پایداری صندوق‌های بازنشستگی زیر ذره‌بین
جهان صنعت – صندوق‌های بازنشستگی در ایران از نوع مزایای معین است و پایداری آنها از اهمیت بالایی برخوردار است. با این وجود ارزیابی پایداری آنها همواره مورد انتقاد بوده است. گزارشگری حداقلی و استفاده از شاخص‌های ساده پاسخگوی نیازهای اطلاعاتی ذی‌نفعان نیست. مساله پیش‌رو، تعیین شاخص‌ها و استانداردهایی برای ارزیابی همه‌جانبه پایداری مالی است. برای پاسخ به این مساله ابتدا مبانی نظری ارزیابی پایداری صندوق‌های بازنشستگی و شاخص‌های مورد استفاده توسط کشورها و سازمان‌های بین‌المللی بررسی شد. شاخص‌های استخراج شده برای نظرخواهی در اختیار خبرگان قرار داده شد و بر روی شاخص‌های کلیدی به روش دلفی فازی اجماع کسب شد. به‌منظور رتبه‌بندی و تدوین شاخص ترکیبی، با استفاده از نظر خبرگان و به‌کارگیری روش سوارا، شاخص نهایی حاصل شد. ۲۷شاخص در چهار بعد عدالت، کفایت، مالی و نوگرایی استخراج و مطابق با نتایج روش دلفی فازی، ۱۵شاخص کلیدی به تایید نهایی رسید. از این بین، نسبت پشتیبانی از نظر تاثیر رتبه اول، نرخ جایگزینی و ضریب نفوذ رتبه دوم و سوم را کسب کرد. نتایج حاصل از اجرای روش سوارا تاییدکننده شاخص ترکیبی متشکل از ابعاد عدالت (۱زیر شاخص)، کفایت (۳زیر شاخص) و بعد مالی (۱۱زیر شاخص) است. در این شاخص، بعد عدالت، کفایت و مالی به ترتیب ۶، ۲۱ و ۷۳درصد وزن شاخص ترکیبی را تشکیل می‌دهد. نسبت پشتیبانی رتبه‌اول، نسبت ارزش فعلی دارایی‌ها به تعهدات رتبه دوم و تجزیه و تحلیل اکچوئری رتبه سوم را کسب کرده است. با توجه به شاخص ترکیبی، بعد شاخص‌های مالی بیشترین اهمیت را داشته و باوجود مشکلاتی همچون عدم وجود منابع و نقدینگی برای پرداخت تعهدات جاری، توجه به ابعاد عدالت و کفایت و نوگرایی در مراحل بعدی قرار می‌گیرند. با این وجود شاخص‌های ترکیبی باید همواره مورد بازنگری قرار گیرد.
۱- چرا ارزیابی پایداری صندوق‌های بازنشستگی در ایران اهمیت دارد؟
ارزیابی پایداری صندوق‌های بازنشستگی به دلیل افزایش سن جمعیت، نیازهای اجتماعی روبه رشد و نقش حیاتی این صندوق‌ها در تامین امنیت اجتماعی و ثبات اقتصادی بسیار مهم است. بررسی پایداری مالی برای تطبیق با شرایط اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی در حال تغییر ضروری است. ارزیابی بخش‌هایی که نیاز به اصلاح دارند، مانند نرخ مشارکت یا تنظیم مزایا را شناسایی کرده و به هماهنگی با اهداف اقتصادی و اجتماعی جامعه کمک می‌کند.
۲- ابعاد کلیدی پایداری صندوق‌های بازنشستگی که در مطالعه شناسایی شده‌اند چیست؟
این مطالعه چهار بُعد کلیدی برای پایداری صندوق‌های بازنشستگی مشخص کرده است:
– برابری: تاکید بر عدالت در توزیع مزایای بازنشستگی، شامل برابری بین نسلی و درون‌نسلی.
– پایداری مالی: بررسی ثبات مالی بلندمدت نظام بازنشستگی، شامل عواملی مانند نسبت وابستگی، نرخ مشارکت و مدیریت دارایی‌ها.
– کفایت: ارزیابی توانایی سیستم بازنشستگی در تامین درآمد کافی برای بازنشستگان جهت حفظ یک استاندارد معقول زندگی و جلوگیری از فقر.
– نوگرایی: انعطاف‌پذیری سیستم بازنشستگی در برابر تغییرات اقتصادی و اجتماعی، مانند افزایش امید به زندگی، تغییرات بازار کار و ادغام فناوری.
۳- چه روش‌هایی برای ارزیابی پایداری صندوق‌های بازنشستگی در این مطالعه استفاده شده است؟
این مطالعه از یک رویکرد ترکیبی استفاده می‌کند:
– در مرحله اول، روش دلفی‌فازی برای انتخاب و اعتبارسنجی شاخص‌ها از طریق اجماع کارشناسان به کار گرفته شد.
– سپس، روش تحلیل وزن‌دهی ترتیبی گام‌به‌گام (SWARA) برای تعیین وزن هر شاخص استفاده شد.
– نظرات کارشناسان از طریق پرسشنامه جمع‌آوری شد و از منطق فازی برای مدیریت عدم‌قطعیت و نادقیق بودن قضاوت‌های کارشناسان بهره گرفته شد.
– فرآیند ارزیابی شامل چندین دور پرسشنامه و بازخورد برای دستیابی به اجماع درباره شاخص‌های کلیدی و میزان اهمیت نسبی آنها بود.
۴- مهم‌ترین شاخص‌هایی که در تعیین پایداری صندوق‌های بازنشستگی تاثیرگذار هستند، کدامند؟
مطالعه چندین شاخص کلیدی را در چهار بُعد پایداری شناسایی کرده است. مهم‌ترین شاخص‌ها عبارتند از:
– نسبت وابستگی (Dependency ratio)
– نسبت جایگزینی (Replacement ratio)
– نسبت تامین مالی (نسبت دارایی‌ها به بدهی‌ها) (Funding ratio)
– تحلیل اکچوئری (Actuarial analysis)
– نرخ‌های مشارکت (Contribution rates)
۵- مهم‌ترین چالش‌های ارزیابی و گزارش‌دهی پایداری صندوق‌های بازنشستگی در ایران چیست؟
چالش‌های اصلی شامل موارد زیر است:
– نبود شاخص‌های استاندارد: عدم وجود شاخص‌ها و چارچوب‌های گزارش‌دهی مورد پذیرش همگانی برای ارزیابی پایداری.
– دسترسی به داده‌ها: دشواری در جمع‌آوری اطلاعات جامع و قابل‌اعتماد برای ارزیابی دقیق.
– اهداف متناقض: ایجاد تعادل بین پایداری مالی، کفایت مزایا و عدالت در توزیع آنها.
– بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی: تاثیر متغیرهای کلان اقتصادی و تغییرات سیاستی بر عملکرد و پایداری صندوق‌های بازنشستگی.
۶- این مطالعه چه کمکی به ادبیات پژوهشی پایداری صندوق‌های بازنشستگی می‌کند؟
این مطالعه به روش‌های زیر به توسعه دانش در این حوزه کمک می‌کند:
– تدوین یک چارچوب بومی و جامع برای ارزیابی پایداری صندوق‌های بازنشستگی متناسب با شرایط ایران.
– شناسایی و اعتبارسنجی شاخص‌های کلیدی مرتبط با سیستم بازنشستگی ایران.
– ارائه شواهد تجربی و تحلیل‌های دقیق درباره وضعیت فعلی پایداری صندوق‌های بازنشستگی در کشور.
– پیشنهاد راهکارهای عملی برای بهبود ارزیابی، گزارش‌دهی و مدیریت پایداری صندوق‌های بازنشستگی.
۷- پیشنهادهای این مطالعه برای بهبود پایداری صندوق‌های بازنشستگی در ایران چیست؟
مطالعه پیشنهاد می‌دهد که اقدامات زیر انجام شود:
– تدوین چارچوب‌های گزارش‌دهی استاندارد برای پایداری صندوق‌های بازنشستگی.
– افزایش سن بازنشستگی برای بهبود پایداری مالی.
– ترویج استفاده از فناوری‌های نوین برای بهینه‌سازی مدیریت و نظارت.
– تنوع‌بخشی به منابع درآمدی جهت کاهش وابستگی به منابع سنتی.
– اصلاحات ساختاری برای تقویت ثبات مالی.
۸- یافته‌های این مطالعه چگونه با استانداردهای بین‌المللی و بهترین رویه‌های جهانی مقایسه می‌شود؟
این مطالعه یافته‌های خود را با شاخص‌های بین‌المللی مانند شاخص جهانی بازنشستگی ملبورن مرسر (Melbourne Mercer Global Pension Index) و شاخص پایداری بازنشستگی آلیانتس (Allianz Pension Sustainability Index) مقایسه می‌کند. در این مقایسه، شباهت‌ها و تفاوت‌های ابعاد و شاخص‌های کلیدی پایداری مشخص شده و زمینه‌هایی که سیستم بازنشستگی ایران می‌تواند از تجربیات بین‌المللی بهره‌مند شود، برجسته می‌شود. مقایسه‌ها به‌ویژه در زمینه تعادل بین کفایت مزایا، پایداری مالی و برابری و همچنین استفاده از تحلیل‌های اکچوئری و مدیریت نسبت وابستگی انجام شده است.
* این مطلب از مقاله‌ای با عنوان «شناسایی و رتبه‌بندی شاخص‌های ارزیابی پایداری صندوق‌های بازنشستگی در ایران» استخراج شده است.
نویسندگان: جواد شکرخواه، محمدجواد سلیمی، سیدسروش قاضی‌نوری، علی هدایتی
