نیاز مردم به نقدینگی درآمد ثابت‌ها
نوید خیرخواه– در شرایطی که کشور درگیر تنش‌ها و بحران‌های نظامی شده و فضای اقتصادی با عدم‌قطعیت‌های فراوانی روبه‌رو است، بازارهای مالی به عنوان قلب تپنده اقتصاد، بیش از هر زمان دیگری تحت فشار و آزمون قرار گرفته‌اند. بسته بودن صندوق‌های سرمایه‌گذاری و توقف فعالیت‌های معاملاتی در این شرایط بحرانی، نگرانی‌های عمیقی را در میان فعالان بازار، سرمایه‌گذاران خرد و حتی عموم مردم ایجاد کرده است. کارشناسان بازار سرمایه با بررسی دقیق وضعیت فعلی هشدار می‌دهند که استمرار این وضعیت می‌تواند به بی‌اعتمادی ساختاری به ابزارهای مالی، تشدید فشارهای نقدینگی و حتی فروپاشی ذهنی و ساختاری بازار منجر شود.
در این میان، تاکید بر بازگشایی فوری و مدیریت‌شده صندوق‌های سرمایه‌گذاری، به ویژه صندوق‌های درآمد ثابت و طلا، به عنوان راهکاری حیاتی برای حفظ آرامش روانی و حمایت از نیازهای فوری مردم، مطرح شده است، همچنین کارشناسان با اشاره به نقش کلیدی نهادهایی همچون بانک مرکزی و ساختارهای نظارتی، بر ضرورت اتخاذ تصمیمات فوری، هماهنگ و شفاف تاکید می‌کنند تا از گسترش بحران و بروز پیامدهای مخرب‌تر در بازار سرمایه و کل اقتصاد کشور جلوگیری شود.
این گزارش جامع با گردآوری نظرات چند کارشناس برجسته بازار سرمایه، ابعاد مختلف بحران فعلی را تشریح کرده و راهکارهایی عملی برای مدیریت این شرایط حساس ارائه می‌دهد؛ از تاکید بر حذف موانع نقدشوندگی تا هشدار نسبت به خطر ورشکستگی کارگزاری‌ها و از دست رفتن امنیت روانی فعالان اقتصادی. در نهایت، روشن می‌شود که این وضعیت چالشی بزرگ است که نیازمند تصمیم‌گیری‌های شجاعانه و راهبردی برای حفظ ثبات بازار و اعتماد عمومی است.
لزوم بازگشایی فوری صندوق‌ها در وضعیت کنونی
سید پوریا موسوی، کارشناس بازار سرمایه در گفتوگو با «جهان‌صنعت» با اشاره به شرایط خاص حاکم بر اقتصاد کشور در پی آغاز درگیری‌های نظامی، بر لزوم بازگشایی فوری صندوق‌های سرمایه‌گذاری تاکید کرد.
وی گفت: در شرایطی که کشور وارد فضای جنگی شده و ریسک‌های سیستماتیک به شدت افزایش یافته، بسیاری از فعالان بازار سرمایه و حتی مردم عادی که دارایی‌های خود را در قالب صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند، به این منابع نیاز فوری دارند. بسته بودن معاملات این صندوق‌ها در شرایطی که افراد نیاز فوری به نقدینگی دارند، می‌تواند فشار روانی و مالی مضاعفی را به جامعه تحمیل کند.
وی افزود: سازمان بورس باید با اولویت‌بندی و دسته‌بندی دقیق دارایی‌های صندوق‌های مختلف، شرایط بازگشایی تدریجی و مدیریت‌شده برخی از آنها را فراهم کند. به‌ویژه صندوق‌های درآمد ثابت که کارکردی مشابه سپرده‌گذاری بانکی دارند، باید در اولویت بازگشایی قرار گیرند؛ چراکه بسیاری از سرمایه‌گذاران خرد، این صندوق‌ها را به عنوان جایگزین امنی برای بانک انتخاب کرده‌اند و انتظار دارند در شرایط بحرانی نیز همان کارکرد را داشته باشند.
موسوی در ادامه تصریح کرد: بازگشایی صندوق‌های طلا نیز می‌تواند در این مسیر مؤثر واقع شود. این صندوق‌ها نه‌تنها ابزار مهمی برای پوشش ریسک نوسانات قیمت طلا هستند، بلکه در فضای نااطمینانی کنونی، به عنوان دارایی امن مورد توجه قرار می‌گیرند. بسته ماندن آنها، به خصوص در دوره‌ای که تقاضا برای دارایی‌های امن در حال افزایش است، نوعی تناقض و گسست در سیاستگذاری بازار سرمایه ایجاد می‌کند.
وی با اشاره به نقش صندوق‌های سهامی گفت: در حوزه صندوق‌های سهامی نیز می‌توان با اتخاذ راهکارهایی مانند الزام شرکت‌ها به برگزاری به‌موقع مجامع و تسریع در واریز سود نقدی سهامداران، شرایط بهتری را برای بازگشت اعتماد به بازار فراهم کرد. این اقدامات می‌تواند نوعی اطمینان خاطر برای سرمایه‌گذاران ایجاد کرده و مانع از خروج غیرقابل بازگشت نقدینگی از بازار سرمایه شود.
این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: نکته مهم این است که در حال حاضر، دسترسی به منابع مالی بدون ریسک در سایر بخش‌های اقتصادی کشور به راحتی امکان‌پذیر است. در چنین شرایطی، اینکه صندوق‌های بورسی بسته بمانند، عملا باعث فشار مضاعف بر سرمایه‌گذاران خواهد شد و این ذهنیت را در بازار تقویت می‌کند که دارایی‌های سرمایه‌گذاری‌شده در صندوق‌ها در لحظات بحرانی قابل دسترس نیستند.
وی در ادامه هشدار داد: اگر این روند ادامه پیدا کند، اثر دوم و بلندمدت آن، کاهش جدی اقبال عمومی به صندوق‌ها خواهد بود. سرمایه‌گذاران در آینده ممکن است ترجیح دهند دارایی‌های خود را به سمت سپرده‌های بانکی یا پلتفرم‌های آنلاین فروش طلا هدایت کنند چراکه تجربه اخیر، به آنها نشان داده که در شرایط بحرانی، صندوق‌های بورسی قابل اتکا نیستند. سازمان بورس باید پیش از آنکه این بی‌اعتمادی به بحران تبدیل شود، با اقدام فوری، مانع از شکل‌گیری آسیب‌های عمیق‌تر در بازار سرمایه شود.
موسوی در ادامه این گفتوگو با اشاره به نقش حیاتی بانک مرکزی در مدیریت بحران نقدینگی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری تاکید کرد: این نهاد باید هسته مرکزی سیاست خروج کنترل‌شده نقدینگی از بازار باشد. بانک مرکزی باید در این شرایط سه اقدام کلیدی را در اولویت قرار دهد، نخست، حذف کامل نرخ شکست برای صندوق‌های درآمد ثابت است. وجود نرخ شکست، بهانه‌ای برای بسیاری از مدیران صندوق‌ها شده که از بازپرداخت پول سرمایه‌گذاران امتناع کنند. با حذف این نرخ، صندوق‌ها دیگر توجیهی برای بستن مسیر نقدینگی نخواهند داشت و اعتماد عمومی نیز تقویت خواهد شد.
این کارشناس بازار سرمایه افزود: اقدام دوم، بستن دسترسی کدهای حقوقی به مسیر خروج پول است. در شرایط بحرانی، کدهای حقوقی گاه با خارج‌کردن منابع هنگفت، عملاً مسیر خروج سرمایه را برای اشخاص حقیقی مسدود می‌کنند. اولویت در این مقطع باید با سرمایه‌گذاران خرد و نیازهای معیشتی مردم باشد، نه تداوم فعالیت سرمایه‌گذاری نهادهای حقوقی.
موسوی همچنین پیشنهاد کرد: اقدام سوم و کلیدی، ورود مستقیم بانک مرکزی به فرآیند بازخرید اوراق در صندوق‌ها با استفاده از کدهای اختصاصی خود است. با این اقدام، بانک مرکزی می‌تواند نزدیک به ۷۰درصد منابع صندوق‌ها را نقد کند و زمینه آزادسازی دسترسی سرمایه‌گذاران حقیقی به منابع مالی خود را فراهم سازد. این روش نه‌تنها فشار نقدینگی را کاهش می‌دهد بلکه مانع از هجوم یک‌باره به سیستم بانکی می‌شود.
این کارشناس بازار سرمایه در پایان تاکید کرد: اداره بازرسی بانک مرکزی نیز باید همکاری کامل داشته باشد و با صدور مجوزهای لازم، مسیر اجرای این سیاست‌ها را تسهیل کند. همچنین ضروری است که امکان ثبت قیمت کارشناسی به عنوان قیمت پایانی تا زمان بازگشت شرایط به حالت عادی فراهم شود، تا صندوق‌ها بتوانند بدون نگرانی از نوسانات شدید قیمتی، معاملات خود را از سر بگیرند. این مجموعه اقدامات، در کنار هم می‌تواند بازار سرمایه را از یک بحران بزرگ نجات دهد و مانع از بی‌اعتمادی ساختاری به ابزارهای مالی شود.
بازار سرمایه در آستانه فروپاشی ذهنی و ساختاری است
حمید میرمعینی، کارشناس ارشد بازار سرمایه، در گفتوگو با «جهان‌صنعت» با ابراز تاسف عمیق از شرایط پیش‌آمده برای کشور تاکید کرد که تحولات اخیر نه‌تنها موجب نگرانی مردم بلکه باعث برهم خوردن امنیت ذهنی فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران شده است. وی گفت: در ابتدا لازم است بابت شرایط پیش‌آمده برای کشور عزیزمان ایران ابراز تاسف کنم. آنچه امروز شاهد آن هستیم، وضعیت نگران‌کننده‌ای است که نه تنها زندگی روزمره مردم را تحت‌تاثیر قرار داده، بلکه افق سیاسی و اقتصادی کشور را نیز با ابهام جدی مواجه کرده است.
وی با بیان اینکه چشم‌انداز مشخصی برای بهبود شرایط نمی‌توان متصور بود، افزود: متاسفانه شرایط مناسب نیست و به‌سختی می‌توان آینده روشنی را برای اقتصاد کشور متصور بود؛ چه از جنبه سیاسی و چه از نظر اقتصادی. اتفاقاتی که در حال وقوع است، بدون تردید بازار سرمایه را با افتی بسیار سنگین روبه‌رو خواهد کرد.
میرمعینی خاطرنشان کرد: امنیت ذهنی سرمایه‌گذاران از بین رفته است. این امنیت که از مهم‌ترین زیرساخت‌های روانی برای تداوم فعالیت بازار سرمایه محسوب می‌شود، حالا به‌شدت مخدوش شده و تبعات آن به‌مراتب سنگین‌تر از چیزی است که برخی تصور می‌کنند. آسیب‌هایی که به زیرساخت‌های اقتصادی و حتی آینده سیاسی کشور وارد خواهد شد، آثار بلندمدتی به‌جا می‌گذارد.
این کارشناس بازار سرمایه در ادامه تصریح کرد: در چنین شرایطی، طبیعی است که بازار سرمایه ضربه بخورد. آنچه اکنون در حال وقوع است، چیزی فراتر از یک نوسان یا اصلاح عادی بازار است؛ این‌بار با یک بحران فراگیر مواجه‌ایم که بازگشت اعتماد را به‌شدت دشوار کرده است. بنابراین نباید انتظار داشته باشیم که در آینده نزدیک شاهد بهبود وضعیت بازار باشیم.
وی با اشاره به لزوم مدیریت حرفه‌ای و برنامه‌ریزی دقیق در حوزه بازارگردانی و ساختارهای نظارتی گفت: نحوه مدیریت و تدابیر اندیشیده‌شده در حوزه بازارگردانی، همچنین مقرراتی که در مورد ساختارها وضع شده، در مسیر آینده بازار بی‌تاثیر نیست. با این حال، در شرایط فعلی نمی‌توان چندان خوشبین بود. بازار از وضعیت وحشت‌زده فعلی، به‌راحتی خارج نخواهد شد و پیچیدگی اوضاع در روزهای آینده بیشتر هم خواهد شد.
میرمعینی همچنین تاکید کرد که فعالیت‌های اقتصادی و زیرساخت‌های اساسی کشور مانند انرژی، گاز و صنایع پالایشی نیز درگیر اثرات جنگ خواهند شد. وی گفت: زیرساخت‌های کلیدی کشور در حوزه انرژی و صنایع مادر به‌شدت تحت تاثیر جنگ و بحران‌های امنیتی قرار دارند. طبیعی است که این حوزه‌ها نیز وارد دوره‌ای از رکود، آسیب و ناپایداری شوند.
وی درباره توان بازار سرمایه برای مدیریت چنین بحران‌هایی اظهار داشت: اینکه بازار سرمایه تا چه میزان قادر به مهار یا تعدیل آثار این بحران خواهد بود، وابسته به تصمیم‌گیری‌های نهادهای بالادستی و شورای عالی بورس است. با این‌حال، اگر بخواهیم واقع‌بین باشیم، باید بگوییم فعلا مسیر روشنی در برابر بازار قرار ندارد.
میرمعینی در بخش پایانی گفتوگو هشدار داد که شاید حتی مذاکره هم دیگر نتواند راه‌حل نهایی برای اقتصاد ایران باشد. وی افزود: شاید دیگر مذاکره هم نتواند مرهمی بر زخم‌های اقتصادی ما باشد. مشکلات ساختاری مانند ناترازی بودجه و چالش‌های نظام بانکی در حال افزایش‌اند و به نظر می‌رسد وارد دوره‌ای از فروپاشی اقتصادی شده‌ایم. این سخن نه ناشی از بدبینی است و نه بزرگ‌نمایی بلکه حاصل تحلیل دقیق تجربیات مشابه در کشورهای منطقه و همسایه است.
او در پایان ابراز امیدواری کرد که عقلانیت بر تصمیم‌گیری‌ها حاکم شود و گفت: امیدوارم با مصلحت‌اندیشی درست، این مشکلات هرچه زودتر حل‌وفصل شود. کشور نیازمند تصمیمات اساسی، ساختاری و جدی است. تنها در این صورت می‌توان امیدوار بود که از دل این بحران، روزهای بهتری سر برآورد.
خطر ورشکستگی کارگزاری‌ها در کمین بازار سرمایه
علی عباسی، کارشناس بازار سرمایه، در گفتوگو با «جهان‌صنعت» با اشاره به شرایط بحرانی کنونی اقتصاد کشور و تاثیر آن بر بازار سهام هشدار داد که وضعیت فعلی می‌تواند به ورشکستگی برخی از کارگزاری‌ها منجر شود. او گفت: شرایط واقعا سخت شده و بدون اغراق باید بگویم که اگر مدیریت صحیحی اعمال نشود، ممکن است طی یکی دو روز آینده کارگزاری‌هایی در کشور ورشکسته شوند.
وی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین دلایل این نگرانی، موقعیت‌های فروش اختیار فروش در پرتفوی بسیاری از مشتریان کارگزاری‌هاست. فرض کنید فردی آمده و یک اختیار فروش (پوت) با اهرم روی سهمی با قیمت اعمال ۲۸۰۰تومان فروخته و در مقابل فقط ۳۰۰تومان وجه تضمین گذاشته است. حالا اگر سهم مربوطه دچار ریزش شدید شود و به ۲۰۰۰تومان برسد، کل دارایی این فرد به سرعت وارد محدوده منفی می‌شود. این سناریو، متاسفانه درباره تعداد زیادی از مشتریان در حال وقوع است.
عباسی هشدار داد که تعهد تسویه مشتریان در قراردادهای مشتقه، برعهده کارگزاری‌هاست. بنابراین اگر تعداد زیادی از مشتریان دچار زیان غیرقابل جبران شوند، فشار مستقیم مالی به نهادهای کارگزاری وارد می‌شود و ممکن است کارگزاری‌ها توان پاسخگویی به این تعهدات را از دست بدهند.
این کارشناس بازار سرمایه در ادامه دومین بمب تهدیدکننده بازار را اعتبارات عنوان کرد و گفت: در حال حاضر افرادی هستند که با اهرم بالا و به اتکای اعتبارهای سنگین در حال معامله‌اند. اگر بازار وارد فاز ریزشی شود، این افراد به‌سرعت کال مارجین می‌شوند و وضعیت حسابشان به‌قدری منفی می‌شود که حتی برای رساندن آن به نقطه صفر هم باید سرمایه جدید تزریق کنند. در شرایطی که نقدینگی قفل شده و صندوق‌ها بسته‌اند، این تزریق هم عملا غیرممکن است.
وی همچنین به نقش خطرناک صندوق‌های اهرمی اشاره کرد و گفت: صندوق‌های اهرمی که در ماه‌های گذشته با استفاده از منابع عمدتا اعتباری به خرید سنگین سهام دست زده‌اند، اکنون در موقعیتی قرار گرفته‌اند که اگر بازار افت شدیدی را تجربه کند، حتی واحدهای عادی این صندوق‌ها نیز وارد زیان خواهند شد. این یعنی اعتماد عمومی به یکی از مهم‌ترین ابزارهای نوین بازار سرمایه نیز ممکن است از بین برود.
عباسی در بخش پایانی گفتوگو با «جهان‌صنعت» خاطرنشان کرد: در مجموع، بازار اکنون تحت فشار همزمان چند عامل قرار دارد: فشار خرید برای بستن موقعیت‌های پوت، فشار فروش ناشی از اعتبارها، فشار فروش اجباری صندوق‌های اهرمی و در نهایت، جو روانی ناشی از وضعیت بحرانی کشور. این مجموعه می‌تواند بازار را وارد یک چرخه منفی و مخرب کند که انتهای آن مشخص نیست.
وی تاکید کرد: بازار سرمایه در نقطه‌ای بسیار حساس قرار گرفته و اگر نهادهای سیاستگذار در همین ساعات اولیه نتوانند تصمیمات فوری، قاطع و هماهنگ اتخاذ کنند، ممکن است پیامدهای این بحران از یک بازار به کل نظام اقتصادی کشور سرایت کند. امیدوارم که مدیریت بحران به درستی انجام شود.
