21 - 11 - 2022
هزینههای غفلت از زلزله
در میان سوانح و پدیدههای طبیعی، سه پدیده عمده و شاخص مطرح است که سیل و خشکسالی بیشتر خسارات مالی برجا میگذارد و زلزله با وجود آنکه به طور معمول پدیدهای نادر و با دوره گذار چندساله و بعضا چند ده ساله رخ میدهد، پدیدهای آنی و سریع با تلفات و خسارات بالا به شمار میآید. درخصوص زلزله روز گذشته سراوان با بهرهگیری از آگاهیها و اطلاعات موجود میتوان به مواردی اشاره کرد؛ نخست آنکه لرزهخیزی فلات ایران به لحاظ زمینشناسی واقعیتی انکارناپذیر است و براساس زلزلههای ثبت شده دستگاهی در دهههای اخیر و زلزلههای تاریخی اعلام شده در قرون گذشته، بخش وسیعی از دشتها و مناطق کشور مستعد وقوع زلزله است و تنها در مناطق محدودی همچون جلگه خوزستان ریسک یا خطرپذیری زلزله پایین است و علت آن به حرکات و فعل و انفعالات زمینساختی و حرکات صفحات زمین بازمیگردد بنابراین از زلزله گریزی نیست و زندگی با آن نیازمند شناخت قوانین حاکم بر این پدیده طبیعی و رعایت نکتههای علمی شناخته شده زندگی در کنار زمینلرزه است، قوانین و نکاتی که رعایت آن در بخشهای پیشگیری منجر به کاهش ریسک و خطرپذیری میشود و ضریب آسیبپذیری را کاهش میدهد. عمده اقدام در بخش پیشگیری، ساختوساز مقاوم ساختمانها و ابنیه مناطق شهری و روستایی اعم از اماکن عمومی همچون مراکز جمعیتی، بیمارستانها، دانشگاهها، ورزشگاهها… و اماکن مسکونی و دیگر ابنیه شهری است. ساختوساز مقاوم بافتهای شهری و روستایی به تنهایی اقدامی اساسی در کاهش ریسک زلزله است چراکه عمده تلفات و خسارات ناشی از وقوع زلزله به تخریب ساختمانها و ریزش آوار روی ساکنان آن مربوط میشود. دومین عامل در پیشگیری و کاهش خطرپذیری، مقاومسازی و تثبیت اشیا در اماکن عمومی و مسکونی است که در اثر شتاب زلزله احتمال پرتاب و سقوط دارند و علاوه بر خسارات مادی میتواند به جراحت یا مرگ انسانها منجر شود. طی سالها تجربه مشاهده شده که ساختمانهای مقاوم در برابر زلزله آسیبندیده یا کمتر آسیبدیدهاند اما اجزای غیرسازهای یا به عبارتی مجموعه اسباب و اثاث خانگی و اداری، تجهیزات، دیوارها و سقفهای کاذب و موارد مشابه در صورتی که مهار یا تثبیت نشده باشند، خطرآفرین است یا دستکم خسارات مادی آن لطمات قابل توجهی به زندگی وارد میسازد. در زلزله ازمیر ترکیه در سال ۱۹۹۹ با شدت ۶/۷ ریشتر، دو مرکز درمانی عملا از چرخه فعالیت بازماندند. مرکز نخست به طور کامل فرو ریخت و درست در زمانی که نیاز به حداکثر خدمترسانی داشت از چرخه خدمات درمانی خارج شد. مرکز درمانی دوم از ساختمانهای مقاوم برخوردار بود و ساختمان نوساز با رعایت استانداردهای مقاوم در برابر زلزله ساخته شده بود اما اجزای غیرسازهای آن مانند قفسههای دارو، تجهیزات پزشکی، سقفهای کاذب، چراغهای اتاق عمل و تاسیسات بیمارستان فاقد تثبیتسازی و اتصال محکم به دیوارها بود و بر اثر حرکات زمینلرزه پرتاپ شده و فرو ریخت و مرکز درمانی با وجود عدم آسیبدیدگی سازهای عملا از چرخه خدمترسانی خارج شد و تجهیزات و داروهای با ارزش پزشکی در آن لحظات حساس از بین رفت یا غیرقابل مصرف شد بنابراین تجربه سوانح طبیعی به ویژه زلزله نشان داده است که پیشگیری و کاهش خطرپذیری نقش مهمی در پایین آوردن خسارات و تلفات دارد و در شرایطی که خطر ثابت است و نمیتوان آن را کاهش داد، خطرپذیری یا ریسک با اقدامات پیشگیرانه تا حد بسیار زیادی قابل کاهش است. مرحله دیگر بعد از به کار بستن اقدامات پیشگیرانه، افزایش توان و ظرفیت آمادگی جامعه برای مرحله مقابله با حادثه است چراکه به هر حال هیچگاه پیشگیری،خسارات و تلفات احتمالی را به صفر نمیرساند و همیشه باید برای احتمال باقیمانده رویارویی با خرابی و تلفات آمادگی مقابله داشت. آمادگی داشتن بعد از اقدامات پیشگیری یعنی برخورداری جامعه از تجهیزات امداد و نجات، امکان اسکان اضطراری و موقت، امکانات و تجهیزات درمانی و بهداشتی، ذخیره مواد غذایی و آب، تامین اماکن اسکان مجهز به برق اضطراری، آموزش مردم و ایجاد آمادگی در آنان برای اقدام سریع، صحیح، حرکت فردی و جمعی در نجات، یاریرساندن به دیگران و در مجموع هر آنچه توان پاسخگویی جامعه اعم از شهروندان و مدیریت شهری را در برابر زلزله افزایش میدهد، شامل میشود. بنابراین زندگی با زلزله مستلزم اجرای طرحهای پیشگیرانه به ویژه نوسازی و مقاومسازی بافتهای فرسوده از یکسو و از دیگر سو اجرای طرحهای آمادگی و تامین تجهیزات کافی و آموزش و آمادهسازی مردم، سازمانها، نهادهای شهری و کشوری است که متاسفانه در هر دو بخش کشور چه در مناطق شهری و چه در مناطق روستایی با فقر، کمبود و کاستی و غفلت مواجه است در حالی که رسیدن به مرحله کاهش ریسک و آمادگی، نیازمند سالها کار و تلاش مستمر و اختصاص بودجهها و سرمایهگذاریهای گسترده و حرکت بر مدار توسعه پایدار و اجرای تدابیر هوشمندانه است.
* روزنامهنگار و کارشناس مدیریت شهری
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد