پاشنهآَشیل گردشگری سلامت
جهانصنعت– گردشگری سلامت در ایران به سبب نیروی انسانی متخصص و خدمات درمانی متنوع، هزینههای رقابتی، پراکندگی جغرافیایی مراکز درمانی و پیوند آن با سایر گونههای گردشگری از ظرفیت بالقوه بالایی برخوردار است. با این حال مجموعهای از چالشهای ساختاری و مدیریتی موجب شده این ظرفیتها بهطور کامل بالفعل نشود.
حضور واسطهها و دلالان غیررسمی، ضعف در بازاریابی هدفمند، نبود مدیریت یکپارچه و اقدامات جزیرهای نهادهای مرتبط از جمله وزارت بهداشت، وزارت میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی، وزارت امور خارجه و حتی بیمارستانها و مراکز درمانی از مهمترین موانع توسعه منسجم گردشگری سلامت در کشور به شمار میرود. مشکل اینجاست که هریک از این نهادها به صورت مستقل عمل میکنند و فقدان هماهنگی میان آنها مسیر شکلگیری یک زنجیره منظم و قابل اعتماد گردشگری سلامت را با اختلال مواجه کرده است.
با این همه در سالهای اخیر تمرکز و توجه بیشتری روی گردشگری سلامت در کشور صورت گرفته و همین امر امید به بهبود وضعیت در این حوزه را بیش از سالهای قبل کرده است.
چالشهای گردشگری سلامت در ایران
گردشگری سلامت در ایران بیش از آنکه با کمبود ظرفیت مواجه باشد، با چالشهای مدیریتی روبهرو است. یکی از اصلیترین چالشها، نبود متولی واحد و نظام تصمیمگیری یکپارچه است. وزارت بهداشت بر جنبههای درمانی و پزشکی تمرکز دارد، وزارت گردشگری خود را متولی سفر و اقامت میداند و وزارت امور خارجه عمدتا از زاویه صدور روادید و روابط دیپلماتیک به موضوع نگاه میکند. در این میان بیمارستانها و مراکز درمانی نیز هریک سیاستهای مستقل بازاریابی و جذب بیمار خارجی را دنبال میکنند. این چندپارگی موجب شده زنجیره گردشگری سلامت از مرحله معرفی و بازاریابی تا درمان، اقامت و پیگیری پس از درمان به صورت منسجم عمل نکند. چالش دیگر نقش پررنگ دلالان و واسطههای غیررسمی در این حوزه است. نبود سازوکار شفاف و رسمی برای معرفی خدمات گردشگری سلامت، زمینه را برای فعالیت واسطههایی فراهم کرده که اغلب خارج از نظارت نهادهای مسوول عمل میکنند. این وضعیت نهتنها به اعتبار بینالمللی گردشگری سلامت ایران آسیب میزند بلکه میتواند حقوق بیماران و گردشگران خارجی را نیز با مخاطره مواجه کند. ضعف بازاریابی بینالمللی یکی دیگر از مشکلات اساسی این حوزه است. گردشگری سلامت نیازمند بازاریابی هدفمند، دادهمحور و متناسب با بازارهای منطقهای و فرامنطقهای است؛ امری که تاکنون کمتر به صورت منسجم دنبال شده است. ایران با وجود توانمندیهای پزشکی، حضور کمرنگی در بازارهای رسمی گردشگری سلامت دارد و اغلب از طریق شبکههای غیررسمی یا روابط فردی معرفی میشود.
از سوی دیگر نبود استانداردهای مشترک میان نهادهای مرتبط و فقدان نظام ارزیابی شفاف، امکان برنامهریزی بلندمدت را دشوار کرده است. مجموعه این عوامل سبب شده گردشگری سلامت ایران باوجود ظرفیتهای قابل توجه نتواند جایگاه متناسبی در بازار منطقهای به دست آورد.
