1 - 12 - 2022
واریکوسل
دکتر شهریار کهنزاد-
در مدتزمان نسبتا طولانی که خود را درگیر درمان بیمارانم یافتهام، همواره مواردی را مشاهده کردهام که اطلاعات نابجا و بعضا غلط بیمار سبب اضطراب، تنش و تصمیمگیریهای نامناسب شده است.
در بطن توده مردم اصطلاحاتی جاریاند که به درستی فهمیده نشده و در بسیاری از موارد موجب سوءتفاهم میشوند «واریکوسل» از آن جمله است.
کم نیستند مردانی که هماکنون بیآنکه از ظرایف واریکوسل بدانند، خود را متهم به داشتن آن یافته و در اضطراب ناشی از عواقب آن به سر میبرند.
این کیفیت پاتولوژیک در عین نقش بیچون و چرایش در ناباوری به آن اندازه که مورد اتهام است آسیبرسان نبوده و تنها در موارد خاصی نیازمند درمان است.
روشنسازی ذهن آشفته جوانان جامعه از این معضل و ارایه آگاهیهای لازم انگیزه نگارش این مختصر تلقی میشود، امید که مفید واقع شود.
باروری مرد چگونه بروز میکند؟
عامل باروری مرد «سلول زایای نرینگی» یا «اسپرم» (sperm) است. این عامل زایا در نتیجه فرآیند بسیار پیچیدهای موسوم به «زایش اسپرم» (Spermatogenesis) از سلول ابتدایی موسوم به «اسپرماتوگونی» (Spermatogonia) ناشی میشود.
اسپرماتوگونیها در اثر تقسیمات «میتوتیک و میوتیک» (Mitosis & Meiosis) سلولی در نهایت به اسپرمها با ۲۳ کروموزوم تبدیل میشوند.
همانطور که میدانید سلولهای انسان دارای ۴۶ کروموزوم است. اگر قرار بود در اثر امتزاج عامل نر با ماده سلول ۴۶ کروموزومی دخالت میکرد، تعداد کروموزومهای انسان در هر نسل دو برابر میشد. نظام قانونمند و فکور حاکم بر هستی به ترتیبی عمل کرده است تا سلولهای زایا در جریان تکامل به عوامل ویژهای با تعداد کروموزومها نصف سلولهای عادی بدل شود به این ترتیب است که سلولهای نرینه و مادینه دارای ۲۳ کروموزوم بوده که در جریان لقاح به سلولی با ۴۶ کروموزوم تبدیل میشود. پس عامل باروری مرد سلول زایای نرینگی یا اسپرم با ۲۳ کروموزوم است.
عوامل موثر در شد اسپرم کدامند؟
برای رشد و تعالی اسپرمها از سلولهای ابتدایی به «سلول کامل زایای نرینگی» عوامل متعدد و تاثیرگذاری نقش بازی میکنند.
صرفنظر از خصوصیات ژنی، عوامل هورمونی و… حرارت مناسب و اکسیژن کافی از اهم شرایط مورد لزوم برای تکوین و استمرار فرآیند «زایش اسپرم» محسوب میشوند این به آن معناست که اسپرمها تنها در درجه حرارت مناسب و در اثر تغذیه بجا امکان رشد کافی دارند.
اختلالی که «واریکوسل» بهبار میآورد درست در محدوده اثر این دو عامل مورد بحث و توجه است.
واریکوسل چیست؟
همه افراد اجتماع به نوعی «واریس» را میشناسند. تعدادی از آنها ممکن است بدانند که واریس در مشاغل ویژهای که با «ایستادنهای مستمر» همراه است یا در «خانمهای باردار» بیشتر دیده میشود اما اینکه واریکوسل در واقع نوعی واریس است که اختصاصا وریدهای اطراف بیضه را درگیر میسازد، مطلبی است که همگان از آن آگاهی ندارند.
بله واریکوسل، واریس اختصاصی وریدهای اطراف بیضه که به شبکه «پان پنیفورم» (Panpeniform Plexus) معروف است محسوب میشود.
آثار مخرب واریکوسل کدامند؟
همانطور که گفته شد واریکوسل، واریس اختصاصی وریدهای اطراف بیضه است. وریدها گروهی از رگها هستند که مسوول بازگرداندن خون از اعضا به قلباند. یعنی خونی که توسط شرائن به یک عضو خاص میرسد، پس از تبادلات لازم در عروق ویژهای موسوم به ورید داخل شده و به قلب بازمیگردد تا در گردش ریوی خود مجددا از اکسیژن اشباع شود.
زمانی که وریدهای اطراف بیضه متسع شوند، طبق اصلی در فیزیک به اصطلاح دِبی جریان در عروق کاهش مییابد. (منظور ار دبی سرعت و مقدار جریان مایع در یک لوله در واحد زمان است.) این میزان با قطر لوله ارتباط معکوس دارد یعنی اگر قطر لوله دوبرابر شود، سرعت عبور جریان یکچهارم خواهد شد.
نتیجه واریکوسل چیست؟
زمانی که واریکوسل وجود داشته باشد یعنی وریدها گشاد شوند، طبیعتا سرعت عبور جریان خون کاهش مییابد نتیجه این امر مختل شدن اثر «خنککنندگی» جریان خون و نیز تغذیه اسپرمهاست.
اگر توجه کرده باشید بیضهها در داخل کیسه مخصوصی قرار دارند. ساختمان سلولی این کیسه از عجایب بافتشناسی است یعنی در اثر سرما منقبض شده و در نتیجه بیضهها را به شکم نزدیک میسازد به این ترتیب دمای لازم جهت اسپرمسازی مهیا میشود. برعکس اگر در معرض گرمای شدید قرار گیریم کیسه شل شده و بیضهها را از بدن دور میگرداند و به این ترتیب دمای بیضه افت کرده و شرایط لازم جهت تولید اسپرم مهیا میشود.
این رفتار فیزیولوژیک حاکی از اهمیت وجود دمای مناسب برای اسپرمسازی است. نشان داده شده است که واریکوسل سبب افزایش دمای متوسط بیضهها شده و در نتیجه اسپرمسازی را مختل میسازد.
پرپیداست که با وجود واریکوسل تبادل اکسپژن و تغذیه سلولهای بیضه دچار اختلال میشود. گرسنگی و محیط نامناسب زیستی اسپرمها سبب افت توان باروری آنها میشود.
واریکوسل چگونه تشخیص داده میشود؟
تشخیص واریکوسل معمولا توسط معاینه دستگاه تناسلی توسط یک پزشک مجرب میسر میشود. تعداد زیادی از بیماران در اثر عدم کامیابی در بارور کردن همسر خویش به پزشک مراجعه کرده و علت ماجرا به حساب واریکوسل گذاشته میشود.
طرفنظر از موارد پیشرفته واریکوسل که به «درجه ۳» معروف است از نظر ظاهری معمولا خود بیمار متوجه وجود این مشکل نمیشود.
نکته مهم این است که واریکوسل درد ایجاد نمیکند و بهخصوص اگر از این نقطهنظر مورد درمان قرار گیرد، نتایج ناامیدکنندهای خواهد داشت.
بسیاری از بیماران از وجود احساس سنگینی شکایت دارند. با وجودی که برای توجیه این علامت دلیل علمی قانعکنندهای وجود ندارد ولی بسیاری آن را به حساب احساس معیوب بیمار از مشکلی که دارد میگذارند.
درجهبندی واریکوسل چگونه است؟
واریکوسل را به سه درجه تقسیم میکنند.
درجه یک: اتساع وریدها توسط پزشک و بیمار قابل مشاهده نیست. تنها دستان ورزیده یک پزشک میتواند این اختلال را لمس کند بهخصوص اگر در اثر سرفه کردن انبساط بیشتری در عروق پیدا شود، احتمال وجود واریکوسل قوت میگیرد.
درجه دو: اتساع وریدها به قدری است که معمولا پزشک با مشاهده آن میبیند. بدیهی است که در این درجه واریکوسل قابل لمس است.
درجه سه: اتساع وریدهای معیوب به قدری است که آن را در داخل کیسه بیضه به «کیسهای از کرم» تشبیه میکنند. لمس کیسه بیضه در این درجه احساس دست زدن به کیسهای مملو از کرم را به انسان میدهد.
آیا بین درجه واریکوسل و آثار مخرب آن ارتباط وجود دارد؟
نکته مهم این است که تغییرات مخرب ناشی از واریکوسل هیچ ارتباط مستقیمی با درجه آن ندارد. بعضا واریکوسلی با درجه وخامت تغییرات نطفهای واضحی را سبب میشود که درجه ۳ آن فاقد آنها خواهد بود.
بسیاری از مولفان و صاحبنظران درجه جداگانهای موسوم به «Subclinical» را برای واریکوسل قایلاند. زمانی که هیچ دلیلی حتی با معاینه دقیق یک اورلژیست مبنی بر وجود این ضایعه مشاهده نمیشود اما تغییرات نطفهای ویژه آن حضور دارد، واریکوسل را «Subclinical» مینامند.
در صورت مشاهده تغییرات مشکوک چه باید کرد؟
همانطور که گفته شد تشخیص واریکوسل در درجات پایین به خصوص توسط بیمار چندان میسر نیست. به هر حال مواردی مشاهده میشوند که بیمار به علت درجه بالای واریکوسل خود متوجه عیبی که وجود دارد شده و درصدد درمان آن برمیآید.
با مشاهده اتساع غیرمعمول در داخل کیسه بیضه هم به دلیل احتمال وجود واریکوسل و هم به دلایل دیگر باید به «اورلژیست» مراجعه کرد.
اورلژیست کیست؟
تشخیص و درمان بیماریهای دستگاه تناسلی در حیطه تخصص جراحان ویژهای است که به «اورلژیست» (urologist) معروفند. اورلژیست پزشک متخصص در جراحی کلیه، مجاری ادرار و تناسلی است. در صورت مشاهده هرگونه یافته غیرعادی در کیسه بیضه منجمله واریکوسل حتما باید به یک اورلژیست مراجعه کنید.
در مطب اورلژیست چه خواهد گذشت؟
یک اورلژیست در برخورد با کسی که احتمالا واریکوسل دارد، بعد از گرفتن یک شرح حال کامل به معاینه بیمار خواهد پرداخت.
واریکوسل در معاینه یک اورلژیست خود را به سادگی نشان خواهد داد. اورلژیست از طریق معاینه دقیق واریکوسل را درجهبندی میکند. توجه به تخلیه واریکوسل در صورت درازکش شدن بیمار اهمیت زیادی دارد. در صورتی که واریکوسل در اثر دراز کشیدن بیمار تخلیه نشود باید به نکات مهم دیگری توجه کرد.
آیا برای تشخیص واریکوسل اقدامات دیگری نیز لازم است؟
از امکاناتی که بهخصوص در تصمیمگیری به کمک اورلژیست میآید به «سونوگرافی» (ulthrosound) باید اشاره کرد. این وسیله تشخیصی بیخطر و بیضرر قادر است که واریکوسل را با دقت بالایی تشخیص دهد و بهخصوص پزشک را در صورتی که به احتمالات دیگر مشکوک شده، یاری دهد. اینکه واریکوسل در یک مرد بالغ در درون یک زندگی مزدوج یا یک نوجوان مشاهده میشود نیز اهمیت دارد.
برای دستکاری جراحی «واریکوسل نوجوانان» یعنی زمانی که ناباروری مورد شکایت نیست، نکاتی وجود دارد که به موقع به آنها اشاره خواهد شد.
انجام آزمایش بررسی نطفه یا «Semen analysis» بهخصوص زمانی که واریکوسل در بالغین وجود دارد یک الزام است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد