پایان دوران فروش کاغذی طلا؛ بازار زیر ذره‌بین مالیات
جهان صنعت ، در ماه‌های اخیر و هم‌زمان با نوسانات شدید و بی‌سابقه قیمت طلا، شواهدی از افزایش تلاش برخی واحدهای صنفی طلافروشی برای پنهان‌سازی تراکنش‌ها و دور زدن تکالیف مالیاتی مشاهده می‌شود. فروش‌ندادن به‌صورت رسمی، انجام معاملات موسوم به «فروش کاغذی طلا» و دریافت وجه از طریق حساب‌های متفرقه یا حساب‌های شخصی از مصادیق روشن این رفتارهاست؛ اقدام‌هایی که ضمن کاهش شفافیت در بازار، پایه‌های درآمدی دولت را تضعیف کرده و رقابت عادلانه میان فعالان رسمی و غیررسمی را مخدوش می‌سازد.
این روش‌ها نه‌تنها به زیان عموم جامعه و بودجه عمومی کشور تمام می‌شود، بلکه صاحبان واحدهایی را که مرتکب چنین تخلفاتی می‌شوند، در معرض جریمه‌های قانونی، مسدود شدن حساب‌ها و پیگردهای مالیاتی قرار می‌دهد. در شرایطی که قانون و زیرساخت‌های الکترونیکی حسابداری و صدور صورت‌حساب با هدف افزایش شفافیت طراحی و اجرا شده‌اند، تداوم این قبیل رفتارها نیازمند مداخلات نظارتی مؤثر، فرهنگ‌سازی مالیاتی و تسهیل دسترسی به ابزارهای قانونی برای طلافروشان است تا از یک‌سو حقوق مصرف‌کننده و دولت حفظ شود و از سوی دیگر فعالیت‌های رسمی و قانونی این صنف رونق گیرد.
مهدی امیدوار، سخنگوی اتاق اصناف ایران، در این‌باره با بیان اینکه هرگونه خرید و فروش کاغذی طلا تخلف محسوب می‌شود، اظهار کرد: «نظارت‌ها در این بازار به‌صورت ویژه انجام می‌شود و از مردم درخواست می‌کنیم هنگام خرید، حتماً طلای خود را به‌صورت فیزیکی تحویل بگیرند. در برخی واحدهای صنفی، معاملات به‌صورت کاغذی انجام می‌شود که این اقدام تخلف است.»
تکالیف مالیاتی طلافروشان
بر این اساس، افزایش نوسانات قیمتی طلا، انگیزه سودجویی و مخفی‌کاری را در برخی فعالان بازار تقویت کرده است؛ ازاین‌رو بررسی راهکارهای بازدارنده، تحلیل دلایل اقتصادی پنهان‌کاری و پیگیری نحوه اجرای قوانین الکترونیکی فروش، از جمله ضرورت‌هایی است که برای جلوگیری از گسترش این پدیده و بازگرداندن اعتماد عمومی به بازار طلا باید مورد توجه قرار گیرد.
در نظام مالیاتی ایران، طلافروشان همانند سایر صاحبان مشاغل موظف به پرداخت مالیات‌های مصرح در قانون مالیات‌های مستقیم هستند و هیچ معافیت ویژه‌ای برای این صنف در نظر گرفته نشده است. درآمد مشمول مالیات طلافروشان پس از کسر معافیت‌های قانونی موضوع ماده ۱۰۱ قانون مالیات‌های مستقیم، مطابق نرخ‌های تعیین‌شده در ماده ۱۳۱ این قانون، مشمول پرداخت مالیات خواهد بود.
۱. تفاوت مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر درآمد به‌صورت سالانه محاسبه و پس از کسر هزینه‌ها و معافیت‌های قانونی، میزان درآمد مشمول مالیات مشخص می‌شو. در مقابل، مالیات بر ارزش افزوده از سوی مصرف‌کننده نهایی پرداخت می‌شود و طلافروش صرفاً نقش عامل وصول این مالیات را دارد. در معاملات طلا، مالیات بر ارزش افزوده تنها بر اجرت، حق‌العمل و سود طلافروش اعمال می‌شود و نه بر ارزش طلای خام. بدین ترتیب، تنها ده درصد از مجموع اجرت و سود از مصرف‌کننده اخذ و به حساب سازمان امور مالیاتی واریز می‌شود.
۲. شفاف‌سازی درآمدها و تراکنش‌های مالی
یکی از چالش‌های اصلی در بازار طلا، موضوع شفاف‌سازی درآمدها و تراکنش‌های مالی است. در برخی موارد، واحدهای صنفی تمامی تراکنش‌های خود را به‌صورت شفاف ثبت نمی‌کنند یا از حساب‌های غیرتجاری برای فعالیت‌های اقتصادی استفاده می‌کنند. برای مقابله با این موارد، قانون ابزارهایی نظیر سامانه‌های هوشمند، نرم‌افزارهای حسابداری و صورت‌حساب‌های الکترونیکی را پیش‌بینی کرده است.
براساس ماده ۲۲ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان، چنانچه واحدهای صنفی نسبت به ارسال صورت‌حساب‌های الکترونیکی اقدام نکنند، مشمول جریمه‌ای معادل ده درصد از میزان فروش خود خواهند شد.
۳. مالیات مقطوع و ثبت دقیق هزینه‌ها
طلافروشان در صورتی که دفاتر حسابداری منظم داشته و تمامی درآمدها و هزینه‌های خود را به‌درستی ثبت کنند، می‌توانند از طریق ارائه اظهارنامه مالیاتی دقیق، مالیات واقعی خود را بپردازند. اما در صورتی که این اطلاعات ثبت نشود، مودیان مشمول مالیات مقطوع موضوع تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم خواهند بود. نرخ سود برای محاسبه مالیات مقطوع بر اساس حجم فروش و نوع فعالیت تعیین و هزینه‌های متعارف فعالیت، از جمله اجاره، استهلاک و حقوق کارکنان، در محاسبه آن لحاظ می‌شود.
۴. حسابرسی و ترازنامه طلا
با توجه به روند صعودی قیمت طلا در سال‌های اخیر، نوسانات قیمتی در فرایند حسابرسی طلافروشان لحاظ می‌شود. سازمان امور مالیاتی با هدف رعایت عدالت مالیاتی، تلاش می‌کند تا در بررسی حساب‌ها و موجودی طلافروشان از هرگونه اجحاف جلوگیری کند و مالیات به‌صورت عادلانه محاسبه شود.
۵. قوانین جدید و رسمی‌سازی معاملات
قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان، به‌همراه قانون جدید مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی، از مهم‌ترین تحولات نظام مالیاتی در حوزه طلا به شمار می‌روند. براساس این قوانین تمامی طلافروشان موظف‌اند برای هر معامله، صورت‌حساب الکترونیکی صادر و به سامانه مربوط ارسال کنند. همچنین فروش طلا به طلافروشی‌های مجاز دارای صورت‌حساب الکترونیکی، از شمول مالیات بر عایدی سرمایه خارج است. فروش طلا به‌صورت خارج از واحدهای دارای صورت‌حساب الکترونیکی نیز مشمول پرداخت حدود ۲۵ درصد مالیات بر مبلغ فروش خواهد شد.
مهدی موحدی، سخنگوی سازمان امور مالیاتی کشور در خصوص زمان اجرای این قانون گفته است که «اجرای کامل این مقررات از سال ۱۴۰۶ آغاز می‌شود و هدف از آن، رسمی‌سازی معاملات و حمایت از واحدهای صنفی دارای مجوز و فعالیت شفاف است.»
۶. جرایم ناشی از تخلفات مالیاتی
واحدهای صنفی که درآمد خود را کتمان کرده یا صورت‌حساب‌های خود را به سامانه مودیان ارسال نکنند، طبق مقررات قانونی با جریمه و برخورد مواجه خواهند شد. هدف اصلی این سیاست‌ها ایجاد نظم اقتصادی، افزایش شفافیت و جلوگیری از تخلفات محدود برخی واحدها است.
اجرای دقیق قوانین مالیاتی نه‌تنها موجب اختلال در بازار طلا نخواهد شد، بلکه به تقویت اعتماد عمومی نسبت به معاملات قانونی، ارتقای نظم مالی و افزایش شفافیت در یکی از مهم‌ترین بازارهای کشور منجر خواهد شد.
