13 - 04 - 2020
پویاییهای بازار انرژی
عباس ملکی*- آخرین قیمت نفت برنت در روز جاری ۴۸/۳۱ دلار برای تحویل در ماه می بود، یعنی نصف قیمت این کالا در ابتدای سال ۲۰۱۹٫ قیمت نفت وستتگزاس اینترمدییت در آخرین ساعات جمعه شب به ۲۳ دلار هر بشکه رسید و قیمت گاز طبیعی در بازار هنری هاب ۷۳/۱ دلار برای هر یک میلیون بیتی یو.
۱- اقتصاد جهانی تحت تاثیر ویروس کرونا با تغییرات عمدهای روبهرو شده است. رشد اقتصادی به شدت کم و کمتر شده و رکود اقتصادی عمیق و عمیقتر. به گفته رییس صندوق بینالمللی پول در حالی که رشد اقتصادی در ۲۰۲۰ منفی میشود، بدترین سقوط از رکود بزرگ در سال ۱۹۳۰ را جهان در سال ۲۰۲۰ تجربه میکند. در حالی که در گذشته در مقاطعی که شوک اقتصادی یا کاهش رشد اقتصادی را تجربه میکردیم، این امید وجود داشت که منحنی کاهشی رشد اقتصادی به صورت Vشکل بوده و در آیندهای نزدیک به بهبود اقتصادی بازگردیم. به نظر کارشناسان به دلایل مختلف این بار احتمال دارد که مدت زمان زیادی لازم باشد تا اقتصاد جهانی به کریدور بهبود و ترمیم بازگردد. به خصوص که عوامل روانی همچون ترس و دلهره حاکم بر بازار همراه با سقوط تقاضا و کاهش عرضه امید به بهتر شدن وضعیت اقتصادی را کمرنگ میکند. یک پیشبینی خوشبینانه میگوید که بخشی از صدمات اقتصادی ممکن است در ۲۰۲۱ جبران شود.
۲- در روز پنجشنبه دو هفته قبل رییسجمهور آمریکا در توئیتی نوشت که او واسطه یک معاملهای بین عربستان سعودی و روسیه شده تا مقدار تولید نفت خود را پایین آورده تا از بیشتر افتادن قیمت نفت در میانه بحران اقتصادی جهان ناشی از شیوع کووید ۱۹ جلوگیری شود. روز پنجشنبه اجلاس وزرای نفت و انرژی ۲۳ کشور عضو اوپک و غیراوپک به صورت مجازی برگزار شد. در انتهای جلسه گزارش شد که کاهش ۱۰ میلیون بشکهای در روز از تولید ۱۰۰ میلیون بشکهای توسط شرکتکنندگان مورد توافق قرار گرفت. یعنی اعضای اوپکپلاس مجموعا ۲۳ درصد از تولید نفت خود را قرار است کاهش دهند. این بدان معناست که عربستان سعودی ۸/۳ میلیون بشکه از سطح تولید خود در مارس ۲۰۲۰، روسیه ۵/۲ میلیون بشکه نفت در روز و عراق یک میلیون بشکه در روز از تولید خود را کم میکند. تولید نفت ایران از این توافق مستثنی است. یک ارتباط تلفنی سهجانبه پس از پایان اجلاس اوپکپلاس مابین روسای جمهور آمریکا و روسیه و همچنین پادشاه عربستان سعودی برقرار شد. در این میان مکزیک یکی از تولیدکنندگان غیراوپک از امضای توافق امتناع کرد. مکزیک در مارس سال جاری ۸/۱ میلیون بشکه در روز تولید کرده و به قول وزیر انرژی این کشور در جلسه اوپکپلاس ابتدا از مکزیک خواسته شد که ۴۰۰ هزار بشکه در روز از تولید نفتش بکاهد. پس از آن خواسته شد ۳۰۰ هزار بشکه تولیدش را کم کند. مکزیک اعلام کرد که تنها میتواند ۱۰۰ هزار بشکه در روز تولیدش را کم کند. اگر وضعیت مکزیک مشخص شود، آنگاه از دیگر کشورهای غیرعضو جلسه پنجشنبه از جمله آمریکا خواسته خواهد شد تا مجموعا پنج میلیون بشکه در روز نیز تولید را کاهش دهند. رییسجمهور مکزیک در جمعه شب گفت که رییسجمهور ترامپ توافق کرده که ۲۵۰ هزار بشکه نفت اضافی از تولید آمریکا کم کرده و مکزیک همان تعهد یک صدهزار بشکه را اجرا کند. این توافق از ابتدای ماه می سال جاری اجرایی می شود. پس از آن از ابتدای ماه ژوئیه امسال اوپکپلاس هشت میلیون بشکه در روز مجموعا از نفت خود میکاهد. از ژانویه ۲۰۲۱ این مقدار به شش میلیون بشکه در روز کاهش مییابد. این توافق تا آوریل ۲۰۲۲ جاری خواهد بود. کارشناسان معتقدند که حتی کم شدن ۱۵ میلیون بشکه از عرضه نفت، بعید است بتواند محرک قوی برای بالارفتن قیمت نفت و بازگشت قیمت نفت برنت به محدوده ۶۰ دلار هر بشکه باشد. به نظر میرسد انرژی حداقل ۳۰ میلیون بشکه نفت در روز از بازار باید بیرون رود تا قیمتها به حالت قبل از وضعیت کرونایی بازگردد.
۳- تولید نفتخام آمریکا به تدریج در حال کاهش است. این عکسالعملی در برابر قیمتهای پایین نفت متعارف و غیرمتعارف در سراسر جهان است. بنابر گزارش مرکز اطلاعات وزارت انرژی آمریکا، از مارس تا اکتبر سال جاری تولید نفتخام آمریکا به مقدار ۱۴ درصد از کل تولید یا ۷۵/۱ ملیون بشکه در روز کاهش مییابد. تولیدکنندگان نفت در آمریکا فشار همهجانبهای را از طریق لابی بر دولت آمریکا وارد میکنند تا بر نفتخام وارداتی تعرفه بسته شود. با توجه به کاهش قابل توجه قیمت نفتخام در روزهای کرونایی، تولیدکنندگان نفت در داخل آمریکا با پدیده کمتر شدن قیمت از هزینه نهایی مواجه شدهاند. دولت ترامپ تا این لحظه با این اقدام مخالفت کرده است. ترامپ در مصاحبه خود در روز یکشنبه گفت که هماکنون مصرفکننده آمریکایی برای یک گالن بنزین تنها ۹۱ سنت میپردازد. قیمت سوخت هواپیما نیز کاهش داشته که میتوان از این طریق به خطوط هوایی کمک کرد. قابل توجه است که در ۲۰۱۴ قیمت یک گالن بنزین در آمریکا بالاتر از چهار دلار بود. وزارت انرژی آمریکا پیشبینی میکند به طور متوسط تولید در کل سال ۲۰۲۰ مقدار ۴۷۰ هزار بشکه و در ۲۰۲۱ مقدار ۷۳۰ هزار بشکه از نفت آمریکا کمتر از پیشبینیهای قبلی خواهد بود. در همین حال تا جمعه شب حدود ۱۷ میلیون نفر در ایالات متحده آمریکا، برگه درخواست کمک از بیمه بیکاری به خاطر از دست دادن شغل خود را پر کردند. مشکل بیکاری اکنون در اقتصاد آمریکا از وضعیت رکود بزرگ در ۱۹۳۰ نیز فراتر رفته است.
۴- عربستان سعودی در روز جمعه میزبان مجازی اجلاس وزرای انرژی گروه ۲۰ متشکل از ثروتمندترین کشورهای جهان بود. در ابتدای جلسه وزیر انرژی عربستان گفت که عرضه نفت به همراه قیمت مناسب باعث خواهد شد که اقتصاد آسیبدیده جهان بر اثر ویروس کرونا به بهبودی و وضعیت عادی بازگردد.
۵- ائتلاف به رهبری عربستان سعودی در جنگ یمن علیه جنگجویان حوثی که کنترل صنعا پایتخت و نیمی از یمن را در درست دارند، از جمعه یک آتشبس دوهفتهای اعلام کرد. جنگ یمن از ۲۰۱۵ تاکنون باعث کشته شدن صد هزار غیرنظامی به ویژه کودکان شد و این کشور را به فقیرترین مملکت در منطقه تبدیل کرد. در حالی که عربستان امید داشت در چند هفته نخست جنگ را به نفع خود و متحدانش در جنوب یمن به پایان برساند، اکنون مشخص شده که هزینههای این جنگ از لحاظ سیاسی و اقتصادی برای عربستان غیرقابل محاسبه است. یکی از دلایل تولید حداکثری عربستان در گذشته، مخارج جنگ یمن بوده است.
۶- تعداد زیادی از نفتکشها در آبهای نزدیک اروپا همچنان متوقف ماندهاند. پالایشگاهها ظرفیت تخلیه و انبار کردن نفتخامهای سفارشی را به یکباره پس از دسامبر ۲۰۱۹ و شروع شیوع کوید ۱۹ از دست دادند. گزارشها حاکی از آن است که ۲۵ نفتکش غول پیکر حاوی ۱۸ میلیون بشکه نفتخام در نزدیکی بنادر اروپایی یک هفته است که ایستادهاند. این سفارشات قبل از بحران کرونا به جریان افتاده بود. ممکن است که ماهها کشتیهای مزبور برای تخلیه انتظار بکشند. تقاضا برای فرآوردههای نفتی به شدت پایین آمده است. در جنوب اروپا و در دریای مدیترانه رقابت برای پیدا کردن انبار برای تخلیه کشتیها شدیدتر است. در خلیج تریست و بندر ایتالیایی تریست، شش تانکر منتظر تخلیه نفت خود و پمپاژ توسط خط لوله ماوراء آلپ (TAL) برای انتقال به پالایشگاههای اتریش، آلمان و جمهوری چک هستند.
۷- در ششم مارس ۲۰۲۰، ولادیمیر پوتین رییسجمهور روسیه اصول اساسی حاکم بر سیاستهای فدرسایون روسیه در ارتباط با قطب شمال را تصویب کرد. در این سند، منافع روسیه در شمالگان، اهداف و مکانیسمهای روسیه و اقدامات آتی این کشور در ۱۵ سال آینده تا ۲۰۳۵ تشریح شده است. تنش مابین روسیه و دیگر همسایگان قطب شمال در سالهای اخیر در زمینه چگونگی استفاده از منابع طبیعی به خصوص نفت و گاز بالا رفته است. در سپتامبر ۲۰۱۹ معاون وزیر انرژی روسیه گفته بود که پروژه نفتی جدید قطب شمال به رهبری رسنفت، بزرگترین تولیدکننده نفت روسیه، نیاز به حدود ۱۰ تریلیون روبل (۱۵۷ میلیارد دلار) سرمایهگذاری دارد. وستوک اویل، یک پروژه مشترک بین رسنفت و شرکت ایندیپندنت پترولیوم، قرار است برخی میادین نفتی که در حال تولید هستند و برخی دیگر که تولیدشان آغاز نشده را شامل شود. یوری تروتنف، معاون نخستوزیر روسیه گفت دولت روسیه با یک بسته معافیت مالیاتی برای کمک به توسعه قطب شمال موافقت کرده است. در سال ۲۰۰۸، سازمان زمینشناسی آمریکا تخمین زده بود که تا ۲۲ درصد منابع کشف نشده و قابل استخراج جهان در شمال مدار شمالگان قرار دارد. کانادا و روسیه قبلا حاکمیت ملی خود بر ناحیه نفتخیز قطب شمال را اعلام کرده بودند.
در سال ۲۰۱۴ دانمارک ادعایی را در ناحیهای به وسعت ۸۹۵ هزار کیلومترمربع ورای مرزهای دریایی گرینلند در سازمان ملل متحد طرح کرد که براساس آن استدلال میکرد دریای اطراف قطب شمال به فلات قاره گرینلند وصل است که یک ناحیه خودمختار متعلق به دانمارک است. تیغه ۱۸۰۰ کیلومتری به نام تیغه لومونوسف که در اصل یک رشتهکوه است و قطب شمال را دو قسمت میکند، در کانون این اختلاف قرار دارد. یک زیردریایی روسیه در سال ۲۰۰۷ یک پرچم تیتانیومی ضدزنگ را در بستر آبهای قطب شمال بر زمین نشاند که واکنش خشمآلود کانادا را به دنبال داشت. کشورهای حاشیه قطب شمال با حل اختلاف به وجود آمده از طریق حکمیت توسط یک هیات سازمان ملل موافقت کردند.
دانمارک در کنار روسیه، نروژ، کانادا و آمریکا در سال ۲۰۰۸ توافق کردند که این اختلاف سرزمینی باید از طریق کنوانسیون حقوق بینالملل دریاها حل و فصل شود. هر کشور پس از تصویب این کنوانسیون ده سال وقت دارد ادعایی را برای تعمیم فلات قارهاش ورای ۲۰۰ مایل دریایی از مرزهایش تسلیم کند که کانادا در سال ۲۰۱۳ این کار را انجام داد.
روسیه در سال ۲۰۲۱ رییس شورای قطب شمال متشکل از کشورهای همسایه شمالگان میشود. علاقه به استخراج انرژی از منطقه قطب شمال به علاوه مساله کشتیرانی، وضعیت صلحآمیز قطب شمال را اکنون پس از سه دهه وضعیت با ثبات این منطقه زیر سوال برده است. درخصوص منابع گاز اقیانوس منجمدشمالی، کافی است که استخراجهای انجام شده تاکنون را نام ببریم که به عنوان یک دستگرمی برای دولتها و شرکتها بوده و هنوز به طور جدی به این کار پرداخته نشده است. در شمال سیبری غربی حوزه انرژی مهمی به نام بستر اورنگوی واقع شده که دومین بستر بزرگ دنیا به شمار میرود و ذخایر آن از ۳۰۰ میلیارد مترمکعب تجاوز میکند. مجوز لازم برای استخراج از این بستر در اختیار اورنگوی گازپروم، شاخهای از شرکت گازپروم روسیه قرار دارد. در دریای بارنتز، در ۶۰۰ کیلومتری شبهجزیره کولا، حوزهای دیگر به نام بستر اشتوکمان واقع شده که یکی دیگر از ذخایر عظیم گاز محسوب میشود. مجوز بهرهبرداری از این بستر نیز در دست گاز پروم است و برآورد میشود که ذخایر این بستر ۳/۲ میلیارد مترمکعب باشد. اگر ثروتهای فراوان انرژی موجود در اقیانوس منجمدشمالی برای تلقی کردن این منطقه به عنوان جواهر کافی نباشد، واژه الماس میتواند افرادی را که باوری ضعیفتر دارند، متقاعد کند. معدن اکاتی در مناطق شمال غربی کانادا، یکی از غنیترین معادن این کشور است. بین سالهای ۱۹۹۸ و ۲۰۰۴ که عملیاتهای حفاری آغاز شد، این معدن ۲۶ میلیون قیرات- حدود ۵۰۰۰ کیلوگرم- تولید داشته و انتظار میرود تا ۲۵ سال، سودی بیش از ۳۴۴ میلیون یورو در سال داشته باشد. در حالی که قوانین بینالمللی مشخص میکند که چه کسی، چه چیزی را در اختیار بگیرد و یخ این منطقه در حال ذوب شدن است، میتوانیم در انتظار مناقشهای جدید باشیم.
صفآرایی اقتصادی در قطب شاید مفهوم تازهای به جنگ سرد جدید ببخشد. افزایش درجه حرارت زمین و آب شدن بخشی از یخهای دائمی قطب شمال تحولات ژئوپلتیکی، سیاسی و اجتماعی به دنبال داشته است. افزایش دما در قطب شمال بیشتر از بقیه مناطق کره زمین بوده است. حتی موانع ژئوپلتیکی گذشته را از میان برده است. در گذشته گفته میشد که روسیه به دلیل محاصره دریاهای یخزده علاقه زیادی به آبهای گرم خلیجفارس دارد. در حالی که اکنون خطوط دریایی جدیدی در مرزهای شمالی روسیه به دلیل آب شدن یخهای دریای بارنتز از اقیانوس آرام به سوی اقیانوس اطلس از طریق شمال اروپا باز شده است.
تغییرات آب و هوایی همچنین سبب بازتر شدن گذرگاه شمال غربی شده که یک راه دریایی شمالگان است و از آبهای شمال خاک اصلی کانادا میگذرد. در قرن نوزدهم مسابقهای برای عبور کشتیها از گذرگاه شمال غربی در اقیانوس منجمد شمالی شروع شده بود، چون این مسیر راه میانبری بین شمال اقیانوس اطلس و شمال اقیانوس آرام بود. جهانگردان با کشتی خود را به ساحل غربی جزیره گرینلند، میرساندند و بعد سعی میکردند با رد شدن از میان جزایر متعلق به کانادا در شمالگان، از تنگه برینگ که بین آلاسکا و روسیه واقع است، عبور کنند.
مشکل اینجا بود که حتی در تابستان این مسیر به دلیل وجود یخ غیرقابل نفوذ، اغلب مسدود بود. امروز، متجاوز از ۱۷۰سال بعد، گرمتر شدن شمالگان به این معنی است که هر تابستان برای چند ماه به طور فزایندهای دسترسی به این آبراه بیشتر میشود. طبق برخی تخمینها، سرعت ذوب شدن یخهای شمالگان تا آن حد است که ممکن است استفاده از این گذرگاه برای کشتیرانی از لحاظ اقتصادی مقرونبهصرفه شود. برای شرکتهای کشتیرانی حامل کالا از چین یا ژاپن به اروپا یا ساحل شرقی آمریکا، این مسیر کیلومترها راه را کوتاهتر خواهد کرد.
در حال حاضر حمل این کالاها از طریق کانال پاناما یا کانال سوئز صورت میگیرد. اما برای اولین بار در سال ۲۰۱۴، کشتی باری نوناویک برای حمل نیکل از ایالت کبک کانادا به چین بدون همراهی یخشکن از این گذرگاه عبور کرد. در عوض، سفر این کشتی از کبک در کانادا تا چین ۲۶ روز طول کشیده بود، یعنی دو هفته کمتر از سفر ۴۱ روزه برگشت از طریق کانال پاناما. یک سال قبل از سفر کشتی نوناویک، یک کشتی بزرگ دیگر موسوم به نوردیک اوریون، اولین کشتی باریای بود که با کمک یک کشتی یخشکن گارد ساحلی کانادا از این گذرگاه عبور کرده بود. در سال ۲۰۱۷ مجموعا ۳۲ کشتی از این آبراه استفاده کردند، ولی تنها یکی از آنها کشتی باری بود. کشتیهایی که دنبال ماجراجویی بودند، کشتیهای یخشکن، یک کشتی تفریحی و یک نفتکش از جمله کشتیهای دیگری بودند که از این گذرگاه عبور کردند. در سالهای ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ مجموعا ۱۸ کشتی از این مسیر استفاده کردند. اختلافنظر درباره دسترسی به گذرگاه مورد بحث ادامه دارد. کانادا مدعی مالکیت این گذرگاه است در حالی که آمریکا و سایر کشورها این گذرگاه را بینالمللی میدانند و موقعی که نوبت به میزان سرمایهگذاری و توسعه شمالگان میرسد، سرزمین وسیعتر آلاسکا که متعلق به آمریکاست و سرزمینهای شمالی کانادا و گرینلند به مراتب در جریان سرمایهگذاری از روسیه عقبترند. از این راه میتوان منابع گازی یامال را به الانجی تبدیل کرده و به بندر شانگهای در چین رساند.
*تحلیلگر بازار انرژی
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد