16 - 06 - 2022
هنرهای ناشناخته سنتی گیلان
نادر نینوایی- لباسهای محلی استان گیلان با رنگهای متنوع و دوختهای جالب و چشمگیر، همواره به عنوان نمادی از هنرهای سنتی کشورمان در فهرست علاقهمندیهای دوستداران هنر و فرهنگ ایرانی قرار داشتهاند.
با وجود جالب توجه و حائز اهمیت بودن دوختهای سنتی گیلان اما بسیاری از شاخههای این هنرهای سنتی گیلان ناشناخته ماندهاند و مردم کشور نیز با آنها آشنایی ندارند.
پارچهبافی قاسمآباد رودسر با وجود ثبت در فهرست یونسکو و مورد توجه قرار گرفتن در جهان همچنان برای مردم ما ناشناخته است و یا شال روستای ارده که ثبت ملی شده، معرف حضور بخش بزرگی از ایرانیان نیست.
در این گزارش سعی کردهایم ضمن گفتوگو با سیده زهرا همتیسراوانی و آمنه صدیقی که به عنوان پژوهشگر و هنرمند در حوزه دوختهای سنتی و محلی استان گیلان فعالیت میکنند، ریشههای فرهنگی و تاریخی رشتیدوزی را بررسی کرده و چالشهایی که برای حفظ و معرفی این هنر سنتی و کاربردی کردن آن وجود دارد را بررسی کنیم.
ریشههای تاریخی و فرهنگی رشتیدوزی
رشتیدوزی نوعی از رودوزیهای سنتی ایرانی است که طی آن زمینه پارچه به وسیله نخهای ابریشمی رنگین به گونهای بسیار زیبا و چشمنواز تزئین میشود.
سیده زهرا همتیسراوانی که به عنوان پژوهشگر در زمینه لباسهای محلی گیلان فعالیت میکند در خصوص ریشههای فرهنگی و تاریخی رشتیدوزی به «جهانصنعت» گفت: بافتها و سوزندوزیهای سنتی رشتی قدمت زیادی داشته و به سبب ریشهدار بودن این هنر در خطه سرسبز و هنرمندپرور گیلان همواره مورد توجه بوده است. وی افزود: در شمال سلسله جبال البرز نشانههای مستند تاریخی از بیش از هفت هزار سال پیش داریم که گواه آن است که پارچهبافی در این خطه حداقل هفت هزار سال قدمت دارد. طبیعتا وقتی پارچهبافی اینقدر در یک منطقهای قدمت داشته است، در نتیجه محصولات درجه دومی که از این محصول اولیه تولید میشود نیز میتواند دارای همین میزان قدمت یا اندکی کمتر باشد. مشخص کردن این نکته که قدمت پارچهبافی و دوختهای سنتی گیلان به صورت دقیق چقدر است طبیعتا کمی سخت است اما اگر بخواهیم به صورت مستند صحبت کنیم، بیش از سه هزار و ۵۰۰ سال در زمینه دوختهای سنتی و خیاطی یا دوخت لباس در محدوده جغرافیایی که الان ایران نامیده میشود سابقه تاریخی وجود دارد و مستندات تاریخی آن نیز موجود است.
راه نجات رشتیدوزی
با وجود اهمیت بالا و ریشههای تاریخی و فرهنگی جالب توجه رشتیدوزی اما این هنر سنتی امروزه در لباسهای جدید کمتر به کار گرفته میشود و کاربری خود در زندگی عادی مردم را از دست داده است. یکی از راههای اصلی برای حفظ هنرهای سنتی و صنایعدستی ریشهدار همچون رشتیدوزی اما وارد کردن آنها به چرخه عادی زندگی مردم است.
همتی فعال حوزه دوختهای سنتی گیلان در خصوص اینکه چگونه میتوانیم رشتیدوزی را وارد چرخه عادی زندگی افراد و زیستشهری کنیم به «جهانصنعت» گفت: نمونههایی که از نظر جنس و نمادها دارای ریشه است همچنان نیز ساخته میشوند. یعنی الان هم میتوانید در لباسهای محلی بانوان و مردان گیلان و نیز سایر دوختهای سنتی گیلان نشانههایی نظیر آنچه در دوختهای تاریخی سه هزار و پانصد سال پیش وجود داشته را به وفور ببینید. نقوش و طراحیهایی که روی اشیای باستانی کشف شده امروز هم روی لباسها و تولیدات صنایعدستی گیلان وجود دارد. لذا این چیزی نیست که بخواهد به سادگی از بین برود و ریشه تاریخی بسیار غنی دارد. وی در خصوص اینکه چه باید کرد که این ریشه تاریخی هنرهای گیلان با قدرت بیشتری حفظ شود گفت: طبیعتا استفاده و کاربردی کردن این محصولات، نمادها و نشانهها تاثیر زیادی خواهد گذاشت. با توجه به آگاهی هنرمندان ما برای به کار بردن این نمادها و نشانهها، به عنوان کسی که ۲۵ سال است در این حوزه فعالیت میکنم خوشبین هستم و میبینم که دوره به دوره و نسل به نسل افراد به این هنرهای سنتی بیشتر کنجکاو شده و علاقهمند میشوند.
این فعال حوزه صنایعدستی ضمن اشاره به نقش رسانهها برای حفظ هنرهای سنتی گفت: طبیعتا رسانهها در این خصوص تاثیر بسزایی دارند. همچنین دانشگاهها در این مسیر بسیار اثرگذار هستند. توجه داشته باشید که فرهنگ ما آنقدر قدرتمند است که نگرانی عمیق برای حفظ هنرهای سنتی نداریم و مطمئن هستم که سرو تنومند فرهنگ و هنرهای سنتی ایران پابرجا خواهد ماند.
ناشناخته ماندن دوختهای سنتی گیلان
بسیاری از دوختهای سنتی گیلان برای مردم ایران ناشناخته هستند و مردم کشورمان آنطور که باید و شاید با هنر اصیل گیلان آشنایی ندارند.
آمنه صدیقی فعال حوزه دوختهای سنتی گیلان بوده و همچنین در حوزه آموزش و تولید سوزندوزیهای سنتی گیلان فعالیت دارد.
وی در حاشیه نمایشگاهی که برای معرفی دوختهای سنتی گیلان برگزار شده بود ضمن اشاره به قدمت بالای رشتیدوزی به «جهانصنعت» گفت که همواره سعی داشته نمادها و نقشهای قدیمی را روی لباسهای جدید بیاورد و از این طریق گامی مثبت در جهت حفظ و اشاعه رشتیدوزی بردارد.
صدیقی در گفتوگو با «جهانصنعت» خاطرنشان کرد: باتوجه به اینکه قدمت رشتیدوزی به ۳۳۰ تا ۵۵۰ سال قبل از میلاد مسیح برمیگردد همواره تلاش ما براین بوده که با آوردن نقشهای قدیمی رشتیدوزی و قلابدوزی روی مانتوها و لباسها، بگوییم که ما میتوانیم این هنر و فرهنگ قدیمی را زنده کرده و از آن در پوشش ایرانی استفاده کنیم. این فعال حوزه صنایعدستی افزود: این اتفاق میتواند یک اتفاق جدید و نو در فرهنگ مد و لباس باشد و نشاندهنده این است که دارای فرهنگ غنی هستیم. اگر بتوانیم این فرهنگ و هنر سنتی را نسل به نسل منتقل کنیم، هنر ما فراموش نخواهد شد و از پارچهبافیهای آن هم استفاده بهینه خواهد شد.
وی افزود: در گیلان ظرفیت بالایی در خصوص پارچهبافی و سوزندوزیها وجود دارد. با این وجود اگرچه قاسمآباد رودسر در زمینه پارچهبافی ثبت جهانی و ثبت یونسکو شده است و تمام دنیا آن را میشناسند اما در ایران زیاد این پارچه را نمیشناسیم. شال روستای ارده نیز اگرچه ثبت ملی شده و سالهای سال است که بافته میشود اما در ایران کسی آن را نمیشناسد. صدیقی ضمن اشاره به پارچههای شال بافتنی و پارچههای چادر شب که از جمله پارچههای سنتی گیلان هستند خاطرنشان کرد: متاسفانه پارچه «دارایی» که هم در شرق و هم در غرب گیلان بافته میشده، منسوخ شده و امیدواریم دوباره احیا شود و بتوانیم از این بافتههای سنتی بهترین استفاده را داشته باشیم.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد