاریخ را در عرصه جهانی برجسته می‌کند.
از سوی دیگر احمد پاکتچی، سفیر ایران در یونسکو نیز گفت: با ثبت محوطه تاریخی خرم‌آباد کهن‌ترین ثبت در میراث جهانی در حال حاضر به اسم ایران ثبت شده است. ایران از نظر توان کارشناسی در حوزه میراث فرهنگی و دیپلماسی فرهنگی در جایگاه مطلوبی قرار دارد. محوطه‌های تاریخی دره خرم‌آباد با قدمتی ۶۰هزارساله، پیوستگی فرهنگی خود را حفظ کرده‌اند. سیاست توزیع آثار ثبت‌شده در سراسر کشور، وجهه بین‌المللی ایران را تقویت کرده و دره خرم‌آباد به عنوان فضایی برای همزیستی گونه‌های مختلف انسانی، زمینه‌ساز درک بهتر تاریخ بشریت است.
لزوم دسترسی‌پذیری و ارتقای زیرساخت‌ها
با وجود ظرفیت‌های شاخصی ثبت جهانی دره خرم‌آباد که به آن اشاره شد اما استفاده از این ظرفیت‌ها نیازمند ایجاد زیرساخت‌ها، به‌کارگیری راهنمایان گردشگری و مجموعه‌ای از موارد دیگر است.
سید‌سعید شاهرخی، استاندار لرستان در خصوص اقدامات انجام شده برای تسهیل دسترسی‌پذیری و حفاظت موثر از غارهای پیش از تاریخ به «جهان‌صنعت» گفت: این مساله از قبل پیش‌بینی شده و ما قبل از ثبت، این اقدامات را انجام دادیم. راه دسترسی مناسب به این غارها به صورت حفاظت‌شده وجود دارد و برای ورود گردشگران به این غارها و تپه خرم‌آباد تور لیدرهایی در محل قلعه فلک‌الافلاک آمادگی دارند که در گروه‌های ۵۰نفره همراه با راهنما برای بازدید به این منطقه بروند. این غارها در مجاورت شهر است و راه پیچیده‌ای ندارند و با تمهیداتی که در درون غارها اندیشیده شده و حفاظت‌هایی که داده شده هیچ آسیبی به غارها و میراث ثبت جهانی شده وارد نخواهد شد. شاهرخی با تاکید بر مسوولیت سنگین ناشی از ثبت جهانی اظهار داشت: این دستاورد فرصت‌هایی برای ارتقای جایگاه علمی، اقتصادی و اجتماعی لرستان فراهم می‌کند. از ابتدای دولت چهاردهم، برنامه‌ریزی راهبردی برای تقویت زیرساخت‌های گردشگری آغاز شده است. بازسازی فرودگاه خرم‌آباد که از سال۱۳۰۷ فعال بوده و در جنگ جهانی دوم نیز نقش داشته، با هزینه‌ای بیش از هزار میلیارد تومان انجام شده و اکنون به عنوان فرودگاهی بین‌المللی آماده خدمت‌رسانی است، همچنین پروژه آزادراه بندر امام به اهواز و کمربندی غربی خرم‌آباد در حال اجرا هستند. وی افزود: برای توسعه گردشگری تسهیلاتی برای تکمیل هتل‌های نیمه‌تمام اختصاص یافته و برنامه‌هایی مانند برگزاری همایش‌ها و آموزش عمومی به شهروندان در دستور کار قرار دارد، همچنین با جابه‌جایی پادگان موجود در منطقه، تپه فلک‌الافلاک متحول خواهد شد.
لزوم معرفی دره خرم‌آباد
با توجه به ثبت جهانی این غارهای پیش از تاریخی در فهرست یونسکو باید برای معرفی این اثر در سطح بین‌المللی و در سطح داخلی تدابیری اندیشیده شود. در سطح داخلی می‌توان از ظرفیت رسانه ملی (صداوسیما)، رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی برای معرفی استفاده کرد و در سطح بین المللی تولید محتوای ویدئویی، تصویری، استفاده از ظرفیت‌های اینفلوئنسرهای خارجی و رسانه‌های خارجی باید مورد توجه قرار گیرد. افزون‌براین برگزاری رویدادهای فرهنگی، هنری یا حتی ورزشی بین‌المللی در شهر خرم‌آباد می‌تواند زمینه را برای معرفی بیشتر این اثر تاریخی به جهانیان فراهم کند. در یک نگاه کلی باید اذعان کرد که ثبت جهانی دره خرم‌آباد و غارهای پیش از تاریخ آن اقدام مثبتی بوده اما استفاده از عواید این اقدام مثبت در گرو آن است که بازاریابی مطلوبی برای معرفی این مقصد گردشگری چه در سطح بین‌المللی و چه در سطح داخلی انجام شود. باید توجه داشت که ارتقای وضعیت حفاظتی از این اثر تاریخی نیز موضوع بسیار مهمی است که نباید از آن غافل بود. به عبارت دیگر چنانچه مبنا بر توسعه گردشگری در خرم‌آباد و استفاده از عواید ثبت جهانی برای اقتصاد گردشگری کشور باشد، باید وضعیت حمل‌و‌نقل داخلی، ورود ایرلاین‌های بین‌المللی به داخل کشور و ارتقای ظرفیت‌های اقامتی در شهر مثل خرم‌آباد و سایر شهرهایی که ثبت جهانی دارند به شکل ویژه مورد توجه قرار گیرد.