دیپلماسی گردشگری در خدمت بازاریابی سلامت
در چنین بستری برگزاری پنجمین نشست کمیته فنی مشترک همکاریهای گردشگری ایران و ارمنستان در ایروان را میتوان تلاشی در راستای تقویت ابعاد بیرونی و بازاریابی منطقهای گردشگری از جمله گردشگری سلامت ارزیابی کرد. این نشست با حضور مقامهای ارشد دو کشور برگزار شد و توسعه همکاریهای گردشگری، تسهیل سفر و افزایش تبادلات دوجانبه را دنبال کرد. هیات ایرانی به ریاست معاون گردشگری و با همراهی مدیرکل بازاریابی و توسعه گردشگری خارجی و مدیرکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان آذربایجان شرقی در این نشست حضور داشتند. در جریان این مذاکرات، گفتوگوهایی نیز با معاون وزیر بهداشت ارمنستان انجام شده که یکی از محورهای آن همکاری در حوزه گردشگری سلامت، گردشگری پزشکی، مراکز تندرستی و خدمات مرتبط بوده است.
چنین تعاملاتی در صورتی که در چارچوب یک سیاست منسجم ملی تعریف شود، میتواند به بهبود بازاریابی منطقهای گردشگری سلامت ایران کمک کند بهویژه از منظر معرفی ظرفیتهای درمانی ایران در بازارهای همسایه و ایجاد مسیرهای رسمی و شفاف همکاری. با این حال تاثیرگذاری این اقدامات به میزان هماهنگی آنها با سیاستهای داخلی و اصلاح ساختارهای موجود بستگی دارد.
واکاوی ابعاد همکاریهای گردشگری با کشور همسایه
در کنار گردشگری سلامت سایر موضوعات مطرحشده در نشست نیز واجد اهمیت هستند. توسعه گردشگری جادهای میان ایران و ارمنستان بهعنوان یکی از راهکارهای افزایش تبادل گردشگر مورد بررسی قرار گرفته است. سفرهای جادهای به دلیل سهولت دسترسی، هزینه کمتر و امکان تعامل فرهنگی بیشتر میتوانند نقش مکملی در تقویت گردشگری سلامت ایفا کنند بهویژه برای بیمارانی که به دنبال سفرهای کوتاهمدت درمانی هستند. برگزاری نشست مشترک بخشخصوصی دو کشور از دیگر محورهای این رویداد است. مشارکت فعالان بخشخصوصی از دفاتر خدمات مسافرتی گرفته تا مراکز اقامتی و درمانی میتواند به شناسایی فرصتها و چالشهای عملی گردشگری سلامت کمک کند. با این حال نبود چارچوبهای مشخص و هماهنگ همچنان یکی از دغدغههای اصلی این حوزه باقی مانده است. واضح است که ایران میتواند مقصدی برای گردشگران سلامت ارمنی باشد. پیوندهای فرهنگی و تاریخی میان دو کشور بستری برای گسترش این همکاریها فراهم کرده اما بهرهبرداری از این ظرفیتها نیازمند برنامهریزی دقیقتر است.
ضرورت اصلاح ساختاری پیش از توسعه گردشگری سلامت
تجربه گردشگری سلامت ایران نشان میدهد توسعه این حوزه بیش از آنکه به کمبود ظرفیت وابسته باشد، به اصلاح ساختارها و سیاستگذاریها نیاز دارد. رویدادهایی مانند نشست مشترک ایران و ارمنستان میتوانند به بهبود دیپلماسی گردشگری و تقویت بازاریابی منطقهای کمک کنند اما بدون حل چالشهای درونی، تاثیر آنها محدود خواهد بود.
ایجاد مدیریت یکپارچه، تعیین متولی مشخص، ساماندهی نقش بخشخصوصی، حذف واسطههای غیررسمی و طراحی نظام بازاریابی هدفمند، پیششرطهای توسعه پایدار گردشگری سلامت در ایران است. در غیر این صورت همکاریهای دوجانبه و منطقهای بیشتر جنبه نمادین پیدا میکند و به تحول ساختاری منجر نخواهد شد.
گردشگری سلامت، حوزهای میانبخشی است که موفقیت آن در گرو همافزایی واقعی میان نهادهای داخلی و تعامل هوشمندانه با کشورهای هدف است. اگر این همافزایی شکل بگیرد، ظرفیتهای موجود میتواند به مزیت رقابتی تبدیل شود در غیر این صورت فرصتها همچنان در سطح بالقوه باقی خواهند ماند.
