13 - 10 - 2022
وقتی سلامت مردم فدای زیبایی شهرمی شود
آرزو فرشید- امروز شاید یکی از جدیترین مشکلات کشور تامین آب است، این موضوع را مدام از مسوولان میشنویم، همین چند روز پیش رییسجمهور در پنجمین گفت و گوی تلویزیونی خود به این مساله اشاره کرد و گفت « ما برای آب آشامیدنی حتی در تهران دچار مشکل بودیم و اگر دو، سه طرحی که اجرایی شد، نبود در رساندن آب به خانههای مردم دچار مشکل میشدیم.»
روحانی با تاکید بر اینکه طرحهای مهمی در زمینه آب پیش رو داریم ، اظهار کرد: موثرترین مساله، آب کشاورزی است که باید بتوانیم بهرهوری آب را بالا ببریم؛ از آبهای زیرزمینی برخلاف قواعد داریم استفاده میکنیم؛ با طبیعت نمیشود جنگید؛ این قاعدهمند بودن فقط مال دنیای سیاست نیست و در محیط طبیعی هم اینچنین است با قواعد طبیعت و سنتهای الهی به تعبیر قرآن نمیشود مبارزه کرد و باید در آن چارچوب حرکت کرد.
همین حرف رییس دولت اعتدالی باعث شد تا جویا شویم که این قاعده چیست و در این شرایط کمآبی در کدام بخشها و کجاها خلاف قاعده عمل میشود؟
برای درک بهتر از بحران آبی که در آن قرار گرفتهایم باید گفت که براساس یک شاخص جهانی، کشوری که تا ۲۰ درصد منابع آب تجدیدشونده خود را استفاده کند، وضعیت مطلوبی دارد. بین ۲۰ تا ۴۰ درصد وضعیت قابل قبول است، بین ۴۰ تا ۶۰ درصد در مرحله تنش آبی است و ۶۰ تا ۸۰ درصد مرحله بحران آبی به حساب میآید؛ با این تعریف ما دقیقا در مرحله بحرانی قرار گرفتهایم.
گفتنی است که میزان آب تجدیدشونده کشور یعنی آبی که از بارشها حاصل میشود در گذشته حدود ۱۳۰ میلیارد مترمکعب بود اما این رقم به مرور کاهش یافته و به حدود ۵/۱۲۲ میلیارد مترمکعب و در پنج سال اخیر به ۱۰۴ میلیارد مترمکعب رسیده است.
فراموش نکنیم که کشورمان حدود یک درصد جمعیت جهان را در خود جای داده و ۱/۱ درصد از مساحت خشکیها متعلق به ایران است، در حالی که منابع آب تجدیدشونده ما تنها ۳۶ / ۰ درصد منابع تجدیدشونده جهان است.
بهتر است که ابتدا ببینیم آب کشور در کدام بخشها و با چه نسبتهایی تقسیم میشود. در این خصوص میتوان گفت که افزون بر ۹۰درصد آب استحصالی در کشور به بخش کشاورزی اختصاص مییابد. شش درصد در بخش صنعت و چیزی حدود دو تا چهار درصد در بخش مصارف خانگی (شرب) مصرف میشود. از کل آب کشاورزی (همان ۹۰درصد) افزون بر ۶۰ درصد هدر میرود که این یک فاجعه است اما متاسفانه بسیاری از مسوولان این موضوع قابل توجه را رها کرده و صرفا به صرفه جویی مردم در جهت رفع مشکلات این حوزه امید بستهاند.
اگر چه سهم مصرف مردم از آب کشور تنها دو درصد است اما این دلیل خوبی برای نادیده گرفتن روشنهای مصرف غلط آب نیست. الگوی مصرف ما در تهران برای هر نفر در شبانهروز ۱۵۰ تا ۱۷۰ لیتر است در حالی که میزان مصرف متوسط هر فرد در تهران در طول شبانهروز بین ۳۲۰ تا ۳۴۰ لیتر میباشد که این نیز در نوع خود فاجعه دیگری است.
بی تردید کشاورزی یکی از بخشهای مهم است که در قاعده درست مصرف آب باید مورد توجه قرار گیرد، این بخش که بازدهی آبیاری آن در کشورمان حدود ۳۵ درصد است، مورد توجه ویژه مسوولان اجرایی کشور قرار دارد اما بعضا دیده میشود که توجه به کشاورزی بدون کار کارشناسی مشکل آفرین شده و به مشکلات زیستمحیطی کشور دامن میزند ؛ مصداق این مدعا همان سخنان هفته گذشته رییس جمهور است که از روزنه دوربین صدا و سیما به مردم گفت: یک جایی بر مبنای نیاز کشاورزی سد زده ایم و محاسبه دقیق نشده که این سد چه مشکلاتی بعدا میتواند برای مسایل زیستمحیطی ایجاد کند.
بحران آب در پایتخت
در این شرایط بحرانی تهران به عنوان یک کلانشهر اهمیت ویژهای دارد. بحران آب در پایتخت بسیار جدی است زیرا حدود ۴۰ درصد آب ذخیره در سدهای تهران نسبت به سال گذشته کاهش یافته است.
در شرایط بحرانی آب که در آن قرار داریم مدیریت آب در کشور مقوله ویژه و مهمی است. در توضیح این موضوع باید گفت که آب در دو وزارتخانه نیرو و جهاد کشاورزی مدیریت میشود اما تولید، توزیع و تصفیه آن با وزارت نیرو است. در خود این وزارتخانه دو شرکت مادرتخصصی- شرکت مدیریت منابع آب ایران و شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور- وجود دارد که همه شرکتهای آب منطقهای زیرمجموعه شرکت مدیریت منابع آب هستند. این شرکتها مسوولیت مدیریت منابع اصلی آب یعنی سدها، آبخوانها، حوضههای آبریز و رودها را در اختیار دارند که به صوورت استانی عمل میکنند. همه شرکتهای آب و فاضلاب نیز زیرمجموعه شرکت آب و فاضلاب کشور هستند. به این ترتیب آبفاییها آب خام را از شرکتهای آب منطقهای میخرند، تصفیه میکنند و میفروشند. اما کار به همین جا ختم نمیشود زیرا غیر از مردم نهادهای دیگری همچون شهرداری نیز در کمیت و کیفیت مصرف آب بسیار تاثیرگذار هستند.
یکی از شیوههای این تاثیرگذاری به نحوه ساختن فضای سبز و آبیاری آن مربوط میشود. این روزها به نظر میرسد که شهرداری تهران فضاهای سبز بومی را به فضاهای سبز تجملی و پرمصرف تبدیل کرده است زیرا برای احداث فضای سبز از گیاهانی استفاده میکند که مصرف آب زیاد و حالت تجملاتی و فانتزی دارند. بدون شک در شرایط فعلی که با بحران آب مواجه هستیم، این روش مناسب نیست و با فلسفه اصلاح الگوی مصرف و اقتصاد مقاومتی نیز مغایر است. شاید اگر شهرداری بپذیرد که ایران کشور خشکی است، بتواند به شکل بهتری این موضوع را مدیریت کند.
برخی از کارشناسان در انتقاد از شهرداری میگویند که مناطق دارای فضای سبز طبیعی که با آبهای زیرزمینی تغذیه میشدند مانند دره فرحزاد و پارک پردیسان به فضاهای سبز تجملی و پرمصرف تبدیل شده است!
گروه دیگری از کارشناسان نیز انتخاب گیاهان غیرهمخوان با اقلیم تهران را از جمله اشتباهات شهرداری در این زمینه میدانند که در شرایط بحرانی کنونی آثار مخربی در محیطزیست دارد. این گروه بر این باورند که چون روی گونههای گیاهی خارجی و نحوه کشت آنها تحقیقات انجام شده و وارد کردن گیاهان بومی به بافت سبز شهری نیازمند انجام مطالعات و تحقیقات است، مسوولان نمیخواهند به خودشان زحمت تحقیق در این زمینه را بدهند و تنها به مونتاژ گیاهان خارجی و غیر بومی در کشور میپردازند که با اکوسیستم کشور ما ناسازگارند و تنها جنبه تزئینی دارند.
شبکه مستقل آب خام
رسیدن وسعت فضای سبز شهری به میزان استانداردهای جهانی یکی از دلایلی است که مدیران شهری در جهت نگهداری و بهبود وضعیت فضای سبز پایتخت میکوشند. تهران هماکنون بیش از دو هزار بوستان دارد و نگهداری از این فضای سبز رو به افزایش نیازمند منبع قابل اطمینانی از آب است. اما سوال اینجاست که آب شرب و نوشیدنی که این روزها با بحران و تهدیدهایی روبهرو است و بهدلیل پوسیدگی و فرسودگی لولهها ۳۰ درصد آن هدر میرود، میتواند همان منبع مطمئن باشد؟
مدیران شهری بارها گفتهاند که آبیاری فضای سبز تهران با آبخام انجام میشود. مجتبی عبداللهی، معاون خدمات شهری شهرداری در این خصوص اعلام کرده بود که شبکه آبخام شهرداری شبکهای مستقل است و برای آبیاری فضای سبز از لولهکشی مخصوص فضای سبز استفاده میشود.
به گفته وی، بهدلیل پیشبینیهایی که چند سال قبل درمورد بحران و کمبود آب میشد، تمامی مناطق ۲۲گانه موظف به احداث مخازن بتنی برای ذخیره آبهای سطحی شدند. همچنین شهرداری از چاههای خود برای آبیاری بهره میبرد که در برداشت آب خام چاه نیز ضوابط و مقررات برداشت بهطور کامل رعایت میشود و البته چاه جدیدی هم حفرنشده است.
بر اساس آنچه وی پیش از این به رسانهها گفته است، آبهای جاری وآب باران دراین مخازن ذخیره میشود و برای آبیاری پمپاژ شده و واردسیستم لولهکشی فضای سبزشهرداری میشود. در نقاطی هم که امکان پمپاژ وجود ندارد این آب توسط تانکر به فضای سبز منتقل شده ودرآبیاری استفاده میشود. در بعضی مناطق نیز آب جاری نهر به مخازن فرستاده میشود و درآبیاری مورداستفاده قرار میگیرد.
وی همچنین با اعلام اینکه ذخیره آب برای آبیاری فضای سبز شهر تهران ۵۵۰ هزار مترمکعب است که در مخازن بتنی زیرزمینی جمعآوری شده است، گفت: اما درصدد هستیم که با ساخت مخازن جدید این مقدار را به ۸۰۰ هزار مترمکعب افزایش دهیم.
وی در ادامه با بیان اینکه مخازن بتنی زیرزمینی جدیدی در حال ساخت است، گفت: این مخازن عموما در فصل زمستان که به آب کمتری نیاز داریم با جمعآوری آبهای جاری پر میشوند ضمن اینکه پس از انباشت آب در مخازن، پمپگذاری و آب به داخل تانکرها هدایت و برای آبیاری فضای سبز مورد استفاده قرار میگیرد.
شهرداری کمک کند
حال باید دید که آبیاری فضای سبز در این شرایط بحرانی و خشکسالی تا چه حد اهمیت دارد و از چه طریق میتوان این کار را کرد بدون اینکه آسیبی به تامین آب در بخشهای ضروریتر وارد شود.
محمد حقانی، رییس کنونی کمیته محیطزیست شورای شهر در گفتوگو با «جهان صنعت» تاکید کرد که عامل اصلی در مشکلات کمی آب تهران جمعیت این شهر است. وی گفت: اگر آنطور که پیش بینی شده است در ۱۴۰۴ جمعیت به حدود ۱۵ میلیون نفر برسد وضعیت بسیار بد خواهد شد بنابراین دغدغه تامین آب شرب سالم برای تهران یک چالش جدی در آینده است.
وی با اشاره به منابع تامین آب تهران گفت: برای سدهای لار و لتیان آبی باقی نمانده است و الان نیمی از آب تهران از چاههای سطح شهر تامین میشود که ۳۰ درصد آن نیز به خاطر مشکلات شبکه آب رسانی هدر میرود.
این عضو شورای شهر تهران تصریح کرد: این شبکه آبرسانی دچار فرسودگی است . حتی ما اگر آب هم به قدر کافی داشته باشیم شبکه آبرسانی با ظرفیت لازم را نداریم به همین خاطر ضروری است که سرمایهگذاری کرده و این مشکل را حل کنیم. الان در مالزی حدود شش درصد هدررفت آب وجود دارد در حالی که ما ۳۰ درصد آب را هدر میدهیم!
حقانی در پاسخ به این پرسش که آیا در این شرایط بحرانی نمیتوان از میزان آبی که صرف آبیاری فضای سبز شهری میشود در بخشهای ضروریتر بهره گرفت با تاکید بر اینکه درآبیاری فضای سبز تهران از آب شرب استفاده نمیشود، تصریح کرد: تا سال ۶۸ شبکه آب خام در شهرداری وجود نداشت اما پس از آن تا سال ۸۲ که من خودم در شهرداری تهران مسوولیت این مساله را بر عهده داشتم تقریبا ۹۰ درصد شبکه آب خام ایجاد و از آب شرب تهران جدا شد.
رییس کمیته محیطزیست شورای شهر تهران افزود: اکنون شهرداری مدعی است که شبکه آب خام و آب شرب صددرصد از هم جدا شده و میدانیم که این درست است اما در پاسخ به سوال شما باید بگویم که در این شرایط بحرانی گاهی اوقات آب به صورت بیرویه صرف آبیاری فضای
سبز میشود.
به گفته وی، شهرداری با بهرهگیری از چاههای عمیق و نیمه عمیقی که در اختیار دارد وهمچنین ذخایر بتنی که در شهر ایجاد کرده، آبیاری فضای سبز، بوستانها، میادین و رفیوژها را انجام میدهد و در مناطقی که امکان بهرهگیری از آب قنات وجود دارد ازآن نیز بهرهمند میشود اما لازم است با استفاده از تکنولوژیها و روشهای جدید قطرهای و بارانی به آبیاری بپردازد تا با جلوگیری از هدررفت آب و قرار دادن آب اضافی در اختیار شبکههای آب شرب به خروج از وضعیت بحرانی کمک کرده باشد.
گفتنی است، شورای شهر به شهرداری توصیه کرده که با استفاده از آب خامی که فضای سبزعمومی شهر را آبیاری میکند به آبیاری باغات خصوصی تهران هم کمک کند. البته این عضو شورای شهر اعتقاد دارد که جمعآوری آبهای سطحی و روانآبها که از سالها پیش توسط شرکت خاکریزآب شهرداری انجام میشده و هماکنون نیز ادامه دارد باید با قدرت بیشتری پیش رود چراکه سالانه حداقل ۶۰ سانتیمتر سفرههای آب زیرزمینی افت کرده و دسترسی درختان به آب سختتر میشود.
حقانی درخصوص گونههای گیاهی که شهرداری برای تزیین شهر انتخاب کرده و تاثیر آن در بحران آب نیز گفت: ما باید حدالمقدور از گونههای گیاهی مقاوم در شرایط کمآبی استفاده کنیم و توجه داشته باشیم که در وضعیت بحرانی قرار داریم بنابراین شهرداری باید به جای چمن کاری در سطح شهر از گیاهانی که آب کمتری نیاز دارند، استفاده کند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد