وقتی دانشگاه‌ها قربانی سیاست می‌شوند
جهان‌صنعت– سوزان استوکس، استاد علوم سیاسی و مدیر مرکز دموکراسی دانشگاه شیکاگو، نویسنده کتاب تازه منتشر شده «عقب‌گردها: چرا رهبران دموکراسی‌های خود را تضعیف می‌کنند» (انتشارات دانشگاه پرینستون، ۲۰۲۵) است که در پروجکت سیندیکیت گزارش می‌دهد.
زمانی که سیاستمداران تلاش می‌کنند دانشگاه‌ها را ساکت کنند- با برکناری رهبران آنها، دخالت در پژوهش و آموزش و قطع منابع مالی‌شان- نشانه‌ها کاملا آشکارند. اکنون که ایالات‌متحده به‌سوی خودکامگی در حرکت است، رییس‌جمهور دونالد ترامپ نهادهای مستقل دیگر را نیز هدف قرار داده است.
استعفای «جیمز ای. رایان»، رییس دانشگاه ویرجینیا، تحت فشار سیاسی از سوی عوامل ترامپ و دولت ایالتی ویرجینیا، تازه‌ترین و شوکه‌کننده‌ترین تحول در حمله همه‌جانبه دولت ترامپ به آموزش عالی آمریکاست. مقامات وزارت دادگستری ترامپ و اعضای هیات‌مدیره دانشگاه-که چند تن از آنها توسط «گلن یانگکین»، فرماندار جمهوریخواه ویرجینیا منصوب شده‌اند- رایان را متهم کردند که در حذف برنامه‌های تنوع، برابری و شمول دانشگاه بسیار کند عمل کرده است. رایان تا پایان ژوئن استعفای خود را اعلام کرد.
در ایالات متحده، معمولا دخالت مستقیم سیاستمداران در امور دانشگاه‌های بزرگ بسیار نادر است اما اینگونه دخالت‌ها در دموکراسی‌های روبه زوال رایج است. روسای قدرت‌طلب کشورها معمولا رهبران دانشگاهی را با وفاداران حزبی جایگزین می‌کنند، بودجه دانشگاه‌ها را قطع می‌کنند یا حتی آنها را منحل می‌سازند و معمولا این اقدامات متوجه دانشگاه‌های برتر و نخبه‌گراست. حمله ترامپ به دانشگاه ویرجینیا- و همچنین به دانشگاه‌هایی مانند هاروارد، کلمبیا و دیگران- دقیقا مطابق با این الگو است و باید به‌عنوان نشانه‌ای از لغزش آمریکا به‌سوی خودکامگی تفسیر شود.
ترامپ در توجیه این سرکوب مدعی است که بسیاری از دانشگاه‌های برتر آمریکا به دژهای «فرهنگ بیداری» (woke culture) تبدیل شده‌اند و در سال ۲۰۲۳ آنها را «دیوانگان و افراطی‌های مارکسیست» خواند. به گفته او، این دانشگاه‌ها دیگر قابل اعتماد نیستند و نمی‌توانند از دانشجویان در برابر تعصب و آزار محافظت کنند. هدف ادعایی دولت ترامپ، تبدیل این نهادها به فضاهایی «بی‌طرف از منظر دیدگاه» است.
دیگر خودکامگان راست‌گرا در سراسر جهان نیز با همین استدلال- پیشروی بیش از حد دانشگاه‌ها به سوی ارزش‌های مترقی- به آموزش عالی حمله کرده‌اند. البته این تنها بهانه آنها نیست. دیکتاتورهای چپ‌گرا هم دانشگاه‌ها را به محافظه‌کاری بیش از حد متهم کرده‌اند. برخی سیاستمداران ممکن است دانشگاه‌ها را بیش از حد سکولار یا مذهبی بدانند اما تهدید واقعی دانشگاه‌ها برای خودکامگان، استقلال آنها در تولید دانش و پرسشگری انتقادی است ویژگی‌هایی که ذاتا به معنای نوعی مهار نهادینه بر قدرت این رژیم‌هاست.
برای مثال، رجب طیب‌اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه با وجود اینکه ابتدا از طریق انتخابات آزاد به قدرت رسید، مطبوعات را سانسور کرد، اعتراضات مشروع را سرکوب کرد و کشور را به‌سوی خودکامگی سوق داد. اخیرا اردوغان رقیب اصلی خود، شهردار استانبول، اکرم امام‌اوغلو را به زندان انداخت.
در راستای تثبیت قدرت خود، اردوغان سال‌هاست به دانشگاه «بوغازچی»،یکی از معتبرترین دانشگاه‌های ترکیه با استانداردهای علمی بالا و بدنه دانشجویی متنوع و فعال حمله کرده است. پس از کودتای نافرجام ۲۰۱۶، اردوغان حکمی صادر کرد که براساس آن اختیار تعیین روسای دانشگاه‌ها به رییس‌جمهور واگذار شد در حالی که پیش‌تر این کار بر‌عهده اعضای هیات علمی بود. در ادامه، او «مهمت اوزکان»، استاد مهندسی پزشکی را به ریاست دانشگاه منصوب کرد، نه گزینه منتخب اعضای دانشگاه.
در سال ۲۰۲۱، اردوغان استقلال علمی دانشگاه را بیش از پیش محدود کرد و «ملیح بلو»، یکی از وفاداران حزب عدالت و توسعه را به ریاست دانشگاه منصوب کرد. این اقدام موجب اعتراضات دانشجویی و اعتراضات سکوت‌آمیز اعضای هیات‌علمی شد. اردوغان معترضان را «کمونیست، تروریست و خائن» خواند و بسیاری از آنها را تحت پیگرد قرار داد. در نتیجه، شمار زیادی از اعضای هیات‌علمی برجسته کشور را ترک کردند.
در حالی که حزب اردوغان نماینده ائتلافی ملی‌گرای محافظه‌کار است، رهبران خودکامه چپ‌گرا نیز به‌نحوی دیگر به دانشگاه‌ها حمله کرده‌اند. در دوران ریاست‌جمهوری آندرس‌مانوئل لوپز اوبرادور (AMLO) در مکزیک بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۴، او که با افزایش حداقل دستمزد و مستمری‌ها قدرت خود را تثبیت کرده بود، دانشگاه‌های برتر مکزیک را به «نئولیبرالیسم» متهم می‌کرد. این خصومت صرفا در حد سخنرانی نبود: دادستان کل مکزیک بارها تلاش کرد ۳۱تن از دانشمندان برجسته کشور را به اتهام فساد مالی بازداشت کند که منجر به جنجال گسترده‌ای شد.
یکی از نهادهایی که بیشترین آسیب را دید، مرکز تحقیقات و آموزش‌های اقتصادی (CIDE) بود یکی از برترین دانشگاه‌های پژوهشی مکزیک. دانشجویان این دانشگاه علیه انتصاب مدیر جدید دولتی که برخی مدیران ارشد را برکنار کرده بود، اعتراض کردند. در پی تنش با دولت، بسیاری از اعضای هیات‌علمی CIDE این دانشگاه را ترک کردند.
برخی دیکتاتورها به تغییر مدیریت دانشگاه‌ها اکتفا نکرده‌اند. نخست‌وزیر مجارستان، ویکتور اوربان، دانشگاه اروپای مرکزی را از بوداپست بیرون راند؛ این دانشگاه اکنون در وین مستقر است و همچنان به آموزش و پژوهش ادامه می‌دهد.
در سوی دیگر طیف سیاسی، رییس‌جمهور نیکاراگوئه، دانیل اورتگا، دانشگاه کاتولیک آمریکای مرکزی را که توسط یسوعیان اداره می‌شد، به تصرف خود درآورد، کادر آموزشی را اخراج و افراد وفادار به حزب خود را منصوب کرد و نام دانشگاه را تغییر داد. تنها ساختمان‌ها باقی مانده‌اند.
زمانی که سیاستمداران با برکناری روسای دانشگاه‌ها، دخالت در پژوهش و آموزش و قطع منابع مالی، درصدد خاموش کردن دانشگاه‌ها هستند، نشانه‌ها کاملا روشن هستند و این صرفا درباره دانشگاه‌ها نیست. اکنون که آمریکا به‌سوی خودکامگی در حرکت است، ترامپ نهادهای مستقل دیگر را نیز هدف گرفته است: از رسانه‌ها گرفته تا دادگاه‌ها و وکلای مستقل، رییس‌جمهور در تلاش است پایه‌های دموکراسی را ویران کند.
بسیاری در حال مقاومت هستند اما برخی نیز تسلیم شده‌اند و این تسلیم به عادی‌سازی رفتارهای ضددموکراتیک ترامپ کمک می‌کند. در مورد دانشگاه ویرجینیا -که توسط توماس جفرسون، نویسنده اصلی اعلامیه استقلال آمریکا بنیانگذاری شده- این تسلیم به استبداد، بسیار غم‌انگیز و قابل‌تأمل است.
