28 - 04 - 2024
همه راهها به صادرات ختم میشود
صنعت غذا قربانی جنگ نابرابر داخلی
«جهانصنعت»- صنعت غذا یکی از حوزههای مهم و استراتژیک کشور است که ارتباط مستقیم و تنگاتنگی با معیشت و سفره مردم دارد و همین امر مسوولیت اجتماعی این صنعت را دوچندان کرده است، بهطوری که فعالان این حوزه همواره سبد خرید مردم برایشان از اهمیت بیشتری برخوردار بوده تا به دست آوردن حاشیه سود اما این شرایط در حالی است که وضع قوانین خلقالساعه و سنگاندازیهای بیشمار در مسیر این صنعت باعث شده کشورهای دیگر گوی سبقت را در بازارهای جهانی از کشور ما ربوده و بازارهای هدف ما را نشانه بگیرند. هزینههای سرسامآور از یکسو و نیروی انسانی فراوانی که در این صنعت مشغول به کار هستند، باعث شده این صنعت نیازمند حمایت و همراهی بخش دولتی باشد.
در عین حال فعالان حوزه صنعت غذا با چالشهایی در مسیر تجارت خارجی خود روبهرو هستند؛ یکی از آن معضلات، نوسانات نرخ ارز است. نوسانات ارز بر سودآوری شرکتهای صادرکننده تاثیر گذاشته و در این راستا شرکتها باید ریسکهای مرتبط با نوسانات ارز را مدیریت کرده تا اطمینان حاصل کنند که سود آنها تحت تاثیر تغییرات نرخ ارز قرار نمیگیرد. از طرفی تعرفهها، سهمیهها و سایر موانع تجاری صادرات محصولات غذایی را برای شرکتها دشوار کرده است و تولیدکنندگان باید از این موانع عبور کنند و راههایی برای رقابت موثر در بازارهای بینالمللی بیابند. در کنار این موارد تحریمهای بینالمللی نیز تاثیر قابلتوجهی بر صنایع غذایی ایران داشته و دسترسی به بازارهای بینالمللی، فناوری و تامین مالی را محدود کرده است.
به باور فعالان این حوزه، کشور از پتانسیل فراوان و خوبی برای رقابت در بازارهای جهانی برخوردار است، اما درگیر جنگی نابرابر در بازار داخل و سهمخواهیهای بینتیجه شده است. به عقیده فعالان صنعت غذا، تنها راهکار پیشرفت و برونرفت از این مشکلات عدیده، صادرات است.
برگزاری نمایشگاه اکسپو نیز یکی از راههایی است که میتواند توانمندیهای صادراتی کشورمان را به رخ رقبا در بازارهای جهانی بکشد، اما این امر مستلزم ایجاد زیرساختها و بها دادن فعلان این حوزه است. به باور رسول قملاقی، عضو هیاتمدیره فدراسیون مواد غذایی کشاورزی ایران، نمایشگاه اکسپو بستر مناسبی برای آگاهیبخشی نسبت به توانمندیهای محصولات کشورمان است که میتوان ظرفیتهای بالقوه را بالفعل کرد.
برای رفع این موانع برای رقابت در بازار آزاد، «جهانصنعت» با دکتر رسول قملاقی عضو هیاتمدیره فدراسیون مواد غذایی کشاورزی ایران و مدیرعامل صنایع غذاییهانابل به گفتوگو نشسته که در ادامه میخوانید.
دکتر رسول قملاقی عضو هیاتمدیره فدراسیون مواد غذایی کشاورزی ایران در گفتوگو با «جهانصنعت» گفت: برای پرداختن به چالشهای صنعت غذا بهتر است تا نگاهی به جایگاه و اهمیت صنایع غذایی در کشور و سپس به راهکارهای موجود برای حل این چالشها بپردازیم. با توجه به اینکه تمام صنایع از جایگاه ویژهای برخوردار هستند و اهمیت قابلتوجهی در رشد و شکوفایی یک کشور دارند، جایگاه و اهمیت صنایع غذایی در کشورهای دیگر جهان از سایر صنایع متمایز است.
همانطور که بحث دارو یک مبحث امنیتی است، حوزه صنعت غذا نیز یک بحث امنیتی است. در دوران کرونا یکی از افتخارات دولت وقت این بود که هیچ مغازهای در آن برهه خالی از مواد غذایی نشد، در دوران کرونا تمام دنیا درگیر تامین مواد اولیه غذایی و آماده کردن نیازهای روزانه و ضروری مردم خود بودند، اما کشورمان بدون ایجاد خلل و وقفهای، نیازهای غذایی روزانه مردم را تامین کرد.
از سوی دیگر باید گفت، صنعت غذا در زمره صنایعی به شمار میرود که نقش مسوولیت اجتماعی در این حوزه نسبت به صنایع دیگر پررنگتر است. پس از نفت و پتروشیمی که یکی از اصلیترین صنایع کشور محسوب میشوند، با مقایسه فعالان این حوزه با سایر صنایع درمییابیم که بیشترین نرخ اشتغال در حوزه کشاورزی و غذایی است و این حوزه بیشترین اشتغالزایی را دارد، بنابراین زمانی که این میزان اشتغالزایی در این حوزه وجود دارد، باید نگاه متفاوتی به این صنعت داشته باشیم.
صنعت غذا بستری برای اشتغالزایی
مدیرعامل صنایع غذایی هانابل در ادامه اضافه کرد: این اتفاقات در حالی رخ میدهد که همواره درصدد افزایش اشتغالزایی و ریشهکنی بیکاری هستیم. سالیان سال است که دم از افزایش تولید و بهرهوری میزنیم، در حالی که بهترین بستر برای تحقق این شعارها و اهداف، حوزه صنعت غذایی است. چرا بیشترین فعالان را در این حوزه در دل خود جای داده است. ذکر این نکته ضروری است که صنعت غذا تنها شامل صنایع تولیدی غذایی نیست. در اینجا لازم است تولید صنعت غذا را تعریف کنیم. همانطور که میگوییم شخصیت و جایگاه صنعت غذای ایران را بشناسیم، کلمه «صنعت غذا» هم تعریف ویژهای دارد که باید با این مفهوم هم آشنا باشیم.
صنعت غذا صرفا وجود یک سوله یا ماشینآلات تولیدی که وظیفه تولید غذا را داشته باشد، نیست، بلکه شامل زنجیرهای از فرآیندهای مختلف به نام «صنایع تکمیلی یا تبدیلی» از کشاورزی تا صنایع تولیدی و مصرف آن توسط مصرفکنندگان است؛ به این معنا که برای مثال زنجیره تبدیل شدن سیبزمینی از مزرعه تا کارخانه و تبدیل شدن به چیپس به نوعی صنایع تبدیلی بهشمار میرود. سیبزمینی باید با واریته و استاندارد خاص خود در یک زمین مناسب کاشته و با یک شرایط دانشبنیان با بهرهوری بالا تولید و با همان میزان بهرهوری با کیفیت بالا تبدیل به صنعت غذا شود و بتوان برای این محصول ارزشافزوده ایجاد کرد. اگر این زنجیره به صورت بهرهور از ابتدا تا انتها طی شود، میتوان گفت این کشور در حوزه صنعت غذا توسعه یافته است. کشورهایی که توسعهیافته نیستند، نمیتوانند این زنجیره را با کیفیت و بهرهوری بالا به انجام برسانند.
وی ادامه داد: اگر هزاران سوله بسازیم و هزاران عدد ماشینآلات در این سولهها بچینیم، به معنای توسعه صنعت غذا یا رشد تولید صنعت غذا نیست. کمااینکه همین حالا تعداد خیلی زیادی سوله و ماشینآلاتی وجود دارند که فعال نیستند. در حال حاضر بالغ بر نیمی از کارخانههای صنعت غذایی کشور غیرفعال هستند. مشکل ما احداث سوله و ایجاد ماشینآلات نیست، در حال حاضر درصد خیلی کمی از کارخانههای تولید صنعت غذایی کشور با ظرفیت کامل یا ظرفیت مناسب فعالیت میکنند. این شرایط بهگونهای است که ما حتی فردی که با ١٠ تا ٢٠درصد ظرفیت تولیدی خود را تولید میکند، به عنوان فعال این حوزه در نظر میگیریم، در صورتی که این مجموعه غیرفعال محسوب میشود و اگر تغییری در شرایط ایجاد نشود بهزودی به تعطیلی کشیده میشود زیرا با توجه به ماهیت صنعت غذا و حاشیه سود اندک آن برای این مجموعهها امکان سودآوری و بقا در درازمدت وجود نخواهد داشت.
رقابت نابرابر داخلی
رسول قملاقی در ادامه تاکید کرد: با توجه به شرایط موجود در کشور، تولیدکنندگان صنعت غذا و کشاورزی در حال تجربه کردن رقابت بسیار تنگاتنگ و سختی هستند، یا در خارج از مرزها در حوزه فروش موفق نبودهایم و بازارهای خارجی، چندان ما را به بازی نگرفتهاند و نتوانستهایم در صادرات موفق باشیم. اتفاقی که در این زمینه رخ داده این است که کارخانهها و برندها زیاد شدهاند و تنوع تولید افزایش پیدا کرده است، اما تمام این تنوع و افزایش تولید در جمعیت ۸۰میلیونی کشور خلاصه شده است. در حال حاضر رقابت بین برندها در این خلاصه شده که بهطور مثال فعالان صنایع غذایی سهم شهرهای مختلف را از هم میگیرند. در واقع جنگ سهمخواهی رخ داده است، اگر برندی سهمش ۱۰درصد افزایش یافته به این معناست که سهم برند یا برندهای دیگری ۱۰درصد کاهش یافته است.
بنابراین این یک جنگ نابرابر است که موجب پایین آمدن سودآوری محصولات و در برخی موارد موجب کاهش سایز یا حجم و حتی کیفیت محصولات شده است، چراکه رقابت قیمتی قابلتوجهی در کشور وجود دارد، فعالان این حوزه از یک طرف با قیمتگذاری دستوری دولت و از سوی دیگر رقابت وحشتناک بازار و در طرف دیگر نیز با قدرت خرید مردم مواجه هستند، در نهایت نتیجه این سهپارامتر چیزی جز کاهش قیمت محصولات برای رقابت نیست و این موضوع باعث شده بازار صنایع غذایی ایران به سمتی حرکت کند که در آن کالاهای گرانتر از میانگین مشابه خود یا کالاهای گرانتر از سطح توقع مصرفکننده به عنوان کالای لوکس تلقی شود که این مورد باعث کاهش تمایل خرید از طرف عموم مصرفکنندگان خواهد بود.
برای کالاهای خاص گرانقیمت غیرضروری با کاهش تقاضا مواجه است و حتی کالاهایی که در گذشته پرمصرف بودهاند بر اثر افزایش قیمت و کاهش قدرت خرید مصرفکننده به نوعی در دسته کالاهای لوکس کمتقاضا تبدیل شدهاند.
ایجاد تنوع و مزیت رقابتی در محصولات نیز باعث ایجاد بازار جدید و افزایش قدرت قیمتگذاری تولیدکنندگان میشود و از طرفی اگر نتوانیم به بازارهای خارجی وارد شویم و فقط در بازار داخلی فعالیت داشته باشیم، پیامد آن رقابت داخلی فشرده و دسترسی به بازارهای هدف محدودتری خواهد بود که طبیعتا تقاضای محدود و سودآوری در کمترین حالت خواهد بود.
تولید کالای منطبق بر منظور
این فعال صنعت غذا با بیان اینکه در سالهای اخیر برخی کالاها از ضروری به لوکس تغییر یافتهاند، اظهار کرد: در حال حاضر تن ماهی نیز کالای نسبتا لوکس محسوب میشود، در صورتی که زمانی کالایی ضروری و مصرف روزانه مردم بود. بنابراین در این رقابت به تدریج کالای لوکس خود را از دست میدهیم و کمتر تولید میکنیم یا به کالاهای معمول بازار تنوع میدهیم که برای خودمان سهم بازار پیدا کنیم. از طرفی مجبوریم مانع افزایش قیمتها شویم؛ چراکه مردم توان خرید با این شرایط را ندارند، در عین حال دولت نیز اجازه افزایش قیمت را نمیدهد و از طرفی رقبا هم با قیمتهای پایین کالاهای خود را میفروشند. این در حالی است که با توجه به افزایش دستمزد و حقوق که با توجه به هزینهها و تورم افزایش مییابد، تولیدکننده مجبور است کالایی را با کیفیت کمتر که توان مردم اجازه خرید آن را بدهد، تولید کند. این به آن معنا نیست که کالا بیکیفیت است؛ کیفیت تعریف مشخصی دارد. بهترین تعریف از کیفیت
« منطبق بر منظور» است.
گاهی کالایی را فراتر از انتظار مشتری تولید میکنیم که در تعریف عام میگویند که جنس با کیفیت بالا است، اما زمانی که رقابت قیمتی در بازار وجود دارد تولیدکننده مجبور است از کیفیت کالا بکاهد و کالای
«منطبق بر منظور»، یا به عبارتی «منطبق بر درخواست» تولید کند تا بازار رقابتی را از دست ندهد.
صادرات؛ راه تغییر شرایط موجود
عضو هیاتمدیره فدراسیون مواد غذایی کشاورزی ایران عنوان کرد: راهکار تغییر شرایط موجود صادرات است که باعث میشود رقابت داخل کنترل و مدیریت شود و رقابت غیرحرفهای و سهمخواهیها در بازار داخل پایان یابد، زمانی که رقابت از حدی عبور کند از حرفهای بودن نیز خارج میشود. در این رقابت نابرابر شرکتهای بزرگی که توان سرمایهای بسیار دارند و از پشتوانه مالی خوبی برخوردار هستند، به یک رقابت نابرابر میرسند، شرکتهای متوسط و کوچک در این رقابت از بین میروند و به تدریج به تعطیلی کشیده میشوند.
راهکار این شرایط تنها صادرات است، به این معنا که خارج از مرزهای خود کار کنیم. برای صادرات هم نیاز به شرایطی داریم تا این امر به درستی تحقق یابد، در عین حال محصولاتمان از نظر کیفیت بسیار خوب هستند. در کشور محصولاتی داریم که مزیت رقابتی در سراسر دنیا دارند، برای مثال زعفران، خشکبار یا در لبنیات و شیرینی و شکلات صاحب برند هستیم. از سوی دیگر محصولات دامی و زراعی فراوانی داریم که میتوانند در چرخه رقابت جهانی وارد شوند.
ترکیه مهمترین رقیب ایران در صنعت غذا
این فعال صنعت غذا در ادامه اضافه کرد: به دلیل تحریمها نتوانستیم در صادرات صنایع غذایی موفق عمل کنیم، چراکه نتوانستیم مراودات تجاریمان را با کشورهای دیگر ارتقا بخشیم.
مهمترین رقیب ایران در حوزه صنایع غذایی کشور ترکیه است؛ کشوری که در بازارهای هدف ما حرکت کرده است. برای مثال آلمان در بازارهای هدف ما حرکت نمیکند که بگوییم رقیب مستقیم ما آلمان است، اما ترکیه دقیقا همان محصولی که ما تولید میکنیم را در بازار هدف ما که کشورهایی چون عراق، قطر، روسیه و حوزهcis و حوزه خلیج فارس هستند، برده است.ترکیه مشکلات سیاسی و فشارهایی از این قبیل مانند کشور ما نداشته و ساختاری را تعریف کرده و طی آن با کشوری مانند روسیه تعرفه ترجیحی گمرک بسته است و مشکلات انتقال پول و غیره ندارد.
دسترسی به تکنولوژی روز، امکان عقد قرارداد با همه کشورها و ارگانها، حمایتهای دولتی و غیره باعث رشد صناع غذایی ترکیه شده است.
سنگاندازی پیش پای تولیدکننده
رسول قملاقی در ادامه مشکلات دیگر صنعت غذا را اینگونه بیان کرد: برای انتقال پول نیز کشاورز ترکیه به روسیه بهطور مستقیم وصل میشود و در همان روز معامله پول را در حساب خود دارد، اما در ایران یکی از معضلات اصلی تجار، گرفتن پول از سایر کشورهاست. یکی از بزرگترین مشکلات موجود در حوزه صادرات که رغبت به صادرات را در بین تجار از بین برده است، بازگشت ارز حاصل از این صادرات است، سیستمی را تعریف کردهاند با نام رفع تعهدات ارزی که برگشت ارز صادراتی به چرخه اقتصادی کشور بوده است.مشکل ایجادشده این است که تغییرات نرخ ارز زمان صادرات و زمان بازگشت تعهد ارزی، سبستم مالی و محاسبات صادرکننده را دچار مشکل میکند. همچنین دوندگی و بوروکراسی و زمانبر بودن و پیچیدگی این انتقال و مراودات مالی و گاها ضررهای مالی و مالیاتی تولیدکنندگان و صادرکنندگان از جذابیت آن کاسته و رغبتی برای تلاش مضاعف و گسترده کردن فعالیت در این حوزه باقی نماینده، مگر بازارهایی مثل عراق و افغانستان که امکان روشهای فروش غیررسمی یا غیره وجود دارد.مگر چنددرصد کارخانهها این توان و امکان انجام فرآیند فروش و وصول و رفع تعهد ارزی را دارند؟ با این کار باعث شدیم خیلی از تولیدکنندگان صادرات انجام ندهند، چراکه برای آنها مقدور نیست. در بازگشت ارز صادرات شرکتهای پتروشیمی و نفت مشکل دارند دیگر چه برسد به شرکتهای متوسط و کوچک در حوزههای مختلف! ما رسما به این تولیدکنندگان متوسط و خرد اعلام میکنیم که کار نکنید، چراکه این بازار برای شما نیست.
مسوولیت اجتماعی صنعت غذا
مدیرعامل صنایع غذاییهانابل در ادامه اضافه کرد: صنعت غذا همانطور که بیشترین نرخ اشتغالزایی را دارد، کمترین نرخ سودآوری را نیز دارد. اگر در صنایع دیگر ۲۰ تا ۳۰درصد حاشیه سود نرمال وجود داشته باشد، در صنعت غذایی این اتفاق نمیافتد زیرا هم رقابت بالاست و هم اینکه نمیتوانید روغن تولید کنید و بگویید ۳۰درصد از تولید این محصول سود میبرم، سود حاصل از روغن باید کمتر از ١٠درصد باشد، چراکه کالای ضروری و استراتژیک است و قیمتگذاری دولتی دارد. بنابراین صنعت غذا در حجم تولید باید به سودآوری برسد یعنی کسی که با ۱۰۰درصد ظرفیتش تولید میکند به سودآوری میرسد، کسی که با ۱۰درصد ظرفیتش کار میکند با این حاشیه سود ناچیز نمیتواند از پس هزینههایش برآید. در صنعت غذا کارخانجات باید بهطور شبانهروز فعالیت کنند تا به سودآوری برسند. صنعت غذا ارزاق روزانه و استراتژیک مردم را تامین میکند و به همین دلیل بسیاری از محصولات بدون هیچ سودی جابهجا میشود، صرفا برای اینکه سبد کالای مصرفکننده تکمیل شود.حاشیه سود صنعت غذا کم و میزان هزینهها در این حوزه بسیار بالاست، با سرمایهگذاریای که در صنعت غذا انجام میشود و با حجم نیروی انسانی شاغل در آن حاشیه سودی وجود ندارد، در حالی که صنایع دیگر با نیروی انسانی کمتر و با حجم سرمایهگذاری اولیه بیشتر با سودآوری بیشتر فعالیت میکنند. این امر موجب میشود به تدریج تولیدکننده در صنعت غذا تصمیم بگیرد که یا در صنایع دیگر فعالیت داشته باشد، یا کلا هیچ فعالیتی نداشته باشد.افزایش سرفصلهای مالیاتی به صورت یکسان برای کلیه صنایع بدون در نظر گرفتن حاشیه سود هر صنعت رویه مناسبی نیست. به عنوان مثال نباید ارزشافزوده برای محصولات غذایی و دیگر محصولات به صورت یکسان در نظر گرفته شود، آیا ارزشافزوده محصولات بستهبندیشده غذایی با ارزشافزوده خودروی لوکس چنددهمیلیاردی باید یکسان باشد؟
در ادامه باید تاکید کنم که صنعت غذا یک صنعت خدمترسان است و یک صنعت استراتژیک برای کشور تلقی میشود، همانطور که برای ورزش بدون هیچ چشمداشتی هزینه میکنیم به صنعت غذا هم باید با همان نگاه نگریسته شود. صنعت غذا باعث اشتغالزایی و از طرفی موجب امنیت غذایی و اجتماعی میشود. باید به این صنعت بهگونهای نگاه شود که نقشآفرینیاش ادامه پیدا کند و بتواند با قیمت و کیفیت مناسب کار کند. باید نگاه به صنعت غذا تغییر کند و لازمه ادامه صنعت غذا حمایت دولت از این حوزه است. ارزشافزوده از این صنعت نباید دریافت شود، البته با تلاشهای فدراسیون صنایع غذایی توانستیم برخی محصولات غذایی را معاف از ارزشافزوده کنیم، اما هنوز بسیاری از محصولات غذایی هستند که ارزشافزوده دارند.
استفاده از ظرفیت نمایشگاه اکسپو به شرط زیرساخت
این فعال صنعت غذا درخصوص چشمانداز برگزاری نمایشگاه اکسپو گفت: نمایشگاه اکسپو اتفاق بسیار خوبی برای کشور است که تجار و فعالان اقتصادی کشورهای دیگر میتوانند توانمندیهای ایران را ببینند که باید از آن حمایت شود، اما نمایشگاه و آگاهی از توانمندی به تنهایی کافی نیست، چراکه کشورهای مختلف با آگاهی نسبت به توانمندیها و پتانسیلهای ما ترجیح میدهند با کشورهای دیگری مانند ترکیه همکاری کنند. در واقع نمایشگاه بستری برای آگاهی از توانمندیها و بازاریابی است، اما پشتیبان این نمایشگاه فراهم کردن زیرساختهای صادراتی است. اعم از تسهیل و مهیا کردن شرایط مراودات مالی راحت و امن، توافقات همکاری بلندمدت، رفع تحریمهایی که باعث اخلال در امر صادرات میشود، تسهیل و کاهش بوروکراسی و زمان آمادهسازی فرآیندهای مجوزات و فرآیندهای صادراتی بسیار کمککننده خواهد بود.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد