25 - 12 - 2023
پول دیجیتال بانک مرکزی
در سالهای اخیر خصوصا با رشد فناوری اطلاعات راهکارهای قابلتوجهی در صنعت ارتباطات معرفی شده است که برخی از آنها کاربردهای قابلتوجهی در صنعت مالی و بانکی دارند. قسمتی از این راهکارها که موردتوجه برخی از بانکهای مرکزی دنیا قرار گرفتهاند، مرتبط با پولهای دیجیتال و خصوصا در قالب پول دیجیتال بانک مرکزی است.
در این گزارش ضمن مرور ادبیات مربوط به ساختار بانکی موجود و ضعف بانک مرکزی در مقابل بانکهای تجاری و ظهور و رواج رمزپولها به عنوان ریشههای اصلی توجه بانکهای مرکزی به بحث پول دیجیتال بانک مرکزی، رویکردهای موجود به این پول، منافع و انگیزههای حرکت به سمت آن و تبعات معرفی آن در ادبیات اقتصادی و مطالعات بانکهای مرکزی و موسسات مالی بینالمللی، مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه اقدامات اجرایی کشورهای پیشرو در این حوزه بررسی شده است و در نهایت شرایط موجود و ملاحظات استفاده از آن در ایران مورد بررسی قرار گرفته است.
با توجه به مطالب مرورشده چالش مدیریت تراکنشهای خرد و بهبود نظام پرداخت یکی از انگیزههای اصلی کوتاهمدت بانکهای مرکزی برای حرکت به سمت پول دیجیتال بانک مرکزی برشمرده شده است و این مساله در کنار وضعیت نظام پرداخت کشورمان، بر استفاده از فرصت ساماندهی کیف پول خرد برای حرکت به سمت پول دیجیتال بانک مرکزی تاکید میکند. مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی به بررسی ادبیات و تجارب بانک مرکزی درخصوص پول دیجیتال با تمرکز بر کاربرد آن در پرداختهای خرد پرداخت.
دفتر مطالعات اقتصادی این مرکز در گزارشی با عنوان «پول دیجیتال بانک مرکزی ۲. مرور ادبیات و تجارب با تمرکز بر کاربرد آن در پرداختهای خرد» آورده است که بانکها بهجهت نقش پررنگی که در اقتصاد دارند یکی از مهمترین عوامل ثَبات مالی هستند. همزمان با وقوع بحران مالی ۲۰۰۸-۲۰۰۷ که بحثهای زیادی درخصوص نقش موسسات مالی در فعالیتهای اقتصادی و چگونگی تنظیمگری این موسسات در پی داشت، اولین بلوک بیتکوین با تمسخر دومین حمایت بزرگ دولتی از بانکها برای نجات از ورشکستگی و با ادعای ایجاد سیستم پرداخت نظیربهنظیر و بدون نیاز به نهاد ثالث قابلاعتماد استخراج شد.
این گزارش بیان میکند پس از بحران، ادبیات آکادمیک بهسمت قاعدهگذاریهای احتیاطی برای بانکها و تلاش برای مدیریت اشتهای ریسک این موسسات رفت. راهکارهایی از جمله «ایجاد سیستم تسویه وجوه متمرکز در بازار پولی» و ایده جایگزین کردن «سکوی مالی بهلحاظ سیستمی مهم» با «موسسات مالی بهلحاظ سیستمی مهم» برای کنترل و قاعدهگذاری بانکها پس از بحران بیشتر بر دخالت بیشتر بانک مرکزی در بازارهای بینبانکی دلالت داشت.
در این گزارش آمده است که یکی از موارد موثر بر حل مساله «خیلی بزرگ برای ورشکستگی» که پاشنه آشیل نظام بانکی آمریکا در بحران ۲۰۰۸ بود ورود بازیگران جدید به عرصه مالی و کاهش ریسک بزرگ و اهمیت بانکها و موسسات اعتباری بود که این امر از یک سو چالشی برای ثَبات مالی بود و از سوی دیگر ساختار نظام بانکی قادر به مدیریت نوآوری نبود. با توجه به گستردگی صنعت مالی و نقش و تاثیر بانکها و موسسات مالی در اقتصاد، تلاش برای ارائه راهکارهایی برای حل مشکلات ایجاد شده توسط نظام بانکی، تنها منحصر به اقتصاددانان نبوده و رفتار کژمنشانه و غیرمسوولانه این موسسات، واکنشهایی از طرف متخصصان خارج از حوزه آکادمیک اقتصاد را برانگیخت.
این گزارش این طور ادامه مییابد که در آن زمان بیتکوین تنها رمزدارایی شناختهشده بود و از آنجا که مشکلاتی همچون ترویج جرائم پولشویی، کارایی اندک در تعاملات روزانه، عدم حفاظت از طرفین معامله، مصرف بیرویه انرژی و ایجاد انحصارهای جدید ناشی از ضعفهای موجود در طراحی یا ویژگیهای ذاتی داشت، چالش و تهدید چندانی برای نظام بانکی محسوب نمیشد. با توسعه این فناوری برخی از مشکلات مذکور مرتفع شده و اقبال عمومی بهسوی این شکل جدید دارایی بیشتر شد. در ادامه دولتهای مختلف واکنشهایی سلبی قاطعی به انتشار رمزداراییهای شرکتهای بزرگ همچون گرام و تون نشان دادند و رفتهرفته بانکهای مرکزی به فکر راهحلی برای مواجهه با موج همهگیری رمزداراییها افتادند و شروع به شناسایی ظرفیتهای موجود در بستر فناوری دفتر کل و انتشار پول دیجیتال بانک مرکزی کردند.
این گزارش مطرح میکند مخاطره تهدید حاکمیت پولی کشورها توسط رمزداراییها در کنار مشکلات موجود در نظامهای بانکی فعلی و عدم ارائه راهکار عملیاتی برای کنترل رفتار بانکها و افزایش کارایی و ثبات نظام بانکی توسط اقتصاددانان، در کنار تحول سلایق و نیازهای مالی مردم، لزوم واکنش متناسب بانکهای مرکزی بهعنوان متولیان حاکمیت پولی و نظام بانکی خصوصا با استفاده از فناوریها و خدمات معرفیشده طی تحولات اخیر را بیش از پیش ضروری کرد. این گزارش توضیح میدهد این رخدادها عاملی شد تا بانکهای مرکزی جهان برای پاسخ به دو تهدید فوق و برای تقویت حکمرانی پولی خود بهسمت مطالعه و تحقیق درخصوص انتشار پول دیجیتال خود گام بردارند. هرچند که پیش از این نیز بانکهای مرکزی نوعی از پول دیجیتال خود را برای تسویه پرداختهای کلان بینبانکی منتشر میکردند اما عمدتا مراد از پول دیجیتال بانک مرکزی، پول دیجیتالی است که سطح دسترسی بیشتری داشته باشد و برای عموم مردم قابل اکتساب باشد. در این گزارش آمده است که انگیزههای انتشار پول دیجیتال بانک مرکزی در کشورهای مختلف عبارتند از: افزایش شمول مالی، حفظ ثَبات مالی، حفظ حاکمیت پولی، بهبود پرداختهای فرامرزی و غیره. هرچند که در انتشار پول دیجیتال بانک مرکزی طبق گفته موافقان منافع زیادی وجود دارد اما انتشار آن با چالشهایی از جمله پیچیدگیهای عملیاتی و ریسک تهدیدات سایبری، تهدید ثبات نظام بانکی و دوگانه حفظ حریم خصوصی و رعایت الزامات ضدپولشویی همراه است. از این رو علاوه بر نیاز وافر به تحقیق و پژوهش در این حوزه، پیادهسازی آزمایشی مدلهای عملیاتی در سطوح بخشی و خرد برای تعیین هرچه دقیقتر پیامدهای انتشار آن ضروری است.
این گزارش با بررسی مهمترین اقدامات توسط بانکهای مرکزی سوئد، انگلیس، نروژ و چین سعی شده است تا مبتنی بر تجارب بینالمللی و با توجه به بافتار اقتصاد ایران و مشکلات موجود آن گام اول پیشنهادی برای حرکت در مسیر توسعه پول دیجیتال بانک مرکزی ارائه شود.
این گزارش همچنین پیشنهاد میکند که بانک مرکزی، در گام اول نسبت به راهاندازی و بهکارگیری بستر پول دیجیتال بانک مرکزی بهمنظور انجام تراکنشهای خرد با ساختاری مشابه حالتهای دوم یا سوم شکل ۳ اقدام کند. در این حالت، مدل با معرفی بهعنوان بستر کیف پولخرد، بهعنوان گام اول پیادهسازی «سکوی مالی بهلحاظ سیستمی مهم» عمل خواهد کرد.
این گزارش ادامه میدهد از آنجا که حجم تراکنشهای خرد قابلتوجه است، عملیاتی کردن کیف پولخرد، علاوه بر حل مسائل و مشکلات این حوزه، منجر به ایجاد زیرساخت قابلاطمینان و محکخوردهای میشود که مسائل فنی زیرساخت خصوصا از منظر مقیاسپذیری، امنیت و تنظیم سطوح دسترسی بازیگران را برآورده خواهد کرد. همچنین زمینه آشنایی فعالان اقتصادی با مفهوم پول دیجیتال بانک مرکزی و اتخاذ هوشمندانه گامهای بعدی براساس اطلاعات فراهمشده در این گام ایجاد خواهد شد.
این گزارش بیان میکند با توجه به ویژگیها و امکاناتی که پول دیجیتال بانک مرکزی در اختیار بانکهای مرکزی قرار میدهد، بخش مهمی از زیرساخت معرفیشده در ادبیات اقتصادی، با راهاندازی و گسترش پول دیجیتال بانک مرکزی تامین خواهد شد و در نتیجه اهداف اقتصادی ناشی از این زیرساخت از جمله بهبود قاعدهگذاری نظام بانکی، کنترل بهتر پرداخت تسهیلات، افزایش کارایی سیاست پولی، کنترل بهتر تورم، بهبود ثبات مالی و شمول مالی تامین خواهد شد.
در این گزارش مطرح میشود در واقع ساختار مالی طراحیشده به مثابه زمینبازی مالی جدید خواهد بود که بانک مرکزی در آن قادر خواهد بود مقررات و قواعد مالی را با تکیه به اشراف اطلاعاتی بهتر، بهنحو مناسبتری طراحی کند، بهصورت بهنگام مطلع شود و بهصورت موثر و به لحظه واکنش نشان دهد. در این شرایط بانک مرکزی در عمل بهعنوان مطلع در تمام معاملات و تراکنشها حضور خواهد داشت بدون اینکه پیچیدگیهای قانونی و اجرایی را بهدوش بکشد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد